Chăm sóc sức khỏe tinh thần cho bà mẹ sau sinh từ những điều nhỏ nhất

6 giờ trướcBài gốc

Sinh con là cột mốc đầy cảm xúc và thay đổi đối với mỗi người phụ nữ. Nhưng niềm vui đón con chào đời chỉ là bước khởi đầu cho một hành trình mới - hành trình làm mẹ với không ít những xáo trộn về thể chất và tâm lý. Rất nhiều bà mẹ trẻ đã, đang và sẽ phải đối diện với cảm giác kiệt sức, lo âu, rối loạn tâm trạng hoặc trầm cảm sau sinh. Trong khi đó, sức khỏe tinh thần lại thường bị xem nhẹ, hoặc bị cho là "chuyện tự vượt qua được".

Trong cuộc trao đổi với phóng viên Báo Sức khỏe & Đời sống, ThS.BS Phan Thu Hằng - Khoa Phụ Ung thư, BV Phụ sản Trung Ương, Giảng viên bộ môn Phụ sản Trường ĐH Y Hà Nội đã chia sẻ sâu sắc về tầm quan trọng của việc chăm sóc sức khỏe tinh thần cho bà mẹ sau sinh - một yếu tố đôi khi bị xem nhẹ, nhưng lại mang tính quyết định đến hành trình làm mẹ lâu dài về sau.

BS. Phan Thu Hằng cho biết: "Rất nhiều người tưởng rằng chăm sóc sức khỏe tinh thần là việc của bác sĩ tâm lý. Nhưng trên thực tế, nó bắt đầu từ những điều rất nhỏ, rất đời thường - như một cơn đau thể xác không được xử lý, một bữa ăn bị bỏ qua, một đêm mất ngủ triền miên mà không ai thay ca".

Theo bác sĩ Hằng, điều đầu tiên cần nhìn nhận rõ là sức khỏe tinh thần sau sinh không thể tách rời sức khỏe thể chất. "Người phụ nữ sau sinh đang ở trong một giai đoạn mà cơ thể và tâm lý đều suy giảm. Họ dễ tổn thương và rất dễ bị tổn thương kéo dài. Muốn chăm sóc tốt cho họ, chúng ta phải bắt đầu từ thể chất.

Thời kỳ hậu sản, đặc biệt là 6 tuần đầu tiên sau sinh, là giai đoạn rất mong manh đối với người phụ nữ. Đây là thời điểm cơ thể phải hồi phục sau quá trình mang thai, sinh nở trong khi đồng thời đảm nhận vai trò mới - làm mẹ. "Người phụ nữ sau sinh đang ở trong giai đoạn cả thể chất và tinh thần đều suy giảm. Việc chăm sóc sức khỏe tinh thần phải bắt đầu từ những điều nhỏ nhất" - bác sĩ Hằng nói thêm.

Theo ThS.BS Phan Thu Hằng, đau đớn về thể xác là yếu tố đầu tiên và rõ rệt nhất mà các bà mẹ phải chịu đựng. Vết mổ lấy thai, vết khâu tầng sinh môn, đau lưng, đau bụng hậu sản, tắc tia sữa… tất cả góp phần khiến người mẹ cảm thấy kiệt sức, dễ cáu gắt và mất cân bằng. Những triệu chứng tưởng chừng nhỏ nhưng kéo dài, không được hỗ trợ kịp thời, sẽ nhanh chóng dẫn đến tâm trạng uể oải, khó chịu, căng thẳng, thậm chí rơi vào trầm cảm nhẹ mà không ai hay biết.

Không chỉ là thiên chức, làm mẹ còn là thử thách - và không ai nên vượt qua nó một mình.

BS. Phan Thu Hằng nhấn mạnh: "Người ta đau ở đâu thì cần được hỗ trợ ở đó. Không ai có thể thư giãn và vui vẻ khi cơ thể đang rã rời vì đau. Và khi họ đỡ đau, tự đi lại, tự ăn uống, tự chăm sóc được bản thân, thì tự nhiên họ sẽ thấy mình có năng lực, có quyền làm chủ - và điều này góp phần ổn định cảm xúc rất nhiều. Ví dụ cũng có những người phụ nữ có thể chỉ sau sinh khoảng một ngày thôi, họ đã có thể đi ra khỏi giường, tự phục vụ được bản thân, tự vệ sinh cá nhân hoặc tự đi lại được, không cần có người dìu, không cần có người xúc cho ăn thì riêng cái việc tự lo được cho bản thân thôi, cũng đã là một thứ làm cho người phụ nữ cảm thấy thoải mái hơn rất là nhiều. Không ai thích thú, ví dụ như là ăn phải có người xúc cho mình, mình muốn đi đâu cũng phải gọi người nhà dìu mình đi. Thì những cái điều đó không ai thích thú cả, thế cho nên là chúng ta cần hỗ trợ sao cho người phụ nữ hồi phục sức khỏe, càng sớm, càng tốt."

Một vấn đề đáng chú ý là nhiều phụ nữ trẻ hiện nay sinh con lần đầu thường không có nhiều kiến thức chăm sóc hậu sản, trong khi người thân đôi khi lại thiếu kiên nhẫn hoặc gắn bó đủ để hiểu và chia sẻ. Việc này dẫn đến những cú "sốc văn hóa" giữa kỳ vọng và thực tế. "Họ nghĩ sinh con là hạnh phúc. Nhưng thực tế là đau đớn, kiệt quệ, mất ngủ, lo sợ và cô đơn. Từ đó họ bắt đầu rơi vào trạng thái mất phương hướng, cảm thấy vô dụng, tệ hơn là tội lỗi vì không đủ khả năng làm mẹ tốt", bác sĩ Hằng nói.

Điều quan trọng là những dấu hiệu này thường bị bỏ qua. Xã hội vẫn kỳ vọng người mẹ phải "hạnh phúc khi có con", "quanh quẩn bên con là đủ đầy". Nhưng thực tế, người mẹ cũng cần ăn, ngủ, nghỉ, cần được lắng nghe và hỗ trợ như bất kỳ người bệnh nào khác.

"Chúng ta phải thay đổi góc nhìn. Một sản phụ vừa sinh con xong không phải là một người mẹ toàn năng. Họ vẫn là một người phụ nữ đang hồi phục, đang yếu, và cần được chăm sóc." - bác sĩ Hằng nhấn mạnh.

Ở nhiều nước phát triển, mô hình hỗ trợ sức khỏe tinh thần cho phụ nữ sau sinh đã được triển khai rất bài bản, từ các lớp tiền sản đã chuẩn bị kỹ về tâm lý, đến các gói chăm sóc hậu sản bao gồm cả tư vấn tâm lý, vật lý trị liệu, liệu pháp ngủ, liệu pháp hành vi. Tại Việt Nam, những mô hình này còn khá mới mẻ và chưa được phổ cập rộng rãi.

Chăm sóc thể chất tốt sẽ giúp người mẹ hồi phục nhanh hơn và sớm giành lại khả năng tự chủ - yếu tố quan trọng giúp họ cảm thấy "mình làm được". Cảm giác này góp phần rất lớn vào việc ổn định tâm trạng, giảm lo âu, và củng cố niềm tin vào bản thân.

Khi người mẹ khỏe mạnh cả về thể chất và tinh thần, con sẽ nhận được tình yêu trọn vẹn.

Ngoài chăm sóc thể chất, một yếu tố then chốt khác là giấc ngủ. BS Hằng gọi giấc ngủ của bà mẹ sau sinh là "liều thuốc quan trọng nhất". "Không có ai, kể cả siêu nhân, có thể sống ổn khi phải thức đêm triền miên. Mất ngủ kinh niên là nguyên nhân trực tiếp khiến sức khỏe tinh thần sụp đổ."

Bác sĩ Hằng cũng nhấn mạnh rằng, hỗ trợ sức khỏe tinh thần cho phụ nữ sau sinh không phải là những biện pháp lớn lao hay can thiệp tâm lý sâu xa nào, mà đôi khi chỉ là việc để họ được nghỉ ngơi đúng nghĩa. "Một trong những điều thiết yếu nhất, nhưng lại hay bị bỏ qua nhất, chính là giấc ngủ. Người mẹ có thể thiếu ăn một chút, chậm tắm gội một chút, nhưng nếu thiếu ngủ kéo dài, thì gần như chắc chắn sẽ rơi vào trạng thái rối loạn tâm lý."

Thực tế, giấc ngủ ngắn 30 phút cho đến 1 tiếng trong ngày cũng đủ để cải thiện tinh thần đáng kể. Nhưng muốn có được giấc ngủ ấy, người mẹ cần được người thân hỗ trợ trông con, cần có một không gian yên tĩnh, và được tạo điều kiện tối đa để không bị gián đoạn. "Nếu chỉ có một lời khuyên duy nhất dành cho gia đình có người sinh con, tôi muốn nhấn mạnh: Hãy để cho người mẹ được ngủ đủ giấc," bác sĩ Hằng nói thêm.

Do vậy, việc hỗ trợ mẹ ngủ đủ - bằng cách thay phiên trông con, trấn an tâm lý hoặc để mẹ yên tâm nghỉ ngơi - là điều tối cần thiết. Điều này đòi hỏi sự tham gia từ gia đình. Người chồng, gia đình nhà chồng, chị em gái - ai cũng có thể đóng vai trò hỗ trợ. Một cốc nước ấm, một chiếc khăn nóng đặt đúng lúc, một lời hỏi han tưởng chừng đơn giản nhưng mang sức mạnh rất lớn. "Người mẹ chỉ cần biết rằng mình không đơn độc. Thế là đủ để tiếp thêm năng lượng mỗi ngày."

Một điểm nữa rất đáng chú ý trong chăm sóc tinh thần cho bà mẹ sau sinh, đó là cảm giác được chia sẻ và được lắng nghe. Nhiều người phụ nữ sau sinh cảm thấy mình bị bỏ rơi, bị cho là "làm quá", hay bị phán xét khi thể hiện sự mệt mỏi, cáu gắt hoặc chán nản. Theo bác sĩ Hằng, điều đầu tiên cần thay đổi chính là cách nhìn nhận: "Đừng nói với họ rằng 'cái này bình thường thôi mà', 'ai sinh con cũng vậy', hoặc 'em nghĩ tích cực lên'. Đó là cách từ chối lắng nghe. Hãy ngồi xuống, nhìn vào mắt họ, và hỏi: Em đang thấy thế nào? Có gì chị giúp được không?"

Bác sĩ Hằng nhấn mạnh rằng, điều quan trọng nhất là để người mẹ thấy rằng cảm xúc của họ được tôn trọng, nỗi mệt mỏi của họ là có thật và họ không đơn độc trong quá trình này. "Hãy nhớ rằng họ vừa vượt qua một cuộc sinh nở - điều mà không ai ngoài họ có thể hiểu hết. Và sau đó, họ còn phải thức đêm, cho con bú, phục hồi cơ thể, chịu áp lực từ gia đình, xã hội. Đó là một hành trình không hề dễ dàng."

Trong hành trình ấy, sự thấu cảm và hỗ trợ từ những người xung quanh - chồng, mẹ ruột, mẹ chồng, chị em gái, bạn bè thân thiết - đóng vai trò quan trọng không kém bất kỳ biện pháp y tế nào. "Không ai có thể làm thay người mẹ, nhưng họ có thể giúp bà mẹ ấy cảm thấy bớt cô đơn, bớt áp lực, và có thêm niềm tin vào bản thân," bác sĩ Hằng nói.

Chăm sóc sức khỏe tinh thần cho bà mẹ sau sinh có thể được bắt đầu từ những điều nhỏ nhất.

Theo bác sĩ Hằng, để bảo vệ sức khỏe tinh thần sản phụ một cách hiệu quả, cần có sự phối hợp của ba yếu tố: hệ thống y tế, gia đình và chính người mẹ. Nhân viên y tế cần chú ý đến cả thể chất lẫn tâm lý sản phụ, quan sát, lắng nghe và hỗ trợ những nhu cầu rất cụ thể. Gia đình đóng vai trò quan trọng trong việc đồng hành, chia sẻ và giúp người mẹ có thời gian nghỉ ngơi thực sự. Còn chính người mẹ cũng cần cho phép bản thân được yếu đuối, không gồng gánh hoàn hảo, và học cách nói ra những nhu cầu của mình.

ThS.BS Phan Thu Hằng - Khoa Phụ Ung thư, BV Phụ sản Trung Ương, Giảng viên bộ môn Phụ sản Trường ĐH Y Hà Nội: "Không có một bà mẹ nào xứng đáng bị mặc định là yếu đuối hay lười biếng chỉ vì họ mệt mỏi. Làm mẹ là một công việc thực sự khó khăn, và họ cần được đối xử công bằng, tử tế, yêu thương như bất kỳ ai vừa trải qua một cuộc đại phẫu thuật."

Mỗi bà mẹ đều xứng đáng có được sự hỗ trợ về tinh thần sau sinh. Trầm cảm sau sinh là vấn đề có thật và hoàn toàn có thể được kiểm soát nếu được phát hiện sớm và có sự đồng hành từ người thân, nhân viên y tế và chính người mẹ.

"Chúng ta không thể chờ đến khi người mẹ kiệt sức mới bắt đầu chăm sóc họ. Hãy hành động sớm, từ những điều nhỏ nhất" - bác sĩ Hằng nhấn mạnh.

Chăm sóc sức khỏe tinh thần cho phụ nữ sau sinh là một hành trình dài, nhưng hoàn toàn có thể bắt đầu từ hôm nay - bằng những điều nhỏ nhất. Điều quan trọng ở đây chính là sự hiện diện và thấu hiểu từ những người thân yêu. Một bàn tay nắm lấy lúc mệt mỏi, một câu nói "em giỏi lắm rồi", hay đơn giản là ngồi bên cạnh và cùng bế con - đôi khi chính những điều ấy mới là liều thuốc tinh thần hữu hiệu nhất cho những bà mẹ sau sinh.

Mai Hoa

Nguồn SK&ĐS : https://suckhoedoisong.vn/cham-soc-suc-khoe-tinh-than-cho-ba-me-sau-sinh-tu-nhung-dieu-nho-nhat-169250804191742897.htm