Chấp nhận rủi ro trong nghiên cứu khoa học nhưng cần cơ chế để tránh lạm dụng, 'cố đấm ăn xôi'

9 giờ trướcBài gốc

Chiều 13/5, Quốc hội thảo luận ở hội trường về dự án Luật Khoa học, công nghệ (KHCN) và đổi mới sáng tạo.

Làm rõ ranh giới giữa rủi ro chấp nhận được và sai phạm không thể miễn trừ

Về chấp nhận rủi ro trong hoạt động KHCN và đổi mới sáng tạo, đại biểu Quốc hội (ĐBQH) Nguyễn Văn Huy (Thái Bình) dẫn khoản 1 Điều 9 quy định "tổ chức, cá nhân thực hiện nghiên cứu khoa học, phát triển công nghệ và đổi mới sáng tạo không bị truy cứu trách nhiệm hình sự hoặc trách nhiệm dân sự đối với thiệt hại gây ra cho Nhà nước nếu đã tuân thủ đầy đủ quy trình, quy định trong quá trình triển khai và không có hành vi gian lận, vi phạm pháp luật hoặc sử dụng sai mục tiêu, phạm vi, kinh phí".

ĐBQH Nguyễn Văn Huy.

Ông đánh giá, đây là điểm mới, được kế thừa, sửa đổi, bổ sung từ Điều 4 Nghị quyết số 193 của Quốc hội về thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc biệt, tạo đột phá phát triển KHCN và đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia. "Với quy định này sẽ tạo môi trường thuận lợi cho nghiên cứu khoa học, khuyến khích sáng tạo, đổi mới, tạo môi trường thuận lợi cho việc thực hiện các đề tài khoa học có tính đột phá cao", ông nói và bày tỏ đồng tình với dự thảo luật.

Tuy nhiên, để bảo đảm tính khả thi, đại biểu đề nghị cần tiếp tục nghiên cứu, bổ sung các quy định bảo đảm hài hòa giữa việc khuyến khích sáng tạo và bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của các tổ chức, cá nhân liên quan. Cần làm rõ định nghĩa về rủi ro cụ thể, trong bối cảnh nghiên cứu KHCN, phân biệt rành mạch với lỗi chủ quan hoặc là vi phạm đạo đức nghiên cứu, cũng như cơ chế cho phép tổ chức, cá nhân thực hiện nghiên cứu khoa học, phát triển công nghệ và đổi mới sáng tạo không phải chịu trách nhiệm dân sự đối với những thiệt hại gây ra cho Nhà nước, ảnh hưởng đến cộng đồng dân cư.

Ông cũng đề nghị, cần nghiên cứu, bổ sung biện pháp bảo vệ quyền lợi của bên thứ ba là những người, tổ chức không trực tiếp tham gia nghiên cứu nhưng có thể bị ảnh hưởng bởi kết quả nghiên cứu, hoặc quá trình thực hiện nghiên cứu. Bổ sung quy định thiết lập cơ chế giám sát, đánh giá và báo cáo định kỳ để kiểm soát và xử lý kịp thời các rủi ro phát sinh. "Cùng với đó tiếp tục rà soát, nghiên cứu bổ sung các quy định về nguyên tắc nhằm giảm thiểu tối đa rủi ro, cũng như quy định thật chặt chẽ, tránh lạm dụng quy định trách nhiệm rủi ro, gây thất thoát, lãng phí trong hoạt động KHCH và đổi mới sáng tạo", ĐBQH tỉnh Thái Bình bổ sung.

ĐBQH Nguyễn Thị Việt Nga.

ĐBQH Nguyễn Thị Việt Nga (Hải Dương) hoàn toàn ủng hộ việc luật hóa tinh thần "chấp nhận rủi ro", vì bản chất của nghiên cứu và đổi mới sáng tạo là chấp nhận "thất bại có kiểm soát". Tuy nhiên, theo bà, nếu không có cơ chế minh bạch, quy định này dễ bị lạm dụng.

Nữ đại biểu đề nghị làm rõ ranh giới giữa rủi ro chấp nhận được (ví dụ: sai số mô hình, thất bại thử nghiệm...) và sai phạm không thể miễn trừ (gian lận, đạo đức nghiên cứu yếu kém...). Thành lập hội đồng đánh giá rủi ro có chuyên môn sâu và độc lập. Thiết lập quỹ riêng cho nghiên cứu mạo hiểm, vận hành theo cơ chế "đầu tư rủi ro công", đánh giá dựa trên tiềm năng sáng tạo chứ không chỉ là đầu ra hữu hình.

Cần có quy trình thẩm định và phê duyệt rủi ro

Cũng góp ý vào Điều 9, ĐBQH Trần Khánh Thu (Thái Bình) cho rằng, các nội dung về cơ chế chấp nhận rủi ro trong nghiên cứu KHCN và hoạt động đổi mới sáng tạo còn chung chung. Khoản 4 nêu Chính phủ sẽ quy định chi tiết điều này, tuy nhiên chỉ nhấn mạnh Chính phủ sẽ quy định về tiêu chí xác định rủi ro, đánh giá quá trình tuân thủ mà không nói quy trình, quy định là gì để cá nhân, tổ chức, cá nhân khi thực hiện về KHCH, đổi mới sáng tạo phải chấp hành và quan trọng nữa là cơ quan, tổ chức nào là người xác định đúng quy trình, quy định này...

ĐBQH Trần Khánh Thu.

Đại biểu phân tích, nghiên cứu khoa học sẽ có 2 hướng, một hướng thành công bởi vì kết quả đáp ứng được mong đợi và kỳ vọng của các nhà khoa học cũng như cơ quan quản lý. Thế nhưng, cũng có một xu hướng đó là thất bại. Thất bại tức là mình nghiên cứu cũng dùng hết tâm sức, dùng hết cơ sở vật chất, dùng hết tâm huyết, thậm chí tìm cả thầy, tìm cả mọi người về, nhưng nghiên cứu kết quả vẫn thất bại. "Đây là mình chấp nhận rủi ro, nhưng rủi ro phải chấp nhận đến đâu? Chứ anh biết hướng nghiên cứu đó có nguy cơ thất bại, anh "cố đấm ăn xôi", anh cứ lao vào để anh làm, làm bằng được mà kết quả vẫn không đến. Như vậy, mình chấp nhận rủi ro thì rủi ro đến cấp độ nào? Điều này, tôi nghĩ cũng là một điểm rất khó. Vậy thì người ngồi chấm và ngồi hoạch định ra để quyết định rủi ro hay thành công cũng là một vấn đề", bà dẫn chứng.

Vì như các giải thích từ ngữ ở trên: các dự án nghiên cứu tính mới, các ý tưởng đổi mới sáng tạo có thể diễn ra ngay trong quá trình sản xuất nên chưa chắc việc thực hiện KHCN, đổi mới sáng tạo này có hiệu quả hay không. Cho nên, nếu không quy định rõ quy trình, quy định sẽ dẫn đến việc dễ bị hiểu sai và có thể bị lợi dụng gây thất thoát, lãng phí ngân sách nhà nước.

Đại biểu Trần Khánh Thu đề nghị, Ban soạn thảo bổ sung nguyên tắc tối thiểu về các tiêu chí đánh giá rủi ro khoa học hợp lý; và cần có quy trình thẩm định và phê duyệt rủi ro; đơn vị có thẩm quyền xác định rủi ro rõ ràng trong văn bản hướng dẫn thi hành luật.

Tương tự, ĐBQH Thạch Phước Bình (Trà Vinh) cho hay, cơ chế thử nghiệm có kiểm soát, hay gọi là sandbox đã được áp dụng ở nhiều quốc gia trên thế giới. Sandbox mở ra không gian thử nghiệm linh hoạt, thúc đẩy hoạt động nghiên cứu KHCH, đổi mới sáng tạo. Tuy nhiên, để cơ chế này phát huy hiệu quả, giảm rủi ro, tránh vi phạm đạo đức, dự thảo luật cần bổ sung cơ chế phản hồi linh hoạt sớm. Cụ thể, trong quá trình triển khai thử nghiệm có kiểm soát, cơ quan nhà nước có thẩm quyền có trách nhiệm thiết lập cơ chế trung tâm tổng hợp, phân tích phản hồi từ các tổ chức giám sát, người sử dụng sản phẩm thử nghiệm để sớm nhận thức các vướng mắc phát sinh, thay vì chờ tới khi tổng kết...

Quỳnh Vinh

Nguồn CAND : https://cand.com.vn/su-kien-binh-luan-thoi-su/chap-nhan-rui-ro-trong-nghien-cuu-khoa-hoc-nhung-can-co-che-de-tranh-lam-dung-co-dam-an-xoi-i768212/