Chìa khóa quyết định để Việt Nam thoát bẫy thu nhập trung bình

2 giờ trướcBài gốc

“Bẫy thu nhập trung bình” được hiểu là tình trạng một quốc gia đạt đến mức thu nhập nhất định dựa trên lợi thế sẵn có như lao động giá rẻ hay khai thác tài nguyên, nhưng sau đó bị chững lại và không thể tiến lên nhóm thu nhập cao. Theo chuẩn của Ngân hàng Thế giới, bẫy này thường xuất hiện khi GDP bình quân đầu người đạt từ 1.000 USD đến 12.000 USD. Khi mức lương tăng lên trong khi năng lực cạnh tranh về giá giảm, các nền kinh tế đang phát triển rất dễ mắc kẹt nếu không kịp chuyển sang mô hình tăng trưởng dựa trên công nghệ và năng suất.

Đổi mới sáng tạo cùng nguồn nhân lực chất lượng cao là chìa khóa để Việt Nam thoát bẫy thu nhập trung bình

Qua phân tích của Cục Công nghiệp (Bộ Công Thương), trong 60 năm qua, Nhật Bản, Hàn Quốc, Singapore đã thành công trong việc duy trì tăng trưởng liên tục để bước vào nhóm thu nhập cao; ngược lại, Malaysia, Thái Lan, Indonesia hay Philippines vẫn loay hoay ở mức thu nhập trung bình do mô hình tăng trưởng thiếu bứt phá. Với Việt Nam, hơn một thập kỷ qua mô hình tăng trưởng vẫn chủ yếu dựa vào lao động giá rẻ, vốn đầu tư và tài nguyên. Tuy nhiên, những lợi thế này đang bộc lộ rõ giới hạn. Theo số liệu của CIEM, tốc độ tăng năng suất lao động giai đoạn 2011-2024 có xu hướng giảm dần và năng suất lao động của Việt Nam chỉ bằng 7% Singapore, 19% Malaysia và 36% Thái Lan.

Trong khi đó, đổi mới sáng tạo (ĐMST) được chứng minh là yếu tố cốt lõi giúp nâng năng suất, gia tăng năng lực cạnh tranh. Các quốc gia đầu tư mạnh vào nghiên cứu và phát triển (R&D) đều đạt tốc độ tăng năng suất vượt trội, chuyển nhanh từ nền kinh tế thâm dụng lao động sang kinh tế dựa trên tri thức.

Theo bà Mariam J. Sherman - Giám đốc Quốc gia Ngân hàng Thế giới phụ trách Việt Nam, Campuchia và Lào, năng suất lao động của doanh nghiệp FDI tại Việt Nam cao hơn khoảng 70% so với doanh nghiệp nội địa; mức lương cũng cao hơn gần 50%. Tuy nhiên, chỉ khoảng 1/6 doanh nghiệp trong nước có liên kết với chuỗi giá trị toàn cầu. Khoảng cách này vừa là thách thức vừa là cơ hội để chuyển giao công nghệ, cải thiện quản trị và thúc đẩy ĐMST. Để tận dụng cơ hội, Việt Nam cần đẩy mạnh chương trình phát triển nhà cung cấp, nâng chuẩn chất lượng và tạo liên kết thực chất giữa doanh nghiệp FDI – nội địa, qua đó chuyển từ lắp ráp sang thiết kế, chế tạo, giống con đường đi lên của các nền kinh tế đã vượt bẫy thu nhập trung bình.

Bà Mariam J. Sherman cho biết hiện chỉ khoảng 5,6% lao động ngành chế biến, chế tạo của Việt Nam có kỹ năng cao và giá trị gia tăng lao động tạo ra chỉ đạt 6,7 USD – còn cách khá xa mức 14,4 USD của Trung Quốc. Nếu không cải thiện chất lượng lao động, việc tiếp nhận công nghệ cao và tham gia vào công đoạn tạo giá trị lớn sẽ rất khó khăn.

Để thu hẹp khoảng cách, Việt Nam cần đổi mới mạnh mẽ chương trình đào tạo theo hướng kỹ năng thế kỷ 21, mở rộng giáo dục STEM, tăng đào tạo nghề gắn với nhu cầu thị trường, phát triển mô hình kết hợp học nghề – làm việc, đồng thời thúc đẩy hợp tác công – tư trong đào tạo nhân lực.

TS Nguyễn Quốc Việt - chuyên gia chính sách công - Trường Đại học Kinh tế - Đại học Quốc gia Hà Nội cho rằng, dự thảo Văn kiện Đại hội XIV đã đặt con người làm trung tâm, trong đó nguồn nhân lực chất lượng cao được xem là trụ cột của mô hình tăng trưởng mới, đây là đột phá quan trọng để Việt Nam vượt qua khó khăn và hội nhập sâu vào kinh tế toàn cầu.

Trong thực tiễn doanh nghiệp, các mô hình ĐMST đang cho thấy hiệu quả rõ rệt. Ông Đặng Tấn Đức - Viện trưởng Viện R&D Tập đoàn Becamex, cho biết mô hình “công trình công – quản trị tư” giúp Nhà nước đặt hàng, doanh nghiệp cung cấp dịch vụ, tối ưu chất lượng và hiệu quả vận hành các nền tảng đổi mới sáng tạo. Ông dẫn chứng: Công ty Rạng Đông đã triển khai giải pháp “năng suất xanh”, sử dụng vật liệu tái chế, thiết bị hiệu suất cao, tái sử dụng nước và kiểm kê khí nhà kính, qua đó giảm 922,5 tấn CO₂ mỗi năm – minh chứng cho việc ĐMST vừa tăng năng suất vừa thúc đẩy phát triển bền vững.

Theo các chuyên gia, năng suất lao động là thước đo phản ánh hiệu quả và sức cạnh tranh của nền kinh tế. Nếu không ứng dụng các mô hình ĐMST và nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, Việt Nam khó vượt qua giới hạn tăng trưởng hiện nay. Bài học từ Hàn Quốc, Singapore hay Israel đều cho thấy chỉ khi đầu tư mạnh vào con người, công nghệ và hệ sinh thái ĐMST, một quốc gia mới có thể tạo ra bước nhảy vọt, thoát khỏi bẫy thu nhập trung bình và tiến vào nhóm thu nhập cao.

CTV Vũ Duy/VOV.VN

Nguồn VOV : https://vov.vn/doanh-nghiep/chia-khoa-quyet-dinh-de-viet-nam-thoat-bay-thu-nhap-trung-binh-post1247985.vov