Chống héo vàng, chuối Việt nhắm mốc xuất khẩu tỷ USD

3 giờ trướcBài gốc

Chuối là cây ăn trái chủ lực của Việt Nam với diện tích khoảng 163,5 nghìn ha và sản lượng ước 2,75 triệu tấn vào năm 2025. Năm 2024, xuất khẩu chuối đạt gần 372 triệu USD, đứng thứ tư trong nhóm trái cây xuất khẩu chủ lực, sau sầu riêng, thanh long và dừa. Theo đề án phát triển cây ăn quả đến 2030, diện tích chuối cả nước dự kiến đạt 165 - 175 nghìn ha, sản lượng 2,6 - 3 triệu tấn, tập trung tại nhiều vùng sinh thái trọng điểm trên cả nước.

Theo một báo cáo của Modor Intelligence, thị trường chuối toàn cầu đang mở ra dư địa lớn cho Việt Nam, với quy mô dự báo tăng từ 139,5 tỷ USD năm 2024 lên 175,5 tỷ USD vào năm 2029. Nếu tận dụng tốt lợi thế và nhu cầu thị trường, kim ngạch xuất khẩu chuối hoàn toàn có thể hướng tới mốc 1 tỷ USD.

Tuy nhiên, ngành chuối đang đối mặt thách thức lớn từ bệnh Panama (héo Fusarium) – loại bệnh nguy hiểm, khó kiểm soát, từng gây khủng hoảng cho ngành chuối thế giới và đã hủy hoại nhiều vùng trồng chuối tiêu tại Việt Nam. Giải pháp căn cơ hiện nay là phát triển giống chuối kháng bệnh.

Theo Bà Tô Thị Nhã Trầm, Công ty CP Nông nghiệp U&I (Unifarm), dịch bệnh Panama do chủng Tropical Race 4 (TR4) xuất hiện, gây thiệt hại nặng cho doanh nghiệp. Các biện pháp hóa học và sinh học đều không hiệu quả khi vùng trồng chuối đã nhiễm bệnh Panama.

"Unifarm xác định, việc lai tạo ra giống chuối có khả năng chống chịu bệnh là giải pháp căn cơ và cấp thiết nhất đối với Việt Nam để chống chọi loại bệnh này", bà Nhã Trầm chia sẻ tại diễn đàn “Giải pháp phòng trừ bệnh héo vàng hại chuối” do Cục Trồng trọt và bảo vệ thực vật, báo Nông nghiệp và môi trường, cùng Viện Nghiên cứu rau quả phối hợp tổ chức.

Ngành chuối Việt Nam đang đặt mục tiêu đưa loại trái cây này thành sản phẩm xuất khẩu tỷ USD. Ảnh: Unifarm

Việt Nam chủ động ứng phó bệnh héo vàng lá chuối do TR4

Kể về câu chuyện chống chọi dịch bệnh Panama do TR4 gây ra tại Unifarm, bà Nhã Trầm cho hay, dịch bệnh Panama do chủng TR4 bắt đầu xuất hiện rải rác tại các nông trường từ năm 2018 và bùng phát mạnh trong năm 2019, gây thiệt hại nghiêm trọng cho vùng trồng chuối. Trước thực trạng này, Unifarm đã thành lập tổ chuyên gia theo dõi, giám sát và xử lý kịp thời cây nhiễm bệnh, đồng thời triển khai hàng loạt biện pháp phòng ngừa như thiết lập hàng rào sinh học, khử trùng nghiêm ngặt tại các cổng ra vào và quy trình làm việc bắt buộc cho công nhân nhằm hạn chế lây nhiễm chéo.

Tuy nhiên, những nỗ lực của Unifarm khi sử dụng cả các giải pháp hóa học lẫn sinh học đều không còn hiệu quả khi vùng trồng chuối đã nhiễm bệnh. Từ đó, doanh nghiệp xác định hướng đi mới "sống chung với lũ" bằng giải pháp chọn lại tạo giống chuối kháng bệnh. Đây được xem là hướng đi căn cơ và cấp thiết cho Unifarm nói riêng và cả ngành chuối nói chung.

Vì thế, trong giai đoạn 2018 - 2020, Unifarm tiến hành nuôi cấy mô từ những cá thể chuối vẫn sinh trưởng tốt trong vùng nhiễm nặng, kết hợp xử lý đột biến có kiểm soát và khảo nghiệm nghiêm ngặt, từ đó phát triển thành công giống chuối UNI 126.

Theo bà Nhã Trầm, giống UNI 126 có khả năng chống chịu bệnh Panama TR4 trên 95%, năng suất đạt 50 - 65 tấn/ha/vụ và hiện đã được mở rộng trồng trên hơn 1.500 ha tại Unifarm và các đơn vị liên kết. Hiện, doanh nghiệp đang phối hợp với Viện Cây ăn quả miền Nam thực hiện khảo nghiệm DUS nhằm hoàn tất thủ tục bảo hộ sở hữu giống.

Từ câu chuyện của Unifarm, bà Nhã Trầm kỳ vọng các giống chuối kháng bệnh như UNI 126 sẽ tạo lợi thế cạnh tranh quan trọng, góp phần đưa kim ngạch xuất khẩu chuối Việt Nam đạt mốc 1 tỷ USD và vươn lên nhóm dẫn dắt toàn cầu vào năm 2030.

"Unifarm đồng thời kêu gọi nông dân và các đơn vị sản xuất sử dụng nguồn giống chính thống, tránh giống trôi nổi, đồng thời mong nhận được sự hỗ trợ của cơ quan quản lý trong việc bảo vệ quyền sở hữu giống và phát triển bền vững ngành chuối", bà Nhã Trầm kiến nghị.

ThS Tô Thị Nhã Trầm, Công ty CP Nông nghiệp U&I (Unifarm) trình bày các giải pháp chống dịch bệnh Panama do TR4 gây ra. Ảnh: Quốc Hải

Trên thực tế, theo Chương trình giống quốc gia đến 2025, tầm nhìn 2030, Việt Nam đang ưu tiên chọn tạo các giống chuối năng suất cao, chất lượng tốt, đặc biệt kháng bệnh Panama. Từ đó, nhiều giống mới đã cho kết quả tích cực, tiêu biểu như UNI 126 của Unifarm và Furi 5 của Viện Nghiên cứu Rau quả, mở ra triển vọng phục hồi và phát triển bền vững ngành chuối trong thời gian tới.

Ở góc độ cơ quan quản lý, ông Nguyễn Quốc Mạnh, Phó cục trưởng Cục Trồng trọt và bảo vệ thực vật, cho hay, định hướng phát triển ngành chuối thời gian tới là xây dựng nền sản xuất bền vững, đáp ứng ngày càng cao các tiêu chuẩn khắt khe của thị trường xuất khẩu.

Theo ông Mạnh, đến năm 2025, diện tích chuối cả nước ước đạt hơn 163.000 ha, sản lượng khoảng 2,75 triệu tấn. Chuối đã trở thành mặt hàng xuất khẩu chủ lực, với kim ngạch năm 2024 đạt gần 372 triệu USD, cho thấy dư địa tăng trưởng còn lớn. Tuy nhiên, ngành chuối vẫn đối mặt nhiều thách thức như sản xuất manh mún, liên kết chuỗi yếu; tác động của biến đổi khí hậu, sâu bệnh; hạ tầng sản xuất, bảo quản và chế biến còn hạn chế.

Đặc biệt, thông tin thị trường đến với người sản xuất còn hạn chế, giá cả biến động khó lường, đặc biệt với các lô hàng chưa đủ điều kiện xuất khẩu nên giá bán thiếu ổn định. Ngoài ra, các rào cản kỹ thuật từ thị trường nhập khẩu, nhất là yêu cầu về kiểm dịch thực vật và dư lượng hóa chất an toàn thực phẩm, cũng tạo áp lực không nhỏ cho người trồng và doanh nghiệp.

Theo ông Mạnh, thị trường Trung Quốc là nơi xuất khẩu lớn của ngành chuối Việt Nam và những yêu cầu đặt ra với thị trường này ngày càng khắt khe. Chẳng hạn, chuối tươi phải được thu hoạch ở trạng thái chưa chín, trong khoảng 10 - 16 tuần sau ra hoa, không nứt vỏ. Vùng trồng và cơ sở đóng gói bắt buộc đăng ký, được Tổng cục Hải quan Trung Quốc phê duyệt, có hồ sơ giám sát dịch hại, nhật ký sử dụng thuốc bảo vệ thực vật đầy đủ.

Ngoài ra, quy trình đóng gói phải đảm bảo phân loại, làm sạch kỹ, loại bỏ quả hỏng; bao bì, nhãn mác thể hiện rõ nguồn gốc, mã số vùng trồng, cơ sở đóng gói và có hệ thống truy xuất nguồn gốc hoàn chỉnh.

Những kinh nghiệm quốc tế hữu ích cho ngành chuối

TS Mary Grace B. Saldajeno, chuyên gia đến từ Tập đoàn Dole, nhận định, bệnh Panama là thách thức lớn nhất của ngành chuối toàn cầu, trong đó có các vùng trồng tại Philippines và Việt Nam.

Tại Philippines, bệnh được ghi nhận từ đầu những năm 2000 và bùng phát mạnh giai đoạn 2010 - 2018, gây thiệt hại lớn cho diện tích chuối Cavendish. Đáng lo ngại nhất là chủng TR4, có khả năng gây hại trên nhiều giống chuối và gần như không thể loại bỏ khi đã xâm nhập đất trồng.

Trước thực tế này, Dole triển khai chiến lược quản lý tổng hợp, lấy phòng ngừa và loại trừ sớm làm trọng tâm: sử dụng giống sạch bệnh nuôi cấy mô, tiêu hủy cây nhiễm, tăng cường an ninh sinh học, vệ sinh đồng ruộng, quản lý nước và cải thiện hệ vi sinh đất. Các biện pháp sinh học và cơ học được ưu tiên, trong khi hóa học chỉ đóng vai trò hỗ trợ.

Về dài hạn, TS Saldajeno nhấn mạnh phát triển giống chuối kháng bệnh là giải pháp then chốt. Nhiều phương pháp như biến dị soma, lai tạo, gây đột biến và chỉnh sửa gen đang được nghiên cứu, song các giống hiện nay mới chỉ đạt mức chống chịu tương đối, vẫn đối mặt với rào cản thị trường và nguy cơ mầm bệnh tiếp tục thích nghi.

"Trong các giải pháp, chỉnh sửa gen được xem là bước tiến quan trọng nhờ khả năng thay đổi có mục tiêu gen của cây mà không đưa gen lạ vào, giúp tăng khả năng kháng bệnh và thích ứng với biến đổi khí hậu", bà Saldajeno nhấn mạnh.

Còn theo TS Chih-Ping Chao, nguyên Viện trưởng Viện nghiên cứu chuối Đài Loan (Trung Quốc), TR4 là chủng nấm đất có khả năng tồn tại hàng chục năm, lây lan qua giống, đất, nước tưới, phương tiện và con người. Khi đã xâm nhập, biện pháp hóa học hầu như không hiệu quả, còn tiêu hủy vườn chỉ giúp khoanh vùng chứ không thể làm sạch đất.

TS Chih-Ping Chao cho hay, TR4 được ghi nhận trên chuối Cavendish tại Philippines từ năm 2000 và đến năm 2013 đã khiến hàng nghìn ha mất khả năng canh tác, đặc biệt ảnh hưởng nặng đến nông hộ nhỏ lẻ. Thế nhưng, thay vì mở rộng sang vùng trồng mới – làm gia tăng nguy cơ phát tán mầm bệnh – Philippines lựa chọn phục hồi vùng nhiễm bằng giống chống chịu.

Cụ thể, giống Formosana, được phát triển từ biến dị soma của Cavendish bởi Viện nghiên cứu chuối Đài Loan, cho thấy tỷ lệ nhiễm TR4 rất thấp trong các vùng nhiễm nặng. Trong giai đoạn 2012–2015, nhiều lô gần như không nhiễm bệnh, trong khi giống Cavendish phổ biến có tỷ lệ nhiễm tới 87%.

Dù năng suất chưa bằng giống mẫn cảm, giống Formosana được đánh giá đủ khả năng khôi phục sản xuất tại các vùng không thể luân canh.

Đến năm 2025, diện tích chuối phục hồi bằng giống Formosana tại Philippines đã vượt 10.000 ha. Thành công này còn đến từ việc áp dụng đồng bộ các biện pháp quản lý sức khỏe cây trồng như kiểm soát sinh học, tiêu hủy cây bệnh tại “điểm nóng”, hàng rào sinh học, khử trùng phương tiện và quản lý thoát nước. Việc sử dụng giống nuôi cấy mô giúp cắt đứt con đường lây nhiễm phổ biến nhất của TR4.

So với Philippines, Việt Nam đối mặt thách thức tương tự nhưng quy mô nhỏ và phân tán hơn. Ngành chuối trong nước vẫn phụ thuộc lớn vào các giống mẫn cảm như Cavendish, tiềm ẩn rủi ro dài hạn.

"Một số nghiên cứu đã chọn lọc được các dòng chống chịu trung bình, như GL3-5 từ biến dị soma của Williams, song việc phát triển và phổ biến giống kháng bệnh vẫn là yêu cầu cấp thiết để bảo đảm tăng trưởng bền vững cho ngành chuối Việt Nam", TS Chih-Ping Chao khuyến nghị.

Ông Võ Đình Long, giảng viên Trường đại học Công nghiệp TP.HCM, cho rằng để phòng trừ hiệu quả bệnh héo vàng chuối cần xử lý từ “gốc rễ” – tức là hiểu rõ đặc điểm tồn tại và điều kiện phát sinh của nấm gây bệnh, thay vì chỉ can thiệp ở phần ngọn.

Theo khảo sát thực tế, nấm héo vàng chuối chủ yếu tập trung ở tầng đất 30 - 40 cm, nơi rễ hoạt động mạnh, hiếm khi sâu quá 80 cm. Nấm phát triển mạnh trong điều kiện đất nóng ẩm, thoát nước kém và dinh dưỡng mất cân đối – những yếu tố thường đồng thời xuất hiện. Vì vậy, cải thiện môi trường đất cần được đặt làm trọng tâm trong chiến lược phòng trừ.

Ông Long nhận định, các biện pháp như tiêu hủy cây bệnh, chọn giống kháng, vệ sinh dụng cụ hay kiểm soát ra vào vườn đều cần thiết nhưng chưa đủ nếu không giải quyết nguyên nhân nền tảng. Đất khỏe, với kết cấu tốt, độ xốp và độ đệm cao, sẽ giúp cây tăng sức chống chịu. Bên cạnh đó, việc tăng cường hệ vi sinh vật có lợi trong đất đóng vai trò then chốt, giúp ức chế nấm bệnh một cách tự nhiên.

"Mục tiêu không phải tiêu diệt hoàn toàn nấm – điều gần như bất khả thi – mà là tạo hệ sinh thái đất cân bằng để “sống chung với nấm”, ông Long nói.

Vị chuyên gia này cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của quản lý dinh dưỡng linh hoạt. Theo ông, nhiều trang trại trồng chuối vẫn bón phân theo công thức cố định, không điều chỉnh theo thời tiết, dẫn đến mất cân đối dinh dưỡng, làm cây suy yếu và dễ nhiễm bệnh.

Quốc Hải

Nguồn Nhà Quản Trị : https://theleader.vn/chong-heo-vang-chuoi-viet-nham-moc-xuat-khau-ty-usd-d43441.html