Chủ động bảo vệ di sản trước tác động thiên tai

một giờ trướcBài gốc

Khu vực Đại Nội Huế bị ngập 0,3-0,5m trong đợt mưa lũ cuối tháng 10, đầu tháng 11 vừa qua. Ảnh: IOC Huế.

Tác động nặng nề từ mưa lũ

Mưa lũ diện rộng trong thời gian qua đã gây thiệt hại nghiêm trọng cho nhiều địa phương. Ở nhiều địa bàn, nước dâng cao bất thường khiến nhà cửa, đường sá, cơ sở hạ tầng bị tàn phá. Trong đó, nhiều điểm di tích và bảo tàng địa phương rơi vào tình trạng ngập sâu, ẩm mốc, xuống cấp kết cấu. Một số di vật, hiện vật có nguy cơ hư hỏng nếu không được xử lý kịp thời.

Điển hình như tại TP Huế, đợt mưa lũ kéo dài từ cuối tháng 10 đến đầu tháng 11 vừa qua khiến một số di tích lịch sử, văn hóa tại địa phương này bị ngập úng, sạt lở và xuống cấp nghiêm trọng. Khu vực Hoàng thành Huế, một đoạn tường thành dài khoảng 15m đã bị sập. Hầu hết các di tích thuộc quần thể di tích cố đô Huế đều bị ngập nước. Tình trạng ngâm nước kéo dài đe dọa nghiêm trọng đến kết cấu vật chất của di sản. Hệ thống gỗ cổ, cùng nhiều công trình kiến trúc truyền thống đang đối mặt với nguy cơ mục hư, xuống cấp.

Cũng tại TP Huế, di tích Tháp Chăm Phú Diên xã Phú Vinh, bị nhấn chìm trong nước nhiều ngày. Đây là một trong những di tích Chăm Pa cổ được tìm thấy dưới lòng cát ven biển, có giá trị lớn về lịch sử, khảo cổ và văn hóa, tháp Phú Diên đã được công nhận là Di tích Kiến trúc Nghệ thuật cấp quốc gia.

Hay như gần đây, đợt mưa lũ lịch sử trên diện rộng đã gây ngập lụt nghiêm trọng và thiệt hại nặng nề về người, nhà cửa cũng như cơ sở hạ tầng… tại các tỉnh Gia Lai, Đắk Lắk, Khánh Hòa và Lâm Đồng. Để khẩn trương khắc phục hậu quả thiên tai, bảo vệ di sản văn hóa, Bộ VHTTDL đã đề nghị UBND 4 tỉnh quan tâm chỉ đạo các cơ quan chức năng và chính quyền địa phương tổ chức kiểm tra, rà soát hiện trạng kỹ thuật, đánh giá mức độ hư hại của các công trình di tích, bảo tàng trên địa bàn tỉnh để kịp thời đề xuất biện pháp chống đỡ, gia cố, gia cường, bảo đảm an toàn, không để xảy ra tình trạng sập, sạt lở tại các di tích và bảo tàng.

Nhìn nhận về tác động của thiên tai đến di sản văn hóa, TS Phạm Việt Long - nguyên Chủ tịch Hội đồng Quản lý Viện Nghiên cứu văn hóa và phát triển cho rằng: Đợt mưa lũ vừa qua đã gây ra những tác động rất nặng nề đối với hệ thống di tích và bảo tàng tại nhiều địa phương. Nhiều công trình bị xói lở nền móng, nứt vỡ tường thành, sập đổ từng phần; kết cấu gỗ và mái ngói bị ngấm nước dẫn tới mục ruỗng; còn kho lưu trữ, di vật, cổ vật chịu ảnh hưởng của ngập lụt và ẩm mốc kéo dài. Đáng lo ngại nhất là sự xuống cấp “âm thầm” sau khi lũ rút: độ ẩm tồn lưu phá hủy dần vật liệu truyền thống, làm suy yếu kết cấu, dẫn đến nguy cơ hư hại lan rộng nếu không được xử lý kịp thời. Những tác động này đặt công tác bảo vệ di sản vào tình trạng luôn bị động trước thiên tai, đòi hỏi phải đánh giá kỹ và can thiệp liên tục.

Theo ThS. Lương Việt Anh - Phó Trưởng phòng Kiểm kê, Bảo quản (Bảo tàng Văn hóa các dân tộc Việt Nam), mưa lũ những năm gần đây tác động mạnh hơn và kéo dài hơn, khiến nhiều di tích rơi vào tình trạng xuống cấp nhanh chóng. Ngập sâu làm hỏng nền móng, gây lún nghiêng; độ ẩm lớn khiến tường gạch, gỗ và trang trí truyền thống bị mục ruỗng; nhiều hiện vật trong bảo tàng bị ẩm mốc, biến dạng.

Một đoạn tường Hoàng thành Huế bị đổ sập do mưa lũ. Ảnh: Hải Lan.

Chủ động phương án bảo vệ

Đợt mưa lũ vừa qua một lần nữa cho thấy di sản văn hóa dù là biểu tượng của lịch sử và ký ức cộng đồng, vẫn rất mong manh trước sức tàn phá của thiên nhiên. Chính vì vậy, bảo vệ di sản trong thời kỳ khí hậu cực đoan không thể chỉ là trách nhiệm của ngành văn hóa. Mà đó còn là nhiệm vụ của cả hệ thống chính quyền và cộng đồng.

Việc Bộ VHTTDL kịp thời chỉ đạo các địa phương triển khai biện pháp khẩn cấp và yêu cầu xây dựng kế hoạch dài hạn đã cho thấy tinh thần chủ động từ cấp trung ương. Nhưng để những chỉ đạo ấy đi vào thực tế, các tỉnh cần quyết liệt hơn trong kiểm tra, rà soát, phân bổ nguồn lực và phối hợp liên ngành.

ThS. Lương Việt Anh cho rằng, trước mắt, các địa phương cần lập tức rà soát hiện trạng kỹ thuật, khoanh vùng nguy cơ cao, gia cố tạm thời những điểm yếu và bảo vệ hiện vật bằng các biện pháp chống ẩm, chống thấm. Đó là việc không thể chậm trễ. Về lâu dài, theo tôi, điều quan trọng nhất là xây dựng Kế hoạch quản lý nguy cơ thảm họa cho từng loại hình di tích. Cần lập bản đồ rủi ro, đánh giá sức chịu lực, cải thiện hệ thống thoát nước, ứng dụng số hóa trong quản lý hiện vật và đào tạo lực lượng tại chỗ về kỹ năng ứng phó thiên tai. Khi có kế hoạch bài bản và con người được chuẩn bị tốt, di sản mới đủ khả năng “chịu đựng” thiên tai trong bối cảnh khí hậu ngày càng khắc nghiệt.

Còn theo ông Long, trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng cực đoan, các địa phương cần thực hiện song song hai nhóm giải pháp. Trước mắt, phải rà soát hiện trạng từng di tích, xử lý ngay các vị trí có nguy cơ sập đổ, chống thấm và chống ẩm cho kho hiện vật, đảm bảo an toàn cho di vật bằng cách di dời tạm thời hoặc tăng cường bảo quản đặc biệt. Về lâu dài, cần xây dựng chiến lược bảo vệ di sản theo hướng chủ động thích ứng: quy hoạch lại hệ thống thoát nước; gia cố nền móng, kết cấu theo nguyên tắc bảo tồn bền vững; đầu tư công nghệ số để lập hồ sơ, số hóa di sản; đào tạo đội ngũ chuyên môn ứng phó thiên tai; và thiết lập cơ chế phối hợp thường xuyên giữa địa phương và cơ quan Trung ương. Chỉ khi kết hợp các biện pháp trước mắt và dài hạn như vậy, chúng ta mới có thể bảo vệ di sản văn hóa một cách bền vững trước tác động ngày càng khốc liệt của thiên nhiên.

P. Sỹ

Nguồn Đại Đoàn Kết : https://daidoanket.vn/chu-dong-bao-ve-di-san-truoc-tac-dong-thien-tai.html