Chùa Bút Tháp và nghệ thuật điêu khắc cổ: Con đường gìn giữ 'bảo vật quốc gia'

3 giờ trướcBài gốc

Trong kho tàng di sản ấy, pho tượng Phật Quan Âm Nghìn Mắt Nghìn Tay – đã được công nhận là Bảo vật quốc gia – chính là đỉnh cao nghệ thuật, đồng thời là thước đo cho trình độ tư duy thẩm mỹ và kỹ nghệ điêu khắc cổ của người Việt.

Kiến trúc gỗ và không gian điêu khắc mang tính tổng thể

Khác với nhiều ngôi chùa được trùng tu mạnh qua các thời kỳ, chùa Bút Tháp vẫn bảo lưu tương đối trọn vẹn kết cấu kiến trúc gỗ truyền thống thời Lê trung hưng. Toàn bộ không gian chùa được tổ chức theo trục dọc, với hệ thống tiền đường, thiêu hương, thượng điện, hành lang và các công trình phụ trợ được liên kết chặt chẽ, tạo nên một chỉnh thể thống nhất.

Hệ khung gỗ lớn với cột lim, xà, kẻ, bẩy được liên kết bằng mộng cổ, thể hiện trình độ kỹ thuật cao và sự am hiểu sâu sắc về vật liệu. Kiến trúc tại đây không phô trương hình khối, mà nhấn mạnh sự vững chãi, cân đối và nhịp điệu không gian – nền tảng để nghệ thuật điêu khắc phát huy giá trị.

Chính trong không gian kiến trúc ấy, các tác phẩm chạm khắc và tượng pháp không tồn tại độc lập, mà hòa vào cấu trúc chung, tạo nên một tổng thể vừa mang tính tôn giáo, vừa giàu giá trị mỹ thuật.

Điêu khắc kiến trúc – đỉnh cao của nghệ thuật tạc tượng cổ

Pho tượng Phật Quan Âm Nghìn Mắt Nghìn Tay tại chùa Bút Tháp được tạc bằng gỗ, phủ sơn son thếp vàng, cao gần 4 mét. Tượng có 42 cánh tay lớn xếp thành vòng tròn phía sau thân chính, tượng trưng cho năng lực cứu độ, cùng hơn 900 cánh tay nhỏ được chạm khắc công phu, mỗi tay đều có mắt, thể hiện triết lý từ bi và trí tuệ của Phật giáo Đại thừa.

Giá trị đặc biệt của pho tượng không chỉ nằm ở quy mô hay số lượng chi tiết, mà ở kỹ thuật điêu khắc đạt đến độ hoàn mỹ: tỷ lệ hài hòa, đường nét mềm mại, bố cục chặt chẽ nhưng không nặng nề. Đây là minh chứng rõ nét cho trình độ chế tác gỗ, tư duy thẩm mỹ và chiều sâu tư tưởng Phật giáo của người Việt thế kỷ XVII. Pho tượng vì thế vừa là đối tượng tín ngưỡng, vừa là tác phẩm mỹ thuật đỉnh cao của nghệ thuật điêu khắc cổ Việt Nam.

Tượng phật Quan âm nghìn mắt nghìn tay - Bảo vật Quốc gia ngày 01 tháng 10/2012

Không chỉ ở tượng Quan Âm, nghệ thuật điêu khắc tại chùa Bút Tháp còn hiện diện dày đặc trên các cấu kiện kiến trúc: đầu dư, con rường, bẩy hiên, vì kèo, cửa gỗ. Các họa tiết rồng, mây, hoa lá, linh thú được chạm khắc mềm mại, sinh động nhưng tiết chế, tránh sự cầu kỳ quá mức.

Điêu khắc ở Bút Tháp không nhằm phô diễn kỹ xảo, mà hướng đến việc tạo nên chiều sâu tinh thần cho không gian thờ tự. Chính sự hài hòa giữa kiến trúc và điêu khắc đã tạo nên vẻ đẹp trầm mặc, uy nghi mà gần gũi – một đặc trưng nổi bật của mỹ thuật Phật giáo Việt Nam.

Giá trị của chùa Bút Tháp không chỉ nằm ở những cấu kiện gỗ hay tượng pháp, mà còn ở không gian văn hóa gắn liền với nghi lễ, lễ hội và đời sống tâm linh của cộng đồng. Các nghi thức Phật giáo, truyền thuyết dân gian, tín ngưỡng bản địa… đã tạo nên lớp trầm tích văn hóa phi vật thể bao bọc và làm giàu thêm giá trị vật thể của di tích.

Nhờ đó, chùa Bút Tháp không chỉ là nơi “tham quan”, mà còn là không gian trải nghiệm văn hóa, nơi con người có thể cảm nhận di sản bằng cả thị giác, cảm xúc và tâm thức, tạo nên sự hòa quyện giữa hữu hình và phi vật thể.

Bảo tồn – tu bổ di tích trong chiều sâu khoa học và cộng đồng

Nhận thức rõ giá trị đặc biệt của chùa Bút Tháp – di tích quốc gia đặc biệt với nhiều bảo vật quốc gia, trong những năm qua, công tác bảo tồn và tu bổ di tích đã được các cấp, ngành của tỉnh Bắc Ninh triển khai theo hướng bài bản, khoa học và thận trọng.

Trên cơ sở thống nhất chủ trương của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, UBND tỉnh Bắc Ninh đã phê duyệt và triển khai các dự án tu bổ, tôn tạo chùa Bút Tháp với mục tiêu giữ nguyên tối đa yếu tố gốc, hạn chế can thiệp thô bạo, sử dụng vật liệu truyền thống và tuân thủ nghiêm ngặt các quy chuẩn bảo tồn di tích .

Các hạng mục tu bổ tập trung vào hệ thống kiến trúc gỗ, tượng pháp, cảnh quan và không gian tổng thể của di tích. Đáng chú ý, trong quá trình thực hiện, chính quyền địa phương, cơ quan chuyên môn, đơn vị tư vấn – thi công và nhà chùa đã phối hợp chặt chẽ nhằm đảm bảo việc tu bổ không làm biến dạng giá trị kiến trúc và mỹ thuật cổ.

Song song với đó, công tác lập hồ sơ khoa học, số hóa kiến trúc và hiện vật, ứng dụng công nghệ quét 3D để lưu trữ dữ liệu chi tiết về cấu kiện gỗ và tượng pháp cũng được triển khai, tạo cơ sở cho việc nghiên cứu lâu dài và phục dựng chính xác trong trường hợp di tích bị tác động bởi thiên tai hoặc xuống cấp theo thời gian.

Việc bảo tồn chùa Bút Tháp vì thế không chỉ là hoạt động kỹ thuật, mà còn là quá trình gắn kết giữa khoa học bảo tồn, quản lý nhà nước và cộng đồng – hướng tới gìn giữ di sản một cách bền vững.

Phát huy giá trị di sản trong đời sống đương đại

Cùng với công tác bảo tồn, việc phát huy giá trị chùa Bút Tháp được gắn với giáo dục di sản, du lịch văn hóa và đời sống tâm linh của người dân. Các hoạt động lễ hội, tham quan, trải nghiệm văn hóa Phật giáo giúp di tích trở thành điểm kết nối giữa quá khứ và hiện tại.

Trong bối cảnh chuyển đổi số, việc đưa hình ảnh, tư liệu và câu chuyện về chùa Bút Tháp lên các nền tảng số đã góp phần mở rộng khả năng tiếp cận di sản, đặc biệt đối với thế hệ trẻ, qua đó làm cho di sản không chỉ được gìn giữ, mà còn tiếp tục “sống” trong đời sống xã hội.

Chùa Bút Tháp là minh chứng tiêu biểu cho giá trị bền vững của nghệ thuật điêu khắc và kiến trúc Phật giáo Việt Nam. Việc kết hợp hài hòa giữa bảo tồn nguyên gốc, tu bổ khoa học và phát huy giá trị di sản đã cho thấy hướng đi đúng đắn trong công tác bảo tồn di tích hiện nay.

Giữ gìn chùa Bút Tháp, xét đến cùng, không chỉ là bảo vệ một bảo vật quốc gia, mà còn là gìn giữ chiều sâu văn hóa và bản sắc của vùng Kinh Bắc – nơi những tinh hoa nghệ thuật cổ vẫn đang tiếp tục tỏa sáng trong đời sống đương đại.

Trường Thịnh

Nguồn VHPT : https://vanhoavaphattrien.vn/chua-but-thap-va-nghe-thuat-dieu-khac-co-con-duong-gin-giu-bao-vat-quoc-gia-a31260.html