Chùa Tháp Phổ Minh - gần 8 thế kỷ lưu dấu vàng son triều Trần

7 giờ trướcBài gốc

Tháp Phổ Minh - điểm nhấn của chùa Phổ Minh. (Ảnh: Bích Hằng/Vietnam+)

Nằm giữa lòng thành phố Nam Định, chùa Phổ Minh - hay còn gọi là Phổ Minh tự - là một trong những di tích hiếm hoi còn lưu giữ gần như nguyên vẹn dấu tích của vương triều Trần.

Trải qua hơn 760 năm, ngôi cổ tự không chỉ nổi tiếng với ngọn tháp cổ độc đáo, những huyền tích linh thiêng mà còn là biểu tượng trường tồn, gắn bó chặt chẽ với những trang sử hào hùng của dân tộc.

Năm 2012, Thủ tướng Chính phủ đã ký quyết định xếp hạng Chùa Tháp Phổ Minh là Di tích Quốc gia Đặc biệt.

Ngôi chùa gắn liền với triều đại huy hoàng nhà Trần

Theo các thư tịch cổ, sắc phong địa phương và truyền thuyết dân gian, chùa Phổ Minh được khởi dựng vào thời Lý và mở rộng vào năm 1262 dưới thời vua Trần Thánh Tông.

Chùa Phổ Minh từng là trung tâm tín ngưỡng quan trọng của vương triều nhà Trần. (Ảnh: Bích Hằng/Vietnam+)

Vị trí ngôi chùa nằm về phía Tây cung điện Trùng Quang - nơi các Thái thượng hoàng nhà Trần lui về ở sau khi nhường ngôi cho con cháu. Ngày nay, ngôi chùa thuộc địa phận xã Lộc Vượng, thành phố Nam Định.

Chùa Phổ Minh từng là trung tâm tín ngưỡng quan trọng của triều đình, nơi lui tới tu hành, cầu nguyện và tổ chức các nghi lễ lớn như cầu quốc thái dân an, đại lễ Phật giáo.

Vua Trần Nhân Tông - vị vua anh minh, sau khi xuất gia về Yên Tử sáng lập Thiền phái Trúc Lâm, cũng từng nhiều lần dừng chân, hoằng pháp tại đây.

Gần 8 thế kỷ qua, dù thời gian và biến động lịch sử, ngôi cổ tự vẫn giữ được vẻ cổ kính, bề thế và dấu ấn đặc trưng của kiến trúc Phật giáo thời Trần, trở thành nhân chứng sống động cho một giai đoạn hưng thịnh trong lịch sử của dân tộc.

Kiến trúc độc đáo của ngôi cổ tự

Chùa Phổ Minh có quy mô kiến trúc bề thế với kết cấu chính gồm 9 gian tiền đường, 3 gian thiêu hương và thượng điện, được bố trí theo kiểu chữ “Công.”

Gian tiền đường chùa Phổ Minh. (Ảnh: Bích Hằng/Vietnam+)

Tam quan chùa bằng gỗ, tường gạch, mái lợp ngói cổ, phía trên cửa đề bốn chữ “Đại Hùng Bảo Điện.” Hai bên bậc tam cấp có đôi rồng đá chầu về chính điện, phía trước là bức bình phong và sân chùa rợp bóng cây cổ thụ.

Hai bên sân đặt hai nhà bia. Tấm bia bên phải đề dòng chữ “Phổ Minh Thiền Tự” khắc năm Mậu Thân 1668, tấm bên trái là “Phổ Minh Bảo Tháp Từ Bi” khắc năm Bính Thìn 1916, thể hiện sự tiếp nối lịch sử lâu đời.

Phía sau thượng điện là tòa nhà 11 gian nối dài theo hình chữ “Nhất.” Khu vực này gồm nhà tổ, nhà tăng và điện thờ, trong đó có pho tượng Bà Chúa Mạc bằng đá trắng, ngồi trên tòa sen, dựa vào bức nền trang trí vòng hào quang với ba chữ “Thường tịch quang.”

Ngoài ra, nhiều hạng mục kiến trúc và chạm khắc của chùa vẫn lưu giữ được dấu ấn nghệ thuật điêu khắc tinh tế thời Trần.

Tòa nhà 11 gian nối dài theo hình chữ “Nhất” phía sau chùa. (Ảnh: Bích Hằng/Vietnam+)

Tháp Phổ Minh - Biểu tượng của vương triều Trần

Điểm nhấn nổi bật nhất của chùa chính là ngọn tháp Phổ Minh - công trình kiến trúc Phật giáo tiêu biểu được xây dựng vào năm 1305 dưới thời vua Trần Anh Tông để tưởng nhớ Thượng hoàng Trần Nhân Tông.

Trong đợt trùng tu năm 1987, các nhà nghiên cứu phát hiện viên gạch khắc dòng chữ “Hưng Long thập tam niên,” tức thời vua Anh Tông, năm thứ 13 (1305) - xác thực niên đại xây tháp là năm 1305.

Tháp Phổ Minh cao 19,51m với 14 tầng, được xây dựng vào năm 1305. (Ảnh: Bích Hằng/Vietnam+)

Tháp Phổ Minh cao 19,51m với 14 tầng, được dựng trên nền vuông mỗi cạnh dài 8,6m, sâu xuống mặt đất 0,45m.

Tháp là một công trình xây dựng tổng hòa giữa các chất liệu gạch và đá. Nếu như bệ và tầng dưới xây hoàn toàn bằng đá xanh mịn thì 13 tầng trên được xây bằng gạch nung đỏ.

Ở phần tầng 1, phía đáy tháp giống như một cỗ kiệu nâng toàn bộ 13 tầng tháp bên trên. Tầng trên cùng của cây tháp có một hình khối giống như búp sen chưa nở bằng đất nung già. Các tầng đều có 4 cửa vòm cuốn, giữa các tầng là gờ mái.

Tầng thứ nhất của Tháp Phổ Minh. (Ảnh: Bích Hằng/Vietnam+)

Tầng tháp thứ nhất đặt trên bệ đá, có hai lớp cánh sen, lớp dưới chúc xuống, lớp trên ngửa lên đỡ lấy tháp hình vuông, mỗi cạnh rộng hơn 5 mét. Bệ và tầng thứ nhất có những hình chạm nông trên mặt đá như hoa lá, sóng nước, mây cuốn, đặc trưng cho phong cách trang trí thời nhà Trần. Mặt ngoài những viên gạch các tầng trên được trang trí hình rồng.

Dưới chân tháp Phổ Minh là 2 cây hương lớn (hay còn gọi là cột kinh) được làm bằng đá, tạo tác tinh xảo theo hình hoa sen, càng tôn thêm vẻ đẹp cổ kính của công trình.

Dù trải qua thời gian và chiến tranh, ngọn tháp vẫn vững chãi, giữ gần như nguyên vẹn dáng vẻ từ thuở ban đầu. Chính hình ảnh tháp Phổ Minh đã được in trên tờ tiền giấy mệnh giá 100 đồng của Việt Nam.

Tầng trên cùng của Tháp có một hình khối giống như búp sen chưa nở bằng đất nung già. (Ảnh: Bích Hằng/Vietnam+)

Những Bảo vật Quốc gia quý giá

Chùa Phổ Minh không chỉ là nơi thờ Phật mà còn có mối liên hệ mật thiết với Phật hoàng Trần Nhân Tông - vị vua sáng lập Thiền phái Trúc Lâm, đưa chùa thành trung tâm tôn giáo lớn của quốc gia Đại Việt.

Hiện, trong chùa còn lưu giữ bộ tượng Trúc Lâm Tam Tổ gồm tượng vua Trần Nhân Tông nhập niết bàn ở tư thế nằm nghiêng, bên trái là tượng Pháp Loa (Đệ nhị Tổ Trúc Lâm), bên phải là tượng Huyền Quang (Đệ tam Tổ Trúc Lâm).

Tượng vua Trần Nhân Tông nhập niết bàn là Bảo vật Quốc gia. (Ảnh: Bích Hằng/Vietnam+)

Bộ tượng có niên đại thế kỷ 17, làm bằng gỗ, sơn son thếp vàng, vẫn còn nguyên trạng, đã được công nhận là Bảo vật Quốc gia theo Quyết định số 41/QĐ-TTg ngày 30/1/2023.

Một Bảo vật Quốc gia khác là bộ cánh cửa gồm 4 cánh giữa tòa tiền đường của chùa. Trên mỗi cánh cửa đều có một hình rồng uốn trong một nửa chiếc lá bồ đề. Khi hai cánh cửa giữa khép lại tạo thành một chiếc lá bồ đề hoàn chỉnh; còn hai cánh cửa bên khi khép lại là hai nửa chiếc lá bồ đề đối xứng hai bên.

Hiện nay, bộ cánh cửa gồm có 4 tấm tại chùa Phổ Minh là phiên bản được dựng theo tỷ lệ 1:1 so với bản gốc. Bộ 4 cánh cửa gốc gồm có 2 cánh giữa đang được trưng bày tại Bảo tàng Lịch sử quốc gia, 2 cánh bên đặt tại Bảo tàng tỉnh Nam Định.

Những nét chạm trổ tinh xảo trên 4 cánh giữa tòa tiền đường - phiên bản 1:1 Bảo vật Quốc gia. (Ảnh: Bích Hằng/Vietnam+)

Ngoài ra, chùa Phổ Minh còn sở hữu nhiều cổ vật quý như chuông đồng, khánh lớn, tượng Phật cổ, các bức phù điêu thời Trần và giếng cổ được xem là nguồn nước thiêng trong các nghi lễ hoàng cung xưa. Đặc biệt, hai cây muỗm di sản hơn 300 năm tuổi trong sân chùa với tán lá xòe rộng, phủ bóng mát, càng làm tăng thêm vẻ trầm mặc, linh thiêng cho không gian cổ tự.

Không gian tâm linh và giá trị lịch sử quốc gia

Chùa Phổ Minh không chỉ là một công trình Phật giáo đơn thuần mà còn là một công trình quan trọng “hạt nhân” nằm trong tổng thể hành cung Thiên Trường thời Trần.

Không chỉ là công trình kiến trúc đặc sắc, chùa Tháp Phổ Minh còn là một không gian tâm linh đặc biệt, lưu giữ nhiều giá trị văn hóa, lịch sử. Nơi đây gắn liền với những câu chuyện huyền tích và dấu ấn vàng son của vương triều Trần - triều đại từng đưa Đại Việt vào thời kỳ thịnh trị và chiến thắng vang dội trước quân Nguyên-Mông.

Chùa Phổ Minh cùng với khu di tích Đền Trần là trung tâm tôn giáo, tín ngưỡng lớn ở khu vực đồng bằng Bắc bộ. Hàng năm, tại hai di tích này diễn ra một số kỳ lễ, lễ hội với nhiều hình thức sinh hoạt văn hóa dân gian đặc sắc mang ý nghĩa ghi nhớ và tôn vinh thời đại nhà Trần.

Cây muỗm di sản hơn 300 năm tuổi trong khuôn viên chùa. (Ảnh: Bích Hằng/Vietnam+)

Trong đó, có hai kỳ lễ hội quan trọng nhất là lễ khai ấn đầu Xuân và lễ hội tháng Tám kỷ niệm ngày mất của anh hùng dân tộc Trần Hưng Đạo. Cả hai kỳ lễ, lễ hội này đều thu hút đông đảo nhân dân khắp cả nước về dâng hương, tri ân và tưởng nhớ các bậc tiền nhân, góp phần làm phong phú thêm bức tranh văn hóa tâm linh vùng đồng bằng Bắc Bộ.

Vào những ngày thường trong năm, Phổ Minh cổ tự cũng là điểm đến linh thiêng, thu hút đông đảo du khách, Phật tử thập phương tìm về chiêm bái, thưởng lãm vẻ đẹp của di tích gần 800 năm tuổi và lắng đọng tâm hồn giữa không gian trầm mặc, cổ kính./.

(Vietnam+)

Nguồn VietnamPlus : https://www.vietnamplus.vn/chua-thap-pho-minh-gan-8-the-ky-luu-dau-vang-son-trieu-tran-post1040823.vnp