Chương trình 'Giao lưu thực hành Tín ngưỡng thờ Mẫu Đền Thánh Hóa năm 2025' được tổ chức từ ngày 8/10 - 11/10/2025

3 giờ trướcBài gốc

Chương trình sẽ diễn ra từ ngày 8 - 11/10/2025 (tức ngày 17/8 - 20/8 Âm lịch). Địa điểm: Sân trước - Di tích Đền Thánh Hóa, phường Trần Hưng Đạo, TP Hải Phòng.

Nghệ nhân Phạm Thị Bích Hòa trong một giá hầu. Ảnh: P.V

Trao đổi với phóng viên, nghệ nhân Phạm Khắc Hảo - Phó Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Lịch sử và Bảo tồn Di sản Văn hóa Quốc gia, Viện Nghiên cứu Văn hóa và Phát triển - Phó Trưởng Ban tổ chức thường trực cho biết: Chương trình “Giao lưu thực hành Tín ngưỡng thờ Mẫu Đền Thánh Hóa năm 2025” là dịp để các nghệ nhân, thanh đồng giao lưu thực hành Tín ngưỡng thờ Mẫu, thể hiện tài năng Hát văn, Chầu văn, từ đó nâng cao các giá trị văn hóa truyền thống, giáo dục tình yêu quê hương, đất nước và đạo lý “uống nước nhớ nguồn”. Đồng thời, đây cũng là dịp góp phần quảng bá giá trị văn hóa của quần thể di tích danh thắng đến đông đảo du khách trong và ngoài thành phố.

Thực hành Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt đã được UNESCO vinh danh là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Hiện nay, tín ngưỡng thờ Mẫu chủ yếu được cộng đồng biết tới qua khái niệm “hầu đồng”. Nghị quyết Trung ương 5 (khóa VIII) của Đảng đã nhấn mạnh vấn đề bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc.

Thông qua việc kết hợp nghệ thuật các yếu tố văn hóa dân gian như trang phục, âm nhạc, hát chầu văn, múa, diễn xướng dân gian trong lên đồng và lễ hội, Thực hành Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ được ví như một “bảo tàng sống” lưu giữ lịch sử, di sản và bản sắc văn hóa của người Việt. Người Việt thể hiện quan niệm của mình về lịch sử, di sản văn hóa, vai trò giới và bản sắc tộc người. Sức mạnh và ý nghĩa của Thực hành Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ chính là đáp ứng nhu cầu và khát vọng đời sống thường nhật: cầu tài, cầu lộc, cầu sức khỏe…

Thanh đồng Lê Đức Trung trong một giá hầu

Kỷ niệm 8 năm ngày UNESCO công nhận “Thực hành Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt” là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại; triển khai Công văn số 3146/BVHTTDL-DSVH ngày 23/7/2017 về Chương trình hành động quốc gia bảo vệ và phát huy giá trị Di sản văn hóa phi vật thể “Thực hành Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt” của Bộ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch.

Tăng cường tuyên truyền nâng cao nhận thức cho thanh đồng, đồng thầy về Thực hành Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt (nghi lễ hầu đồng là một trong những hoạt động chính). Qua hoạt động hầu đồng, giáo dục cho người dân chấp hành chủ trương của Đảng, pháp luật của Nhà nước về tự do tín ngưỡng, góp phần gìn giữ, bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa dân tộc. Xây dựng nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc.

Tạo sân chơi, địa điểm giao lưu cho các nghệ nhân văn hóa, người hoạt động trong lĩnh vực Thực hành Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt có cơ hội giao lưu, trau dồi kỹ năng và lưu truyền hoạt động văn hóa trong nhân dân. Đồng thời, đây cũng là hình thức tuyên truyền hoạt động theo chỉ đạo của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch.

Ban tổ chức chương trình trao Giấy khen cho các nghệ nhân, thanh đồng tham gia giao lưu

Cụm di tích Đền Sinh - Đền Hóa thuộc vùng đồi núi thôn Yên Mô, xã Lê Lợi, thành phố Chí Linh, tỉnh Hải Dương (nay là phường Trần Hưng Đạo, TP Hải Phòng). Tên gọi Đền Sinh, Đền Hóa (hoặc Đền Mẫu, Đền Thánh) mang ý nghĩa tín ngưỡng dân gian về nơi sinh thành và qua đời của nhân thần Chu Phúc Uy, hiệu "Phi Bồng tướng quân" được nhân dân Yên Mô tôn thờ qua nhiều thế kỷ. Theo sách Di tích lịch sử văn hóa Việt Nam, phần tra cứu thư tịch Hán Nôm cho biết Đền Sinh, Đền Hóa còn có tên là "An Mô Từ", tức Đền Yên Mô. Như vậy, ngoài tên nôm mang nội dung văn hóa dân gian về vị thần được thờ, tên gọi di tích còn gắn liền với tên quê hương thân thuộc - thôn Yên Mô. Do sự hài hòa giữa cảnh sắc thiên nhiên và kiến trúc nghệ thuật, đồng thời nằm trong tuyến tham quan hành hương của quần thể di tích Côn Sơn - Kiếp Bạc, nên từ nhiều năm qua, Đền Sinh, Đền Hóa thu hút đông đảo khách tham quan từ mọi miền đất nước về thưởng ngoạn và chiêm bái.

Theo Thần tích bi ký hiện lưu tại Đền Hóa, di tích là một công trình thờ tự nơi sinh thành và qua đời của tướng Chu Phúc Uy, hiệu Phi Bồng tướng quân, do dân làng Yên Mô xây dựng và thờ tự từ rất sớm. Chu Phúc Uy là nhân thần thời tiền Lý. Ông là con cầu tự của vợ chồng bần nông, cao tuổi, hiếm con và nhân hậu là Chu Danh Thức và Hoàng Thị Ba, người trang An Mô (Yên Mô). Sinh thời, Chu Phúc Uy là cậu bé khôi ngô tuấn tú hơn người. Khi trưởng thành, ông có công giúp vua Lý Nam Đế đánh đuổi quân Lương, dựng nước Vạn Xuân (544). Sau này, bằng sức mạnh siêu nhân, Chu Phúc Uy còn giúp Hưng Đạo Vương Trần Quốc Tuấn đánh tan quân Nguyên Mông trên sông Bạch Đằng năm 1288.

Về sự ra đời và tồn tại của vị thần Chu Phúc Uy, nhiều tài liệu lịch sử cũ như Đại Nam nhất thống chí, Lĩnh Nam chích quái, Chí Linh phong vật chí... đều ghi nhận truyền thuyết về vị thánh (nhân vật được thờ) với những tình tiết ly kỳ: "Em bé xuất hiện tại khe đá hình nhân làng Yên Mô, tiếng vang như chuông lớn"..., sau đó tự bay lên trời và xưng danh "Phi Bồng tướng quân". Nhân sự kiện kỳ lạ đó, dân làng Yên Mô đã lập đền thờ nơi sinh ra và nơi qua đời (nơi hóa, thác) của Chu Phúc Uy, tức Đền Sinh - Đền Hóa ngày nay.

Xét về phương diện văn hóa dân gian, sự hình thành Đền Sinh - Đền Hóa với việc thờ tự Chu Phúc Uy thực chất là hiện tượng lịch sử hóa tục thờ siêu nhiên của người Việt cổ, mang ý nghĩa phồn thịnh, hạnh phúc, no đủ. Nguồn gốc của hệ tư tưởng tín ngưỡng thờ siêu lực tự nhiên chính là thờ Tứ Pháp: Pháp Vân, Pháp Vũ, Pháp Lôi, Pháp Điện (mây, mưa, sấm, chớp). Đây là nét văn hóa đặc trưng của cư dân nông nghiệp trồng lúa nước vùng Đông Nam Á, cầu mong mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu.

Nằm giữa khung cảnh thiên nhiên kỳ thú vùng đồi núi thôn Yên Mô, kiến trúc Đền Sinh - Đền Hóa với phong cách truyền thống đã tạo nên vẻ đẹp rất riêng của vùng danh thắng. Cụm di tích được khởi dựng từ bao giờ hiện chưa có tài liệu nào ghi nhận cụ thể. Theo truyền ngôn địa phương, từ xa xưa, Đền Sinh - Đền Hóa nguyên là tranh tre nứa lá dựa vào vách núi, sau này cùng với sự phát triển của tư tưởng dân gian thờ siêu nhiên, kiến trúc ngôi đền được thay thế bằng gạch ngói và mở rộng như ngày nay. Trải qua biến cố lịch sử, thời gian, Đền Sinh - Đền Hóa cũng như nhiều di tích khác trong cả nước đều được tu sửa. Dấu tích kiến trúc điêu khắc mỹ thuật hiện tại còn lại gồm ba thời kỳ tu sửa lớn: Khu hậu cung mang kiến trúc đầu thời Nguyễn; Khu vực trung từ được tu sửa và mở rộng vào thời vua Tự Đức (TK XIX); Khu tiền tế được mở rộng vào đầu thế kỷ XX. Hai gian hồi nhà tiền tế Đền Hóa do viên Chánh Đọ, chánh tổng Chi Ngại công đức tu sửa, xây dựng.

Khu di tích Đền Sinh - Đền Hóa được Bộ Văn hóa - Thông tin (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) xếp hạng cấp Quốc gia theo Quyết định số 295-QĐ/BT ngày 12/2/1994

Đền Sinh - Đền Hóa được xây dựng chính hướng đông bắc. Do đặc điểm địa hình dựa lưng núi Ngũ Nhạc, mỗi đền gồm ba lớp nhà nối liền nhau, tạo mặt bằng kiểu chữ đinh (丁). Nhà tiền tế gồm 5 gian, kết cấu lòng nhà mở rộng theo công thức "Thượng tam hạ tứ", kiến trúc vì kèo theo kiểu giá chiêng. Nối liền phía sau là trung từ và hậu cung; nhà trung từ gồm 3 gian, hậu cung gồm 2 gian. Kiến trúc vì kèo, giá chiêng được giữ nguyên, lòng nhà mở rộng "Thượng tam hạ tứ". Riêng hậu cung thu nhỏ lòng nhà theo kiểu "Thượng tứ hạ tam". Đặc biệt, hậu cung Đền Sinh được xây dựng trên mỏm đá, nghệ nhân xưa khéo léo bố cục vừa giữ nét tự nhiên, vừa nâng cao tầng mái, tạo khoảng sáng chiếu qua lá giáo, đủ ánh sáng cho không gian thờ tự mang tính đặc thù của di tích tín ngưỡng.

Trang trí nghệ thuật tại Đền Sinh - Đền Hóa tập trung chủ yếu ở các mảng điêu khắc tại 4 bức cốn, gian giữa và cửa vào hậu cung. Đề án thể hiện sự thống nhất chủ đề Tứ linh (Long, Ly, Quy, Phượng). Đặc điểm điêu khắc gỗ ở đây mang phong cách thời Nguyễn: thân rồng dữ tợn nghênh ngáo, tóc đao bay tỏa phía sau, đuôi rồng xoáy tròn kiểu trôn ốc. Xung quanh thân rồng điểm xuyết mây cụm, mây trải xa gần, ẩn hiện sinh động, tạo vẻ linh thiêng. Đề tài trang trí phong phú, kết cấu kiến trúc đa dạng, tiêu biểu như hệ thống đầu bẩy nhà tiền tế Đền Sinh xuất hiện nhiều dạng hóa thân rồng: nho hóa rồng, trúc hóa rồng, cúc hóa rồng, mai hóa rồng... Bố cục trang trí cân đối, chặt chẽ, tạo nên sự trang nghiêm trong không gian nội tự.

Khu di tích Đền Sinh - Đền Hóa được Bộ Văn hóa - Thông tin (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) xếp hạng cấp Quốc gia theo Quyết định số 295-QĐ/BT ngày 12/2/1994. Đây là công trình kiến trúc cổ gắn với cảnh quan thiên nhiên vùng đồi núi thôn Yên Mô. Từ lâu, khu di tích Đền Sinh - Đền Hóa đã trở thành danh thắng hấp dẫn du khách đến thưởng ngoạn và trải nghiệm giá trị văn hóa tâm linh.

Ban Tổ chức trân trọng kính mời thủ nhang, thanh đồng, hầu dâng, cung văn từ khắp mọi miền đất nước tham gia chương trình, góp phần tạo nên một không gian văn hóa trang nghiêm, phong phú và đầy ý nghĩa.

Liên hệ Ban tổ chức: Nghệ nhân Phạm Khắc Hảo - Phó Trưởng Ban tổ chức (thường trực): Điện thoại 0915381100.

Xuân Huy

Nguồn VHPT : https://vanhoavaphattrien.vn/chuong-trinh-giao-luu-thuc-hanh-tin-nguong-tho-mau-den-thanh-hoa-nam-2025-duoc-to-chuc-tu-ngay-810-11102025-a30257.html