Chương trình mục tiêu quốc gia: Lan tỏa hiệu quả đầu tư công từ cơ chế đặc thù

3 giờ trướcBài gốc

Thúc đẩy “quyền tự quyết” của địa phương

Theo báo cáo của Chính phủ, việc triển khai các cơ chế, chính sách đặc thù theo Nghị quyết số 111/2024/QH15 của Quốc hội về một số cơ chế, chính sách đặc thù thực hiện các chương trình mục tiêu quốc gia (CTMTQG) đã ghi nhận nhiều kết quả tích cực.

Trước tiên là về phân bổ, giao dự toán chi thường xuyên ngân sách trung ương hàng năm (tại khoản 1 Điều 4 của Nghị quyết). Trước khi thực hiện mô hình tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp, cơ chế đặc thù quy định, Quốc hội quyết định phân bổ dự toán chi thường xuyên ngân sách trung ương theo tổng mức kinh phí của từng CTMTQG. Thủ tướng Chính phủ thực hiện giao dự toán cho các địa phương theo tổng kinh phí từng chương trình; HĐND cấp tỉnh có quyền quyết định phân bổ hoặc phân cấp cho HĐND cấp huyện phân bổ dự toán ngân sách chi tiết đến dự án thành phần.

Nguồn: Chính phủ. Đồ họa: Phương Anh

Sau khi chuyển sang mô hình tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp, thẩm quyền quyết định chi tiết đến từng dự án thành phần được điều chỉnh từ HĐND cấp huyện xuống HĐND cấp xã, phù hợp với định hướng phân quyền, phân cấp sâu hơn.

Triển khai cơ chế đặc thù này, ở cấp trung ương, Chính phủ đã trình Quốc hội thông qua phân bổ dự toán ngân sách trung ương năm 2025 tại Nghị quyết số 160/2024/QH15. Trong đó, Quốc hội đã phân bổ 1.867,545 tỷ đồng kinh phí thường xuyên cho chương trình xây dựng nông thôn mới và giao Chính phủ phân bổ tiếp 26.256,326 tỷ đồng cho các CTMTQG còn lại. Thủ tướng Chính phủ đã giao 17.769,535 tỷ đồng, đạt 63,1% tổng dự toán được Quốc hội phê duyệt, phần còn lại 10.354,336 tỷ đồng kinh phí thường xuyên chưa được phân bổ.

Tại địa phương, sau khi vận hành mô hình chính quyền địa phương 2 cấp (từ 1/7/2025), 19 tỉnh đã tiếp tục phân cấp cho cấp xã thực hiện phân bổ chi tiết các khoản vốn mới trong năm 2025 theo Nghị quyết 125/2025/NĐ‑CP.

Theo đánh giá từ các địa phương, cơ chế này đã mang lại sự linh hoạt, chủ động cao hơn trong tổ chức thực hiện các CTMTQG, rút ngắn thủ tục và thời gian phân bổ vốn. Đồng thời, phương thức này cũng giúp đảm bảo tính đồng nhất giữa các CTMTQG, tránh tình trạng “chương trình nọ khác chương trình kia” và mỗi nơi thực hiện một kiểu.

Tuy nhiên, cơ chế này cũng có hạn chế. Đó là khi địa phương tự điều chỉnh chi tiết từ nguồn trung ương giao tổng, có thể làm thay đổi cơ cấu vốn của từng dự án thành phần so với chỉ tiêu tổng vốn sự nghiệp đã được phê duyệt tại các quyết định của Thủ tướng Chính phủ. Điều này gây khó khăn cho việc theo dõi hiệu quả, đánh giá từng dự án theo mục tiêu chi tiết được giao.

Nhiều giải pháp thực hiện Nghị quyết số 111/2024/QH15 hiệu quả

Triển khai thực hiện Nghị quyết số 111/2024/QH15, Trưởng Ban chỉ đạo trung ương các CTMTQG giai đoạn 2021 - 2025 đã chỉ đạo, phân công, giao nhiệm vụ cụ thể cho các bộ, cơ quan trung ương kịp thời có hướng dẫn, trả lời các địa phương khi nhận được thông tin về khó khăn, vướng mắc trong triển khai cơ chế đặc thù.

Bộ Tài chính đã ban hành Thông tư số 75/2024/TT-BTC sửa đổi, bổ sung một số điều của Thông tư số 55/2023/TT-BTC quy định quản lý, sử dụng và quyết toán kinh phí sự nghiệp từ nguồn ngân sách nhà nước thực hiện các CTMTQG giai đoạn 2021 - 2025 để cập nhật, điều chỉnh, bổ sung các quy định mới, làm rõ kiến nghị của địa phương trong triển khai Nghị quyết số 111/2024/QH15.

Về điều chỉnh dự toán ngân sách và kế hoạch đầu tư vốn hàng năm (khoản 2 Điều 4 của Nghị quyết), việc cho phép địa phương linh hoạt điều chỉnh vốn từ các dự án không thực hiện sang những dự án có khả năng giải ngân cao đã giúp nhiều địa phương gia tăng tỷ lệ giải ngân vốn từ nguồn chuyển tiếp với tỷ lệ đạt khoảng 78% trong năm 2024. Tuy nhiên, việc điều chỉnh chi tiết dự toán để phù hợp thực tế dễ làm lệch kế hoạch mục tiêu do Quốc hội, Chính phủ đã quyết định. Thực trạng này khiến nhiều địa phương còn tâm lý sợ sai nên chưa chủ động quyết định theo thẩm quyền đã được phân cấp. Điều này cũng làm hạn chế hiệu quả của chính sách.

Một cơ chế đặc thù khác đáng chú ý là thí điểm phân cấp cho cấp huyện trong quản lý, tổ chức thực hiện các CTMTQG (khoản 7 Điều 4 của Nghị quyết). Trước đây, tỉnh được lựa chọn tối đa 2 huyện để thực hiện thí điểm cơ chế phân cấp. Theo đó, huyện được quyết định điều chỉnh phương án phân bổ vốn giữa chương trình, giữa dự án thành phần và thực hiện quyết toán. Kết quả cho thấy khi thực hiện cơ chế đặc thù này, trong 16 địa phương đã thực hiện điều chỉnh tổng số gần 1.286,7 tỷ đồng, có sự linh hoạt giữa vốn thường xuyên và vốn đầu tư, giữa chương trình này với chương trình kia. Nhờ vậy, địa phương đã xử lý kịp thời những khoản có khó khăn triển khai, tập trung vốn cho những dự án có khả năng thực hiện cao hơn, qua đó thúc đẩy giải ngân vốn.

Song, chính cơ chế điều chỉnh giữa chương trình và giữa loại vốn lại là “con dao hai lưỡi”, nó có thể làm thay đổi cấu trúc vốn đã được quyết, thậm chí làm sai lệch đường lối tổng thể của các chương trình mục tiêu quốc gia. Thêm vào đó, không ít địa phương không lựa chọn thực hiện thí điểm, hoặc đã chọn nhưng không thực hiện, hoặc không báo cáo kết quả. Những hiện tượng đó cho thấy tâm lý e dè, lo ngại sai phạm đang cản trở sự chủ động của địa phương.

Hướng tới cơ chế bền vững cho giai đoạn 2026 - 2030

Đánh giá tổng quan tình hình thực hiện Nghị quyết số 111/2024/QH14, báo cáo của Chính phủ cho thấy, nhìn chung, việc thực hiện các cơ chế đặc thù đã góp phần quan trọng giúp các địa phương kịp thời xử lý vướng mắc, khó khăn về thể chế, chính sách, góp phần đẩy nhanh tiến độ thực hiện, giải ngân vốn các CTMTQG trong giai đoạn 2024 - 2025. Đến hết năm 2025, đã có 1 cơ chế đặc thù được luật hóa tại Luật Đầu tư công năm 2024, Luật Ngân sách nhà nước năm 2025; 5 cơ chế đặc thù xử lý vấn đề vướng mắc trong áp dụng các quy định pháp luật về quản lý ngân sách nhà nước, đầu tư công, ban hành văn bản quy phạm pháp luật, đấu thầu, quản lý sử dụng tài sản công... đã được tháo gỡ tại các luật mới và 2 nghị quyết của Quốc hội phê duyệt chủ trương đầu tư CTMTQG giai đoạn mới.

Tuy nhiên, bên cạnh những hiệu quả mang lại, vẫn còn tồn tại một số hạn chế phát sinh trong quá trình thực hiện như đã nêu. Để khắc phục những hạn chế này và quán triệt chủ trương tăng cường phân cấp, phân quyền trong quản lý, tổ chức thực hiện các CTMTQG, Chính phủ và Thủ tướng Chính phủ đã đưa ra một số giải pháp trong thời gian tới.

Đơn cử, về phân bổ vốn, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo xây dựng nguyên tắc, tiêu chí, định mức phân bổ vốn ngân sách trung ương các CTMTQG cho các địa phương mới theo hướng: trung ương phân bổ tổng vốn cho từng CTMTQG, còn địa phương sẽ quyết định chi tiết và tổ chức thực hiện. Làm tốt điều này sẽ góp phần lan tỏa hiệu quả đầu tư công, phát huy tối đa tiềm năng mỗi vùng miền, nâng cao hiệu quả nguồn lực quốc gia trong chặng đường phát triển tiếp theo.

Đây cũng là giải pháp nhằm đồng bộ hóa dữ liệu, tăng tính minh bạch và hiệu quả trong công tác theo dõi, giám sát và đánh giá kết quả triển khai các chương trình mục tiêu quốc gia. Từ đó, góp phần khắc phục những hạn chế hiện nay và nâng cao hiệu lực, hiệu quả trong phân bổ và sử dụng ngân sách trung ương.

Ngoài ra, những cơ chế đặc thù đã được đưa vào luật, nghị quyết của Quốc hội sẽ được hướng dẫn chi tiết trong nghị định về quản lý CTMTQG. Việc này sẽ giúp minh bạch, ổn định và phù hợp hơn với tiến trình hoàn thiện thể chế, tránh việc “luật hóa ngược” hay “nới lỏng” tràn lan mà thiếu kiểm soát.

Bên cạnh đó, việc xây dựng CTMTQG giai đoạn mới cần được làm kỹ, xác định rõ đối tượng thụ hưởng, mục tiêu, khả năng giải ngân theo từng đơn vị chủ trì, đảm bảo tính khả thi cao. Nếu có cơ chế đặc thù, nó phải được cấu trúc chặt chẽ, đặt trong khuôn khổ pháp luật, có kiểm soát, có điều kiện áp dụng rõ ràng.

Vân Hà

Nguồn Thời báo Tài chính : https://thoibaotaichinhvietnam.vn/chuong-trinh-muc-tieu-quoc-gia-lan-toa-hieu-qua-dau-tu-cong-tu-co-che-dac-thu-185252.html