Chuyên gia: Giá điện cần 'tính đúng, tính đủ' nhưng cũng phải 'có lý, có tình'

5 giờ trướcBài gốc

Đại biểu Quốc hội Phan Đức Hiếu, Ủy viên Ủy ban Kinh tế và Ngân sách của Quốc hội:

EVN đang rơi vào một trong những thời điểm rất khó khăn, phải cân bằng rất nhiều mục tiêu: Vừa duy trì sản xuất, duy trì nguồn điện, bảo đảm hiệu quả kinh doanh, thực hiện các mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội, các vấn đề tác động của nguồn điện đến hoạt động kinh tế - xã hội của từng người dân… Rõ ràng đây là một trong những nhiệm vụ rất khó khăn và tôi rất chia sẻ với công việc này.

Liên quan đến con số "45.000 tỷ", tôi thấy bản chất như đã đề cập ban đầu là "lỗ chính sách" - mua đầu vào cao, bán đầu ra thấp. Điều này khác với thông thường như nhiều người vẫn nghĩ là mua cao thì phải bán cao.

Tôi nhìn nhận đây là một chi phí tất yếu và đúng ra đã phải được tính vào giá điện nhưng chưa được tính. Cách gọi chính xác của nó là "chi phí chưa được phân bổ vào giá điện" do cơ chế kiểm soát giá điện của chúng ta trong thời gian vừa qua, đặc biệt là năm 2023.

Đại biểu Quốc hội Phan Đức Hiếu, Ủy viên Ủy ban Kinh tế và Ngân sách của Quốc hội, chia sẻ tại Tọa đàm - Ảnh: VGP/Nhật Bắc.

Quay trở lại câu chuyện xử lý vấn đề này, đây là một câu hỏi rất khó. Để xử lý, chúng ta phải xét trên cả phương diện lý và tình.

Đầu tiên, về mặt lý, chúng ta phải tuân thủ pháp luật. Trong quá trình tọa đàm, tôi đã xem lại hồ sơ sửa đổi Luật Điện lực và thấy rằng đây là nội dung đã được rất nhiều đại biểu Quốc hội góp ý. Các ý kiến cho rằng giá điện trong thời gian tới cần phải theo nguyên tắc thị trường để bảo đảm tính minh bạch, có tăng, có giảm, và quy định một mức lợi nhuận hợp lý. Điều này có nghĩa là, nếu lợi nhuận quá cao thì cũng chỉ được duy trì ở mức hợp lý để giảm giá điện cho người dân. Luật pháp đã quy định rất rõ về tính minh bạch và yêu cầu giải quyết tất cả những vướng mắc của ngành điện, trong đó có vấn đề về giá điện. Nội dung này đã được báo cáo Ủy ban Thường vụ Quốc hội.

Chính vì vậy, Luật Điện lực đã có Khoản 12, Điều 5 về chính sách giá điện và Điều 52, trong đó quy định các nguyên tắc về chính sách giá điện và giao cho Chính phủ quy định chi tiết. Về mặt luật pháp, chúng ta có cơ sở pháp lý và hợp pháp để thực hiện việc này. Như vậy, việc ban hành hay sửa đổi nghị định liên quan là có cơ sở pháp lý.

Thứ hai, khi sửa đổi một chính sách, chúng ta thường nói đến tính cần thiết. Nhiều ý kiến đã khẳng định rằng, việc tính đủ các khoản chi phí đáng ra phải được tính vào giá điện là cần thiết. Nếu không làm ngay, hậu quả về an ninh năng lượng, về đầu tư, về bảo toàn vốn sẽ xảy ra. Cả yêu cầu về pháp lý và yêu cầu về thực tiễn đều cho thấy điều này là cần thiết và nằm trong phạm vi thẩm quyền đề xuất của Chính phủ và Bộ Công thương.

Tuy nhiên, vấn đề quan trọng của chúng ta trong câu chuyện nhạy cảm này là cái tình, mức độ nào là phù hợp và hợp lý. Đây là một bài toán rất khó, bởi chúng ta phải cân đối 5 nguyên tắc theo Điều 52 của Luật Điện lực, cân đối: chi phí nào được tính, tính đến mức độ nào, làm sao chi phí đó đảm bảo năng lực tài chính cho ngành điện, vừa thúc đẩy phát triển kinh tế, rồi thì cấp độ của thị trường cạnh tranh thực tế... Theo tôi, một bài toán có 5 ẩn số là rất khó giải.

Tôi đề nghị: Một là, cần thông tin cụ thể hơn về các chi phí chưa được tính vào giá điện trong thời gian qua, xuất phát từ đâu và cái gì là chủ yếu? Có thể trong Báo cáo tài chính chưa thể hiện rõ chênh lệch giữa giá mua và giá bán dẫn đến khoản chi phí này là bao nhiêu. Trong Báo cáo tài chính chỉ nói chi phí thế này, thu về thế này, khoản âm thế này… thì chưa đủ. Nên có thể có thêm những thông tin bên lề.

Ví dụ, chúng ta cần có thêm các báo cáo phân tích chi tiết để các nhà khoa học, chuyên gia có thể nhìn thấy bức tranh chi tiết hơn, từ đó chúng ta mới xác định được đâu là những chi phí thực sự hợp lý có thể tính vào giá điện.

Hai là, về mức độ tính toán, tăng giá điện chắc chắn sẽ tác động đến kinh tế - xã hội, do đó chúng ta phải cân đối mức tăng nào là hợp lý trong bối cảnh hiện nay.

Tôi rất đồng ý về việc cần có một lộ trình phù hợp và có thể dự đoán được để doanh nghiệp và người dân biết được quá trình này sẽ diễn ra trong bao lâu. Và quá trình này cũng cần linh hoạt, vì như chúng ta biết, theo Điều 52 của Luật Điện lực thì trong thời gian tới, tình hình hoạt động kinh doanh của EVN khả quan hơn thì cũng phải tính đến trường hợp tăng giá có thể sẽ không cao như chúng ta nghĩ.

Chúng ta cần thông tin cả về ngắn hạn và dài hạn, thực hiện đúng theo Điều 52 của Luật Điện lực là giá điện có thể tăng, có thể giảm. Cái này rất quan trọng.

Tôi đề nghị chúng ta tính toán một vài kịch bản cụ thể và tham vấn rộng rãi người dân và cộng đồng doanh nghiệp để xem "mức chịu đựng", mức phù hợp. Từ đó, đưa ra quyết định một cách minh bạch, như vậy sẽ tạo được sự đồng thuận của dư luận.

Tóm lại, tôi nghĩ quan trọng nhất là tính hợp lý. Tôi mong rằng EVN phối hợp với Bộ Công thương trong thời gian tới đây làm tốt mấy việc này. Nếu chúng ta thông tin minh bạch, có lộ trình dài hạn, đánh giá kỹ tác động kinh tế - xã hội và tham vấn rộng rãi người dân, tôi tin rằng khi có lý, có tình thì Nhân dân sẽ đồng tình ủng hộ.

Ông Hà Đăng Sơn, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Năng lượng và tăng trưởng xanh:

Giá điện là cốt lõi trong câu chuyện thu hút đầu tư, đặc biệt là đầu tư tư nhân. Trong nhiều hội thảo, hội nghị, các nhà đầu tư tư nhân yêu cầu rất nhiều nhưng đầu ra của EVN vẫn còn bị khống chế, vẫn bị kiểm soát quá chặt chẽ, không tạo ra được "room" đủ để cho EVN có thể điều chỉnh giá khi mà những biến động bất thường bên ngoài, ngoài kế hoạch.

Trong trường hợp này, về khía cạnh là một doanh nghiệp, tôi tạm gọi là người gác cổng cho toàn bộ ngành điện của quốc gia vì chúng ta có rất nhiều mục tiêu đề ra: an sinh xã hội, đảm bảo cung ứng đầy đủ điện năng cho phát triển kinh tế xã hội, rồi chất lượng điện năng…, thì EVN đầu tiên sẽ phải quay lại câu chuyện đầu ra như thế sẽ phản ánh ngược lại tất cả mọi điều khoản về hợp đồng mua bán điện. Nó sẽ phải ứng lại điều đó, dẫn tới câu chuyện cả một hệ thống bị kìm giữ bởi chính giá điện bán lẻ của chúng ta.

Vấn đề làm sao chúng ta đưa ra được một cơ chế vừa đủ rộng thoáng nhưng vẫn có kiểm soát. Có điều chỉnh, có lên, có xuống, có tăng, có giảm thì đầu tiên EVN phải thoát được khoản gọi là chi phí âm, tức là khoản chưa được phân bổ này. Lúc đấy chúng ta mới thể hiện được các yếu tố về mặt thị trường, tức là chi phí nhiên liệu tăng cao thì chúng ta tăng, khi giảm đi thì giảm, giống như giá xăng dầu.

Đầu tiên phải đưa về điểm cân bằng rồi mới có thể nói đến câu chuyện có tăng có giảm. Bây giờ sẽ phải tăng, bởi vì tăng thì mới bù đắp được những khoản EVN đã phải bỏ ra từ trước mà chưa thu hồi được. Tuy nhiên quay lại vấn đề tính thời điểm, tức là rõ ràng thời điểm tăng giá và mức độ tăng giá bao nhiêu cũng sẽ có tác động đối với đời sống của người dân, tác động đến doanh nghiệp.

Việc điều chỉnh 3 tháng cũng cần phải đồng hành với nhiều cơ chế chính sách hỗ trợ mới giảm nhẹ tác động. Tôi mong đại diện Bộ Công thương sẽ báo cáo để Chính phủ có sự phối hợp một cách hài hòa giữa các bộ, ngành liên quan để một mặt điều chỉnh cơ chế giá điện theo đúng nguyên tắc thị trường nhưng mặt khác có cơ chế giảm bớt những tác động của việc thay đổi giá điện đối với người dân và doanh nghiệp.

Trong các hợp đồng mua bán điện, nếu EVN không có một cơ chế để điều chỉnh giá điện một cách phù hợp khi phải mua điện từ các nhà đầu tư tư nhân với giá nhiên liệu tăng cao, thì sẽ không thể chuyển các chi phí này vào giá bán lẻ điện. Điều này đương nhiên sẽ dẫn đến tình trạng thâm hụt kéo dài và ảnh hưởng đến rất nhiều yếu tố như môi trường đầu tư, hay uy tín về mặt tài chính và khả năng vay vốn của EVN. Và cuối cùng, chúng ta sẽ không thể đảm bảo được vốn cũng như nỗ lực phát triển lưới điện và nguồn điện theo đúng như quy hoạch đã đề ra, cũng như các mục tiêu về tăng trưởng kinh tế.

Các chuyên gia, nhà quản lý tại Tọa đàm - Ảnh: VGP/Nhật Bắc

Giá điện một bài toán rất phức tạp, phụ thuộc vào nhiều yếu tố từ điều kiện tự nhiên đến chính sách phát triển kinh tế - xã hội của mỗi quốc gia trong từng thời kỳ.

Chính sách về giá điện của các nước thời gian vừa qua tựu chung lại trong một số điểm, chính là phương pháp, nguyên tắc trong điều hành giá điện của Việt Nam được quy định trong Luật Điện lực cũng như các văn bản pháp luật có liên quan. Đó là phải được điều chỉnh kịp thời để phản ánh các biến đổi của chi phí đầu vào, phải bù đắp được những chi phí hợp lý, hợp lệ và đảm bảo một mức lợi nhuận hợp lý để các doanh nghiệp có thể tham gia vào thị trường điện, có cơ hội tái đầu tư.

Thứ hai, phụ thuộc vào yếu tố kinh doanh của doanh nghiệp và điều kiện kinh tế - xã hội của từng quốc gia. Trong giai đoạn đặc biệt của dịch Covid-19 vừa qua, mặc dù các quốc gia, thậm chí một số nước đã có chính sách trợ giá năng lượng, nhưng vẫn không thể phản ánh hết chi phí đầu vào, và giá điện đã tăng ở nhiều quốc gia, đặc biệt là những nước phụ thuộc vào các nguồn năng lượng sơ cấp như than và khí, vốn biến động theo thị trường thế giới.

Trong khi đó, chúng ta nhìn lại Việt Nam trong giai đoạn rộng hơn. Không chỉ giai đoạn 2022-2023, mà từ 2018 đến 2023, theo tính toán nghiên cứu của chúng tôi, cấu thành giá điện của Việt Nam phần lớn nhất phụ thuộc vào chi phí sản xuất điện, chiếm khoảng 74-82%. Các chi phí khác bao gồm truyền tải, phân phối, dịch vụ phụ trợ và quản lý. Theo thống kê của chúng tôi, những chi phí thuộc trách nhiệm quản lý của EVN có xu hướng đi ngang hoặc thậm chí giảm. Đây là điểm chúng ta cần nhìn vào cơ cấu để hiểu được bản chất vấn đề.

Chi phí của Việt Nam tăng chậm hơn là do chính sách điều hành về kinh tế - xã hội. Nhưng chúng ta có một đặc điểm về cơ cấu nguồn cần phải hiểu rõ. Thứ nhất, thủy điện chiếm tỉ lệ tương đối, nhiệt điện than chiếm gần 50% và nhiệt điện khí gần 10%. Nhiệt điện than và khí là hai nguồn rất nhạy cảm với biến động chi phí giá nguyên liệu đầu vào. Đây là những chi phí biến động khách quan theo thị trường thế giới. Ngoài ra, còn có yếu tố liên quan đến tỉ giá.

Ở góc độ của cơ quan làm quy hoạch, có một xu thế là trong giai đoạn sắp tới, cơ cấu nguồn của chúng ta sẽ tiếp tục phát triển theo khuynh hướng phụ thuộc vào những nguồn nhạy cảm với giá thị trường, như khí LNG, than nhập khẩu... Do đó, để đảm bảo các mục tiêu phát triển, thu hút đầu tư, rõ ràng việc tính toán giá điện phải phản ánh được đúng những chi phí đó theo các quy định pháp luật.

Ông Nguyễn Tiến Thỏa, nguyên Cục trưởng Cục Quản lý giá (Bộ Tài chính):

Tôi nghĩ lâu nay vấn đề thực hiện chính sách giá điện trong Luật Điện lực chưa thực hiện cho đến cùng. Vấn đề là thực hiện đúng luật. Tôi đề nghị phải dũng cảm thực hiện đúng luật, có những việc phải chấp nhận. Tôi vẫn nhớ ý kiến của ông Phan Đức Hiếu: Chúng ta làm, thực hiện cho đúng nhưng bên cạnh đấy phải một tổ hợp chính sách hỗ trợ, chính sách an sinh..., tức là che chắn những tác động đến mức hợp lý. Dù có tính đúng, tính đủ thì ở mức độ nhất định, chưa đủ hoàn toàn, vẫn có tác động chứ không phải không tác động.

Cho nên điều đầu tiên về luật là chấp hành theo luật pháp. Còn không phải mình buông, không phải cứ làm cho tới đi, không có giải pháp nào để xử lý cho các đối tượng trong xã hội có thể tiếp cận được dịch vụ cơ bản về điện. Phải có một tổ hợp chính sách đi cùng.

Liên quan đến thực hiện chính sách pháp luật, tôi đề nghị thực hiện đúng quyết định của Thủ tướng, điều hành đúng cơ chế, phương pháp tính giá, thời gian điều chỉnh giá. Chúng ta cứ thực hiện 3 tháng một lần, nếu đúng như quyết định. Chúng ta một năm mới điều chỉnh một lần, thì tất cả các chi phí dồn nén lại, nếu chúng ta xả một lần là bung lên, tác động lúc ấy rất khủng khiếp.

Chúng ta có kinh nghiệm điều hành giá xăng dầu, thực hiện đúng thời gian mà điều chỉnh để tránh gây sốc. Về luật pháp, tôi nghĩ phải tuân thủ hai điều này. Như vậy phải quen dần với việc tiến đến thị trường. Bây giờ là cơ chế thị trường rồi mà cứ mua cao bán thấp mãi thì không sức nào chịu nổi. Nhà nước không bù được. Ngân sách không bù nổi và không có cách nào khác.

Tú Ân

Nguồn Đầu Tư : https://baodautu.vn/chuyen-gia-gia-dien-can-tinh-dung-tinh-du-nhung-cung-phai-co-ly-co-tinh-d383188.html