Chuyên gia kinh tế: Chúng ta đã từng hội nhập 'chân thành' quá, giờ cần thông minh hơn

2 giờ trướcBài gốc

Mô hình tăng trưởng dựa vào xuất khẩu có còn giá trị?

Đây là câu hỏi GS.TS Hoàng Văn Cường, Ủy viên Hội đồng Tư vấn chính sách của Thủ tướng, Ủy viên Ủy ban Kinh tế - Tài chính của Quốc hội đặt ra cho ông Trần Quốc Khánh, nguyên Thứ trưởng Bộ Công thương, Thường trực Hội đồng Tư vấn chính sách của Thủ tướng Chính phủ tại Diễn đàn Kinh tế mới Việt Nam 2025 với chủ đề: "Sức bật kinh tế Việt Nam: Từ nội lực tới chuỗi giá trị toàn cầu", vừa diễn ra chiều 2/10/2025.

GS.TS Hoàng Văn Cường và ông Trần Quốc Khánh trao đổi tại Diễn đàn Kinh tế mới Việt Nam 2025.

Thực tế, xuất khẩu đang là động lực tăng trưởng quan trọng của nền kinh tế trong hơn 30 năm qua, sau khi Việt Nam chọn mở cửa, hội nhập sâu rộng với nền kinh tế thế giới. Đến thời điểm này, Việt Nam đã và đang tiếp tục đàm phán 20 hiệp định thương mại tự do.

Ông Trần Quốc Khánh cũng nhìn nhận, tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế của Việt Nam rất thành công, không chỉ có được mức tăng kim ngạch xuất nhập khẩu tới 60 lần trong 30 năm qua, mà còn xác lập mô hình kinh tế dựa vào xuất khẩu.

Nhưng, ông Khánh viện dẫn câu nói của Tổng Bí thư Tô Lâm trong một diễn đàn gần đây, trong đó nhắc đếnViệt Nam đứng thứ 2 về xuất khẩu điện thoại thông minh, đứng thứ 5 về linh kiện máy tính và thứ 7 về gia công phần mềm, nhưng giá trị để lại cho Việt Nam lại tương đối nhỏ.

“Với Việt Nam, giá trị để lại này có ý nghĩa lớn với nội lực, sức bật của nền kinh tế”, ông Khánh phân tích.

Câu hỏi mô hình tăng trưởng dựa vào xuất khẩu có còn giá trị thực ra đã được đặt ra từ nhiều năm trước, khi nền kinh tế Việt Nam chịu tác động lớn của cuộc khủng hoảng kinh tế toàn cầu vào năm 2008. Ông Khánh nhớ lại, khi đó, cũng có ý kiến cần xem lại mô hình này, có phải quá dựa vào xuất khẩu, vào FDI hay không. Nhưng Việt Nam đã tận dụng được thế mạnh, xuất khẩu đã trở thành động lực quan trong tăng trưởng kinh tế 20 năm tiếp sau.

Nhưng đến giờ, bối cảnh thế giới đã có nhiều thay đổi. Vai trò ngày càng mờ nhạt của Tổ chức Thương mại thế giới (WTO), đàm phán đa phương tại WTO bị đình trệ. Chủ nghĩa dân túy, dân tộc về kinh tế xuất hiện, lây lan rất nhanh kể từ năm 2014, với biến thể cực đoan nhất là chính sách đơn phương.

Mô hình thành công của Việt Nam trong 30 năm qua đột ngột đứng trước những thách thức lớn, nhưng quan điểm của ông Khánh cho rằng, toàn cầu hóa hay mô hình hướng xuất khẩu của Việt Nam vẫn có tương lai.

Chúng ta đã từng hội nhập “chân thành” quá, giờ cần thông minh hơn

Ông Trần Quốc Khánh đã nói như vậy khi nhìn tới những biến động lớn đã và đang diễn ra của thị trường thế giới. Kết quả là các vấn đề của nền kinh tế gia công vẫn đang hiện hữu trong mô hình kinh tế của Việt Nam hiện tại.

Ông Trần Quốc Khánh, Nguyên thứ trưởng Bộ Công thương, Thường trực Hội đồng Tư vấn chính sách của Thủ tướng Chính phủ

Đây là vấn đề TS. Nguyễn Đức Hiển, Phó Trưởng Ban Chính sách, Chiến lược Trung ương đặt ra khi đánh giá tác động của các xu hướng truyền thống lên tốc độ tăng trưởng, phát biểu tại Diễn đàn.

Sau hơn 3 thập kỷ bước chân ra sân chơi toàn cầu, tỷ lệ doanh nghiệp Việt Nam có kết nối tham gia chuỗi giá trị toàn cầu vẫn thấp. Theo nghiên cứu của Ban Chính sách, Chiến lược Trung ương, hiện chỉ khoảng 18% doanh nghiệp Việt làm được điều này, giảm 17 điểm phần trăm so với năm 2009 và chủ yếu tập trung ở các doanh nghiệp lớn.

Chất lượng các ngành cung ứng nội địa được đánh giá là chưa cao. Riêng công nghiệp hỗ trợ mới đáp ứng được khoảng 10-15% nhu cầu trong nước.

“Hầu hết những ngành công nghiệp chế biến chế tạo tuy có chỉ số lan tỏa và độ nhạy cao nhưng kích thích đến nhập khẩu và lan tỏa đến giá trị tăng thêm thấp hơn mức bình quân chung. Điều này phản ánh cơ bản nhiều ngành nghề dừng ở mức gia công”, ông Hiển nhấn mạnh.

Hiện nay, trong 63 tiểu ngành của bảng phân ngành chỉ có 11 ngành là có chỉ số lan tỏa cao đến giá trị tăng thêm và lan tỏa thấp đến nhập khẩu.

Đặc biệt, gia công, lắp ráp không chỉ là vấn đề ở ngành công nghiệp truyền thống. Câu chuyện xuất khẩu điện thoại có thể lớn về mặt giá trị nhưng giá trị gia tăng thu được thấp chỉ khoảng 12%, thấp hơn tỷ lệ của ngành công nghiệp chế tạo khoảng 18% là điều đáng phải suy nghĩ.

Ngay cả với ngành bán dẫn của Việt Nam đang có cải thiện tích cực, vị thế ngành bán dẫn gia tăng với khoảng 2% giá trị xuất khẩu toàn cầu, là quốc gia xuất khẩu vi mạch bán dẫn đứng thứ 10 trên thế giới với giá trị xuất khẩu khoảng 25 tỷ USD.

Nhưng GS.TS. Hoàng Văn Cường cho rằng, nếu chúng ta chỉ tham gia ở khâu kiểm đếm và đóng gói thì phần để lại cho nền kinh tế vẫn rất thấp.

“Nếu vẫn duy trì cách làm này, thì sẽ dẫn đến tình trạng là lao động Việt Nam sẽ xoay mãi trong khâu gia công - khâu giá trị thấp nhất trong chuỗi giá trị. Việt Nam đang trong thời kỳ dân số vàng, mà lại quanh quẩn những việc rất thấp như vậy, thì cơ hội sẽ bị bỏ lỡ. Hệ quả là nguy cơ chưa giàu đã già và nền kinh tế sẽ rơi vào bẫy thu nhập trung bình”, GS.TS Hoàng Văn Cường phân tích.

Nghiên cứu của Ban Chính sách, Chiến lược Trung ương cũng nhận định, xuất khẩu khó tạo sức bật nếu tiếp tục mô hình xuất khẩu theo chiều rộng. Việc tăng khối lượng sản phẩm sản xuất và xuất khẩu sẽ gặp giới hạn bởi năng lực sản xuất, nhu cầu thị trường và điều kiện quốc tế. Đặc biệt là trong bối cảnh ảnh hưởng của chính sách thuế đối ứng của Mỹ.

Đây là lý do các chuyên gia cho rằng, mô hình xuất khẩu của Việt Nam vẫn có thể tiếp tục, nhưng phải thông minh hơn, để ứng phó với các chiêu trò ngày càng nhiều, càng thông minh hơn của thị trường toàn cầu.

Nhưng quan trọng là Việt Nam cần một mô hình tăng trưởng cân đối hơn, nghĩ nhiều hơn về nội cầu, gồm đầu tư công và tiêu dùng dân cư. Ông Khánh đề xuất nên dựa vào tiêu dùng dân cư. “Đây mới là nội cầu bền vững!”, ông Khánh nhấn mạnh.

Theo hướng này, ông Khánh đề xuất các chính sách kích thích nhu cầu dân cư, tạm gọi là chính sách tài hóa vị nội cầu hơn nữa, trong đó việc sửa đổi Luật Thu nhập cá nhân để kích cầu dân cư rất có ý nghĩa.

Đặc biệt, bài toán nâng hàm lượng Việt Nam trong giá trị xuất khẩu phải được giải quyết một cách rốt ráo, quyết liệt.

Chủ động tạo chỗ đứng trong phân khúc cao hơn

Tiếp cận thị trường ngay từ đầu, tạo ra chỗ đứng của mình trong phân khúc cao của chuỗi giá trị là hướng mà GS.TS Hoàng Văn Cường tính toán khi nói đến mô hình kinh tế mới của Việt Nam.

GS.TS Hoàng Văn Cường phát biểu tại Diễn đàn Kinh tế mới 2025

“Việt Nam có thể làm được khi các nền kinh tế mới đang xuất hiện, ví dụ trong nền kinh tế tầm thấp, Việt Nam có thể trở thành khâu quan trọng trong chuỗi cung ứng các sản phẩm UAV... Hay Việt Nam đang thu hút đầu tư vào lĩnh vực sản xuất chip, bán dẫn, nếu chỉ kiểm đếm, thì lại chỉ gia công”, GS.TS Hoàng Văn Cường làm rõ.

Ông gọi đây là con đường hội nhập tự chủ hơn. Song rủi ro lớn, không chỉ trong quá trình thay đổi mà trong các lựa chọn “đi trước về công nghệ”.

Doanh nghiệp sẵn sàng đối mặt với rủi ro, chấp nhận rủi ro để tận dụng cơ hội. Nhưng ông Cường cho rằng, vai trò dẫn dắt, định hướng và tạo đường chạy thuận lợi, thông thoáng của Nhà nước vô cùng quan trọng.

“Chúng ta quyết định đi vào những cái mới, rủi ro nhiều, không thể để doanh nghiệp gánh hết. Nhà nước kiến tạo là tạo môi trường kinh doanh thuận lợi, ủng hộ đổi mới sáng tạo. Nhà nước có thể đi đầu tạo nền tảng cho đổi mới công nghệ, đổi mới”, ông Cường chia sẻ quan điểm.

Đặc biệt, GS.TS Hoàng Văn Cường nhấn mạnh, trong phát triển, duy trì ổn định kinh tế vĩ mô là vô cùng quan trọng, để nhà đầu tư doanh nghiệp cảm thấy an tâm, an toàn đầu tư dài hạn...

Khánh Linh

Nguồn Đầu Tư : https://baodautu.vn/chuyen-gia-kinh-te-chung-ta-da-tung-hoi-nhap-chan-thanh-qua-gio-can-thong-minh-hon-d400449.html