Chuyên gia RMIT lo ngại Việt Nam lệ thuộc vào FDI ngành điện tử

2 giờ trướcBài gốc

Theo số liệu từ Bộ Tài chính, trong 10 tháng đầu năm, tổng vốn FDI đăng ký vào Việt Nam đạt gần 31,5 tỉ USD, tăng trên 15,6% so với cùng kỳ năm 2024. Trong đó, công nghiệp chế biến, chế tạo đạt gần 17,7 tỉ USD, chiếm 83% tổng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài thực hiện.

Những con số ấn tượng này thể hiện niềm tin mạnh mẽ của cộng đồng nhà đầu tư quốc tế, nhất là nhóm ngành công nghệ, vào sự phát triển của Việt Nam trong trung và dài hạn.

Tuy nhiên, mới đây một nhóm nghiên cứu thuộc Khoa Kinh doanh, Đại học RMIT Việt Nam bày tỏ lo ngại: Sự thống trị của các doanh nghiệp có vốn nước ngoài trong ngành công nghệ cao ở Việt Nam đang hạn chế khả năng lan tỏa công nghệ và giảm hiệu quả nâng cao năng suất trong nước.

Doanh nghiệp nội chỉ tương đương 64% doanh nghiệp FDI

TS Nguyễn Châu Trinh và các cộng sự đến từ RMIT Việt Nam cho biết, doanh nghiệp FDI hiện đang nắm giữ khoảng 98% giá trị xuất khẩu điện tử, trị giá 126,5 tỉ USD trong năm 2024, chiếm 1/3 tổng xuất khẩu cả nước. Các tập đoàn điện tử đa quốc gia như Samsung, Intel và LG liên tục thuộc nhóm các nhà đầu tư hàng đầu tại Việt Nam trong nhiều năm qua.

Với đà hiện diện áp đảo của các doanh nghiệp FDI trong chuỗi giá trị, TS Nguyễn Châu Trinh lo ngại sẽ đẩy lùi các doanh nghiệp trong nước hoặc kìm hãm họ trong các phân khúc có giá trị gia tăng thấp với ít cơ hội nâng cấp công nghệ.

Vị này cũng cho rằng, đang có một khoảng cách công nghệ tồn tại giữa các doanh nghiệp trong nước và doanh nghiệp FDI cùng ngành.

Trung bình, doanh nghiệp nội chỉ hoạt động ở mức khoảng 64% so với "đường biên công nghệ" mà doanh nghiệp FDI tạo ra và khoảng cách này gần như không thu hẹp từ năm 2011 đến 2020.

Hiệu quả quản lý và tỉ lệ công nghệ trong ngành điện tử Việt Nam. Ảnh: RMIT

Với kết quả này, nhóm tác giả nghiên cứu cho biết, đây là sự bất cân xứng giữa lan tỏa về quản lý và lan tỏa về công nghệ.

PGS Phạm Thị Thu Lan, đồng tác giả nghiên cứu cũng bày tỏ quan điểm: Các nhà cung cấp và khách hàng FDI hiếm khi đồng thời mang lại cả hai giá trị về quản lý và công nghệ.

Theo nhóm nghiên cứu, một trong những nguyên nhân chính nằm ở cấu trúc chuỗi giá trị toàn cầu của ngành điện tử, bởi công nghệ cốt lõi và thiết kế sản phẩm thường do các tập đoàn dẫn dắt chuỗi nắm giữ chặt chẽ ở nước ngoài.

Nếu không có liên doanh hoặc liên kết bắt buộc, việc chia sẻ công nghệ qua quan hệ đối tác hoặc mối quan hệ với nhà cung cấp như thông thường sẽ rất hiếm hoi.

Nghiên cứu của RMIT cũng đánh giá, tác động của FDI lên doanh nghiệp Việt không giống nhau. Cụ thể, nhóm doanh nghiệp FDI đến từ Hàn Quốc và Nhật Bản, hai nguồn vốn lớn nhất trong ngành điện tử, thường vận hành theo mô hình khép kín, mang theo hệ thống nhà cung cấp riêng và ít kết nối với doanh nghiệp trong nước.

Ngược lại, nhà đầu tư đến từ ASEAN và Trung Quốc có phần cởi mở hơn ở một số phân khúc. Do đó, doanh nghiệp Việt có cơ hội nhận được một phần lợi ích về quản lý và công nghệ, dù mức độ vẫn khá khiêm tốn.

Tác động của FDI cũng thay đổi tùy vị trí của doanh nghiệp trong chuỗi giá trị. Ở khâu thượng nguồn, tức doanh nghiệp FDI đóng vai trò nhà cung cấp, ví dụ trong sản xuất linh kiện kim loại, doanh nghiệp trong nước được hưởng lợi khi chất lượng đầu vào tốt hơn, từ đó tăng năng suất.

Trong khi đó, ở khâu hạ nguồn, khi doanh nghiệp FDI đóng vai trò khách hàng như trong ngành nhựa, sức ép cạnh tranh khiến doanh nghiệp trong nước buộc phải nâng cấp công nghệ. Điều này giúp họ tiến bộ về kỹ thuật nhưng lại làm hiệu quả quản lý bị suy giảm.

Nhóm nghiên cứu cũng nhấn mạnh phần lớn mức tăng năng suất của doanh nghiệp điện tử trong nước thời gian qua chủ yếu đến từ nỗ lực tự thân, như đổi mới công nghệ hay đầu tư nhân lực, hơn là nhờ tác động lan tỏa từ FDI.

TS Nguyễn Châu Trinh đánh giá, dù về mặt công nghệ, mức cải thiện ở các doanh nghiệp nội địa còn ít, nhưng lại có tiến bộ về quản lý nhờ quan sát mô hình vận hành của các "ông lớn" FDI.

Về vấn đề này, Tiến sĩ Hà Thị Cẩm Vân, Chủ nhiệm cấp cao bộ môn Kinh tế của RMIT cũng đồng tình và cho rằng yếu tố quản lý thường có khả năng lan tỏa mạnh hơn so với công nghệ vì dễ quan sát và không mang tính độc quyền.

"Những chuẩn mực quản lý cao của doanh nghiệp FDI có thể nâng cao mặt bằng chung của ngành lên, từ đó thúc đẩy năng suất", TS Vân nói.

Ngành công nghiệp điện tử đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế Việt Nam. Ảnh: Pexels

Xem xét lại các chiến lược FDI

Với những nghiên cứu của mình, các chuyên gia từ Đại học RMIT Việt Nam cho rằng, Việt Nam cần thận trọng hơn trong các chính sách thu hút FDI.

Nguyên nhân là do, dù FDI góp phần thúc đẩy tăng trưởng xuất khẩu ngành điện tử, nhưng việc chỉ tập trung thu hút vốn FDI mà thiếu giải pháp đi kèm sẽ dễ khiến Việt Nam có nguy cơ rơi vào tình trạng thiệt thòi.

Theo đó, khi sự hiện diện của FDI ngày càng nhiều nhưng năng lực doanh nghiệp trong nước lại không được nâng lên, thì sẽ mãi bị trói chặt quanh chiếc khung trung tâm lắp ráp thay vì bật lên là một trung tâm đổi mới sáng tạo.

Để tránh khỏi “bẫy” này, nhóm nghiên cứu đề xuất cơ quan quản lý cần thúc đẩy liên kết sâu hơn giữa doanh nghiệp nội và doanh nghiệp FDI, thông qua chính sách khuyến khích sử dụng vật liệu và nhà cung cấp trong nước.

Đồng thời, khuyến khích các dự án nghiên cứu và phát triển (R&D) và dự án phát triển chung, đặc biệt là với các đối tác trong khối ASEAN và Trung Quốc, những thị trường có xu hướng hợp tác trong chuỗi cung ứng bao trùm hơn.

Song song đó, cần ưu tiên chính sách hỗ trợ doanh nghiệp Việt tăng cường năng lực công nghệ, đổi mới sáng tạo và thúc đẩy tinh thần học hỏi, tiếp thu tri thức, thay vì chỉ tập trung thu hút FDI.

Trong bối cảnh Việt Nam đặt mục tiêu tăng trưởng công nghệ cao trong giai đoạn công nghiệp hóa tiếp theo, nhóm chuyên gia cho rằng, thách thức lớn nhất là làm sao để đảm bảo dòng vốn FDI không chỉ thúc đẩy xuất khẩu mà còn giúp nâng cấp thực chất năng lực trong nước.

Tiến sĩ Đào Lê Trang Anh, đồng tác giả nghiên cứu nhận định, các chính sách yêu cầu ngưỡng nội địa hóa phù hợp có thể đóng vai trò then chốt trong việc thúc đẩy mối liên kết giữa doanh nghiệp FDI và doanh nghiệp trong nước.

THU HÀ

Nguồn PLO : https://plo.vn/chuyen-gia-rmit-lo-ngai-viet-nam-le-thuoc-vao-fdi-nganh-dien-tu-post884614.html