Chuyên gia tâm lý: Con bạn thông minh, nhưng có thắng nổi kịch bản lừa đảo chuyên nghiệp?

9 giờ trướcBài gốc

Khi nạn nhân bị đổ lỗi thay vì được bảo vệ

TS Phạm Mạnh Hà cho biết, một phản ứng phổ biến khi trẻ bị lừa đảo qua mạng là sự ngạc nhiên, trách móc hoặc thậm chí đổ lỗi: “Sao ngây thơ thế?”, “Không có kỹ năng sống à?”, hay “Bố mẹ dạy con kiểu gì vậy?”. Tuy nhiên, chính lối suy nghĩ này là thứ cần được loại bỏ đầu tiên.

Theo chuyên gia, những đứa trẻ dù học giỏi, lanh lợi hay được trang bị kỹ năng sống đầy đủ vẫn có thể trở thành nạn nhân. Bởi những kịch bản lừa đảo hiện nay không còn đơn giản, mà được xây dựng cực kỳ tinh vi, đánh trúng vào tâm lý yếu điểm của từng đối tượng.

“Trẻ không đối đầu với một trò đùa, mà là cả một hệ thống lừa đảo có tổ chức, có kịch bản bài bản, thường hoạt động xuyên biên giới”, - TS Hà nhấn mạnh.

TS Phạm Mạnh Hà - chuyên gia tâm lý giáo dục, giảng viên Trường Đại học Giáo dục (ĐH Quốc gia Hà Nội).

Thủ thuật thao túng tâm lý: Kịch bản “khóa” trẻ vào bẫy

Chỉ trong thời gian ngắn gần đây, nhiều vụ việc đau lòng đã xảy ra. Trẻ em bị ép quay clip nhạy cảm, tự rời khỏi nhà, thậm chí bị dụ dỗ thực hiện hành vi nguy hiểm, đều bắt nguồn từ những cuộc trò chuyện tưởng vô hại.

Theo TS Phạm Mạnh Hà, có 4 thủ thuật thao túng tâm lý phổ biến mà các đối tượng thường sử dụng: Thứ nhất là “Tội phạm hóa” - kẻ giả danh cán bộ công an, thông báo trẻ liên quan đến một đường dây ma túy hay rửa tiền, cần hợp tác bí mật để chứng minh vô tội. Thứ hai là “Cô lập” - cấm trẻ kể với bố mẹ, nói rằng cả gia đình đang bị theo dõi. Thứ ba là “Khẩn cấp” - tạo áp lực thời gian, khiến trẻ không kịp suy nghĩ mà làm theo yêu cầu lập tức. Cuối cùng là “Bình thường hóa” - biến hành vi bệnh hoạn thành “thủ tục” nghiệp vụ để qua mặt trẻ.

Những thủ thuật này được thiết kế như một kịch bản hoàn chỉnh, nhằm làm trẻ mất phương hướng, hoảng loạn, và hoàn toàn phụ thuộc vào kẻ thao túng.

Công an Hà Tĩnh kịp thời ngăn vụ "bắt cóc online" đòi 250 triệu đồng tiền chuộc. (Ảnh: Công an Hà Tĩnh)

Vì sao trẻ dễ bị thao túng? Góc nhìn từ tâm lý, gia đình và quan hệ xã hội

TS Phạm Mạnh Hà chỉ rõ, để hiểu vì sao một đứa trẻ dễ bị dẫn dắt, cần xem xét tổng thể từ đặc điểm tâm lý, hoàn cảnh gia đình đến các mối quan hệ xung quanh.

Về tâm lý cá nhân, trẻ ở độ tuổi phát triển chưa có khả năng đánh giá rủi ro hoàn chỉnh. Các em dễ tin người, nhất là khi sợ bị người lớn la mắng. Trẻ có lòng tự trọng thấp, hay lo âu, dễ tự trách bản thân, thường là mục tiêu hàng đầu của những kẻ lừa đảo. Ngoài ra, việc thần tượng hóa bạn bè, người nổi tiếng hoặc người quen qua mạng cũng là một dạng điểm yếu cảm xúc rất dễ bị khai thác.

Ở góc độ gia đình, những trẻ sống trong môi trường thiếu quan tâm, bố mẹ bận rộn, không kết nối cảm xúc với con sẽ dễ rơi vào trạng thái cô đơn. Trong khi đó, các mối quan hệ qua mạng, với tốc độ phát triển nhanh và sự hiện diện ảo, lại mang đến cho trẻ cảm giác được lắng nghe và thấu hiểu - thứ mà trẻ không tìm được từ người thân. Những gia đình có xung đột thường xuyên, ly hôn, hoặc khoảng cách thế hệ lớn cũng khiến trẻ khó tìm được điểm tựa tâm lý an toàn.

Ngoài ra, các mối quan hệ xã hội cũng tiềm ẩn nhiều nguy cơ. Trẻ không tin tưởng bố mẹ nhưng lại dễ tin người lạ; hoặc bị bạn bè phủ nhận cảm xúc, kiểm soát và chê bai, dễ bị dẫn dắt vào các nhóm bạn độc hại. Từ đó, trẻ tìm kiếm sự công nhận từ bên ngoài và ngày càng xa rời các giá trị an toàn.

Những dấu hiệu cảnh báo sớm và cách phụ huynh cần ứng phó

Chuyên gia tâm lý cảnh báo, cha mẹ cần đặc biệt lưu ý nếu trẻ có những biểu hiện như: thay đổi hành vi đột ngột (im lặng bất thường hoặc cáu gắt), lo lắng khi không dùng điện thoại, phụ thuộc quá mức vào một người bạn mới, học tập sa sút, hoặc hay nói dối, giấu diếm.

(Ảnh minh họa từ Internet)

Khi phát hiện những dấu hiệu này, điều quan trọng nhất là không trách phạt, không dò xét, mà cần lắng nghe với thái độ thấu hiểu. Phụ huynh nên xây dựng kênh giao tiếp cởi mở, giúp con cảm thấy an toàn khi chia sẻ. Cần giáo dục con về quyền riêng tư cơ thể, cách nhận diện các chiêu trò thao túng, và kỹ năng nói “không” với những yêu cầu bất thường. Thay vì cấm đoán, hãy đồng hành cùng con trong không gian mạng, cùng tìm hiểu các xu hướng, trò chuyện về những rủi ro một cách cởi mở.

Trong những trường hợp có dấu hiệu tâm lý kéo dài, cha mẹ nên chủ động tìm đến các chuyên gia tâm lý học đường hoặc chuyên gia giáo dục để được hỗ trợ kịp thời.

“Vắc-xin tinh thần” quan trọng nhất đến từ chính gia đình

TS Phạm Mạnh Hà khẳng định, không phần mềm kiểm soát thiết bị nào có thể thay thế cho sự hiện diện thực chất của cha mẹ. Lá chắn mạnh nhất trước những kịch bản lừa đảo tinh vi không nằm ở công nghệ, mà nằm ở chính sự kết nối tình cảm, niềm tin và đồng hành của gia đình.

(Ảnh minh họa từ Internet)

“Chúng ta không thể đi theo con suốt cuộc đời, nhưng có thể dạy con biết tự bảo vệ chính mình. Muốn làm được điều đó, hãy bắt đầu bằng việc làm bạn với con, hiểu con, và dạy con bằng sự tin tưởng thay vì sợ hãi”, - TS Hà chia sẻ.

Nguồn HHT : https://hoahoctro.tienphong.vn/chuyen-gia-tam-ly-con-ban-thong-minh-nhung-co-thang-noi-kich-ban-lua-dao-chuyen-nghiep-post1765546.tpo