Cội nguồn tín ngưỡng thờ Mẫu tại Yên Bái

5 giờ trướcBài gốc

Nằm tại thôn Bến Đền, xã Đông Cuông, huyện Văn Yên, cách trung tâm thành phố Yên Bái khoảng chừng 55 km về phía Tây Bắc, Đền Mẫu Đông Cuông hay còn được gọi là Đền Đông, Đền Đông Cuông, Đền Chầu Đệ Nhị Thượng Ngàn, Đông Quang Linh từ là nơi thờ chính Mẫu Đệ Nhị Thượng ngàn trong tục thờ Mẫu Tam phủ của người Việt, nơi lưu giữ được những giá trị văn hóa truyền thống trong đời sống tâm linh của người Tày Khao.

Qua sử sách thư tịch được biết Đền có muộn nhất vào đời Lê, được phát triển từ một Miếu cổ (thuộc trung tâm trại Quy Hóa thời Trần). Các thư tịch cổ như Kiến văn tiểu lục, Đại Nam thống nhất chí đều có ghi chép về ngôi Đền Đông Cuông này. Đền và khu vực đền có liên quan đến Đền Ngọc Tháp và Đền Hùng (Phú Thọ).

Cổng vào Đền Đông Cuông.

Được xây dựng trên một thế đất rộng, tọa sát bên đôi bờ sông Hồng, Đền Đông Cuông có phong cảnh sơn thủy hữu tình, xung quanh là đồng ruộng và núi rừng bao bọc. Nơi đây cùng Đền Suối Tiên là 2 ngôi đền có diện tích lớn và nổi tiếng với sự linh thiêng lâu đời của tỉnh Yên Bái.

Đền Đông Cuông là cụm di tích với 4 điểm chính, bao gồm Đền chính và ba miếu thờ khác là miếu thờ Cô, thờ Cậu và thờ Đức Ông. Kiến trúc của đền mang đậm nét đặc trưng của thời kỳ Lý - Trần, với các kết cấu hình chữ đinh đặc trưng. Phần thiết kế mái đền có hình dáng cong tựa như hình lưỡng long chầu nhật, tạo nên một cảm giác uy nghi và linh thiêng. Các cột đền được làm từ vật liệu gỗ tứ thiết, được sơn son thếp vàng và trang trí với những hình rồng cuốn trang nghiêm. Mỗi chi tiết đều được chạm khắc rất tỉ mỉ và tinh xảo, thể hiện sự thành kính và tín ngưỡng của người dân địa phương đối với thờ Mẫu.

Kiến trúc Đền Đông Cuông mang đậm nét đặc trưng của thời kỳ Lý - Trần.

Đền bao gồm hai tòa chính là đại bái và hậu cung cấm ở phía sau. Tại tòa hậu cung hiện vẫn còn bảo tồn hai pho tượng đồng với kích thước lớn, bao gồm pho tượng mẫu và pho tượng quan Hoàng Báo. Trên không gian bên trong của tòa Tiền đường, có bốn ban thờ được sắp xếp, bao gồm Tòa ngũ vị Tiên Ông, Phủ Sơn trang, Ban Trần triều và Tòa công đồng chúa cùng với nhiều di vật mang giá trị lịch sử lớn.

Ngoài việc duy trì các tục lệ thờ Mẫu, ngôi đền này còn thờ các vị anh hùng của các dân tộc thiểu số như Hà Đặc, Hà Chương, Hà Bổng... Đồng thời, đền cũng tôn vinh các vị tướng nhà Trần đã có công trong ba cuộc kháng chiến hào hùng chống lại quân Nguyên Mông từ năm 1258 đến năm 1288.

Bên trong Đền Đông Cuông, nơi thờ Mẫu Đệ Nhị Thượng ngàn trong tục thờ Mẫu Tam phủ.

Sau những thời kỳ chiến tranh ác liệt, ngôi đền đã bị hủy hoại nghiêm trọng. Để tôn vinh di sản văn hóa và lịch sử, năm 1995, UBND tỉnh Yên Bái đã ra quyết định cấp phép cho người dân địa phương xây dựng lại đền Đông Cuông trên nền móng còn lại của ngôi đền cũ. Với cấu trúc khuôn viên đền bao gồm cả miếu thần linh và động sơn trang nên trải qua chiều dài lịch sử, nơi đây vẫn giữ nguyên những nét bản sắc đặc trưng của dân tộc và các tục lệ truyền thống của tín ngưỡng thờ Mẫu lâu đời.

Đền Đông Cuông được nhiều nhà nghiên cứu văn hóa dân gian nhận định là vùng khởi nguồn của Mẫu Thượng ngàn trong hệ thống thờ Mẫu của người Việt, có vị trí cực kỳ quan trọng trong hệ thống thờ đạo Mẫu, được coi là cội nguồn của Mẫu Thượng Ngàn.

Lễ hội Đền Đông Cuông được tổ chức vào ngày Mão đầu tiên của tháng Giêng và tháng Chín âm lịch hàng năm.

Trong di sản thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ nói chung và thờ Mẫu Thượng Ngàn tại đền Mẫu Đông Cuông nói riêng có một nghi lễ hết sức đặc biệt, đó là nghi lễ chầu văn - hầu đồng, một nghi thức tín ngưỡng thực hành tiêu biểu nhất của đạo Mẫu.

Buổi nghi lễ hầu đồng được thực hiện tại Đền Đông Cuông.

Hằng năm từ tháng giêng đến tháng 3 Âm lịch cùng những dịp cuối năm, các tín đồ theo tín ngưỡng thờ Mẫu từ khắp nơi trên cả nước đổ về đây để thực hiện các nghi lễ Mẫu, tuân theo truyền thống "bắc ghế hầu Thánh".

Với những huyền tích và nghi lễ cổ xưa mang đậm bản sắc dân tộc, Đền Đông Cuông đã được Bộ văn hóa thể thao và du lịch công nhận là Di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia vào tháng 1/2009. Cùng với đó, tín ngưỡng thờ Mẫu Thượng Ngàn tại Đền Đông Cuông đã được UNESCO vinh danh và công nhận. Đến năm 2023, Lễ hội Đền Đông Cuông đã được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia.

Tuấn Phong

Nguồn Pháp Luật VN : https://baophapluat.vn/media/coi-nguon-tin-nguong-tho-mau-tai-yen-bai-post14599.html