Cốm Tú Lệ: Từ tinh hoa ẩm thực đến lễ hội văn hóa mang đậm bản sắc dân tộc

7 giờ trướcBài gốc

Cốm Tú lệ có hương vị dẻo thơm thanh mát đặc trưng.

“Tinh hoa ẩm thực” của dân tộc Thái vùng đất Tú Lệ

Nếp Tú Lệ còn được gọi là nếp Tan Lả, một đặc sản chỉ có ở thung lũng Tú Lệ, thuộc xã Tú Lệ, Lào Cai (trước thuộc tỉnh Yên Bái). Thung lũng Tú Lệ được vây quanh bởi ba ngọn núi cao là Khau Phạ, Khau Thán và Khau Song nên biên độ dao động nhiệt độ trong ngày lớn, thời gian đêm dài hơn ngày. Đây là yếu tố quan trọng quyết định sự dẻo thơm của hạt gạo.

Thêm nữa, cấu tạo của đất Tú Lệ tơi xốp, dễ thấm nước và khí hậu trong lành, thuận lợi cho cây lúa phát triển tự nhiên nên cây nếp Tan Lả trồng xuống bén rễ xanh non mơn mởn. Chính vì vậy nếp Tan Tú Lệ được coi là gạo sạch và có mùi thơm rất lạ.

Khó có nơi nào trồng được loại lúa này mà cho thứ gạo thơm, dẻo như vùng thung lũng Tú Lệ. Nếp Tú Lệ được xếp vào một trong những loại nếp ngon nhất nước.

Các cô gái Thái làm cốm thuần thục. (Ảnh: Tiến Khánh/TTXVN)

Khi chế biến thành cốm thì lại có hương vị ngọt ngào và thanh mát. Để làm ra những hạt cốm còn giữ nguyên được hương vị đậm đà, thơm mát, mang nét đặc trưng của vùng cao thì khâu chế biến đặc biệt quan trọng.

Từ sáng sớm tinh mờ, khi những giọt sương mai còn vương trên cỏ cây hoa lá, những cô gái Thái ở Tú Lệ ra đồng hái những bông lúa nếp non gần hết nước trắng sữa mang về nhà. Lúa gặt về phải chế biến ngay trong ngày, nếu để vài ngày sau mới làm thì hạt cốm sẽ không còn xanh non, thơm dẻo nữa.

Sau khi được tuốt, loại bỏ hạt lép, lúa được đem rang trong chảo lớn. Lửa phải được duy trì đều trong khoảng 30 phút đến khi nứt hạt và dậy mùi thơm. Theo quan niệm của người Thái, đây là công đoạn quan trọng quyết định độ ngon của cốm, bởi nếu quá lửa sẽ bị cứng, nếu non lửa sẽ bị mất đi độ dẻo.

Để giã cốm nếp Tú Lệ cũng cần phải có kỹ thuật. Chân của người giã cốm phải thật đều, nhịp nhàng để lực chày giã không được mạnh quá và cũng không được nhẹ quá; đồng thời, cần một người thực hiện việc đảo thóc ở trong cối. Nếu thấy có trấu thì lại xúc ra sảy vỏ sau đó mới bỏ vào và tiếp tục giã. Tùy theo độ non của lúa khi gặt mà người giã cốm sẽ ước lượng. Trung bình khoảng 10 lần giã mới hoàn tất mẻ cốm. Cốm giã xong được gói trong lá dong xanh, vừa tăng thêm màu xanh của cốm, vừa lưu giữ mùi thơm của lúa.

Hương cốm vấn vương khách lạ để mỗi độ thu sang, cốm nếp Tú Lệ lại cùng khách thập phương xuôi ngược, mang theo hương vị của nếp rừng Tan Lả góp cùng mùa thu một thức quà thi vị, làm nên một phần thương hiệu của mảnh đất Lào Cai.

Đặc sắc Lễ hội cốm Tú Lệ

Từ ngày 13-21/9/2025, Ủy ban Nhân dân xã Tú Lệ sẽ tổ chức Lễ hội Cốm với chủ đề "Hương sắc mùa thu Tú Lệ" với nhiều hoạt động hấp dẫn hứa hẹn sẽ mang đến nhiều trải nghiệm đáng nhớ cho du khách trong và ngoài nước.

Lễ hội Cốm sẽ khai mạc vào ngày 20/9/2025 tại Khu nghỉ dưỡng Le Champ, thôn Nước Nóng, xã Tú Lệ. Chương trình mở đầu với lễ cúng "Mừng Cốm mới."

Tại Lễ hội, du khách và người dân sẽ được hòa mình vào không khí sôi nổi với chuỗi hoạt động: trưng bày sản phẩm cốm Tú Lệ, hội thi giã cốm, thi chọi dê, trưng bày mâm cỗ truyền thống, thi trang phục dân tộc, hội thi giã bánh giày, trải nghiệm quy trình làm cốm nếp Tan Nà Lóng…

Bên cạnh đó, nhiều trò chơi dân gian hấp dẫn như kéo co, bịt mắt bắt vịt, trèo cột mỡ, nhảy bao bố, đẩy gậy, đi cà kheo, đi cầu lắc lư… cũng được tổ chức, tạo sân chơi vui tươi, gắn kết cộng đồng. Hoạt động văn nghệ dân gian và cuộc thi “Nét đẹp con gái miền đất Cốm” hứa hẹn mang đến không gian nghệ thuật giàu bản sắc.

Lễ hội cốm là thể hiện của cư dân về lòng biết ơn tổ tiên, trời đất đã phù hộ cho nhân dân được mùa màng bội thu, cuộc sống sung túc, đầy đủ. Hàng năm, vào tháng 8 Âm lịch, bà con trong các bản làng người Thái, xã Tú Lệ lại tổ chức lễ "Mừng cơm mới.”

Với lòng thành kính với tổ tiên, các thôn bản đều chuẩn bị lễ vật để làm lễ cúng "Mừng cơm mới.” Riêng màn cúng chính do thầy mo phụ trách để xin các bậc thần linh, tổ tiên phù hộ và cầu cho mưa thuận gió hòa, mùa màng tốt tươi, bà con trong bản khỏe mạnh, sung túc, sống vui vẻ, chan hòa.

Sau lễ cúng mừng cơm mới là phần hội; trong đó phần chính là hội thi giã cốm. Hội thi giã cốm tại Lễ hội năm nay có các đội thi đến từ 9 thôn bản của xã Tú Lệ. Ngay từ sáng sớm, các cô gái và chàng trai của mỗi đội thi đã ra đồng gặt những bông lúa còn đẫm sương đêm mang về làm cốm.

Sau khi chọn lúa, tuốt hạt, mỗi đội có 4 thí sinh tham gia phần thi giã cốm thơm, dẻo ngon, màu sắc đẹp và thi gói cốm. Dưới bàn tay khéo léo, phối hợp nhịp nhàng của các cô gái, chàng trai các khâu chọn lúa, rang thóc, đến giã cốm đều được thể hiện thuần thục, điệu nghệ.

Các phi công dù lượn trình diễn bay trong Festival dù lượn. (Ảnh: Thế Duyệt/TTXVN)

Đáng chú ý, trước đó, từ ngày 13/9 đến hết tháng 10/2025, xã Tú Lệ sẽ tổ chức Festival Dù lượn “Bay trên mùa vàng Tú Lệ” tại bản Lìm Thái, kết hợp check-in ruộng bậc thang và tìm hiểu văn hóa người Thái, Mông. Tại đây, sẽ diễn ra các hoạt động trình diễn dù lượn của các phi công bay đôi cùng du khách và thi đấu hạ cánh chính xác, hi vọng mang đến thêm nhiều trải nghiệm du lịch độc đáo cho du khách trong và ngoài nước./.

(Vietnam+)

Nguồn VietnamPlus : https://www.vietnamplus.vn/com-tu-le-tu-tinh-hoa-am-thuc-den-le-hoi-van-hoa-mang-dam-ban-sac-dan-toc-post1061037.vnp