Cuba, Thụy Điển, Thái Lan... miễn viện phí thế nào?

2 giờ trướcBài gốc

Góp ý đối với đề án xây dựng lộ trình miễn viện phí mà Bộ Y tế đang xây dựng, GS.TS Hoàng Văn Minh, Hiệu trưởng Trường Đại học Y tế công cộng, đã có những phân tích về chính sách miễn viện phí và bao phủ tài chính y tế của một số quốc gia trên thế giới.

Các nước miễn, giảm viện phí thế nào?

GDP bình quân đầu người năm 2020 của Cuba là 9.605 USD. Chi tiêu y tế của quốc gia này chiếm 11,79% GDP (năm 2022), chi phí y tế bình quân đầu người năm 2020 là 1.199 USD.

Tỉ trọng chi tiền túi của người dân trong tổng chi y tế khoảng 11,13% (năm 2022).

Chính sách được Cuba áp dụng là miễn phí cho tất cả người dân, với gói quyền lợi bao phủ toàn bộ các dịch vụ. Nguồn tài chính cho hệ thống chủ yếu đến từ ngân sách nhà nước thông qua thuế.

Dịch vụ được cung cấp bởi hệ thống y tế công lập 3 tuyến (cơ sở, tỉnh, trung ương), trong đó 80% hoạt động diễn ra tại tuyến cơ sở.

Ưu điểm của Cuba là tính công bằng cao, y tế cơ sở phát triển, các chương trình dự phòng được triển khai tốt. Tuy nhiên, hạn chế nổi bật là tình trạng thiếu thuốc và trang thiết bị y tế, dẫn đến chất lượng dịch vụ chưa thực sự cao.

Sau hơn 60 giờ căng thẳng, các bác sĩ Bệnh viện Đa khoa Comandante Pinares (Artemisa, Cuba) đã cứu sống thành công một ca bệnh nặng. Ảnh: SAHIRYS GONZALEZ

GDP bình quân đầu người năm 2024 của Thụy Điển là hơn 57.723 USD. Chi tiêu y tế chiếm 10,7% GDP (năm 2022), chi phí y tế bình quân đầu người là 7.017 USD (năm 2022). Tỉ lệ chi tiền túi của người dân khoảng 13%.

Về chính sách miễn, giảm viện phí, Thụy Điển áp dụng cơ chế đồng chi trả thấp nhưng có trần chi phí từ năm 1990. Theo đó, bệnh nhân đồng chi trả một khoản nhỏ mỗi lần khám hoặc điều trị, nhưng tổng số đồng chi trả trong năm bị giới hạn ở một mức trần. Khi đạt trần, các dịch vụ tiếp theo sẽ được miễn phí.

Các dịch vụ chăm sóc thai sản, chăm sóc trẻ em, người cao tuổi và các dịch vụ dự phòng được ghi nhận là gần như miễn phí. Nguồn tài chính chủ yếu đến từ thuế lũy tiến. Hệ thống cung cấp dịch vụ là y tế công lập 3 tuyến: ban đầu, chuyên khoa và chuyên sâu.

Mô hình của Thụy Điển có ưu điểm về tính công bằng, hiệu quả và chất lượng dịch vụ cao. Đồng thời, nhược điểm được nêu ra là chi phí hệ thống cao, thủ tục và thời gian chờ đợi vẫn là vấn đề cần quan tâm.

Đối với Hàn Quốc, GDP bình quân đầu người năm 2023 là 33.121 USD. Chi tiêu y tế chiếm 9,7% GDP (năm 2023), chi phí y tế bình quân đầu người năm 2024 là 4.570 USD.

Tỉ lệ chi trả từ tiền túi của người dân khoảng 30,26%.

Chính sách của Hàn Quốc gồm 3 phần chính. Thứ nhất, BHYT quốc gia được triển khai từ năm 1977, với nguồn đóng góp từ người lao động và chủ sử dụng lao động, ngân sách nhà nước bổ sung; chương trình này có bao gồm hoạt động sàng lọc bệnh mạn tính.

Thứ hai, chương trình Medical Aid - trợ cấp y tế cho người nghèo, người khuyết tật được triển khai từ năm 1970, với nguồn tài chính từ ngân sách trung ương và địa phương. Thứ ba, cơ chế trần đồng chi trả và giảm phí cho bệnh nặng, bắt đầu từ năm 2000, sử dụng nguồn ngân sách từ quỹ BHYT.

Các dịch vụ y tế được cung cấp bởi cả khu vực công và tư.

Ưu điểm của cơ chế này là bao phủ được nhóm yếu thế, quỹ BHYT chi trả cả cho các dịch vụ dự phòng, đồng thời đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý. Tuy nhiên, phương thức thanh toán theo phí dịch vụ dẫn tới nguy cơ lạm dụng dịch vụ, kéo chi phí tăng cao.

Còn tại Trung Quốc, GDP bình quân đầu người 13.303 USD (năm 2024). Chi tiêu y tế chiếm 5,37% GDP (năm 2022), chi phí y tế bình quân đầu người là 672,45 USD (năm 2022). Tỉ lệ chi tiền túi của người dân khoảng 33,59% (năm 2022).

Từ năm 2009, Trung Quốc triển khai gói dịch vụ y tế công cộng miễn phí cho toàn bộ người dân, với ưu tiên dành cho các nhóm dễ bị tổn thương hoặc có nhu cầu đặc biệt. Gói miễn phí này gồm các dịch vụ dự phòng cơ bản như tiêm chủng, chăm sóc bà mẹ - trẻ em, theo dõi người cao tuổi, quản lý bệnh mạn tính, giáo dục sức khỏe cộng đồng và giám sát dịch bệnh.

Nguồn tài chính bảo đảm gói này đến từ ngân sách trung ương và địa phương. Dịch vụ được cung cấp chủ yếu tại tuyến y tế cơ sở, với khoảng 90% dân số được quản lý bằng số khám sức khỏe điện tử.

Bên cạnh đó, Trung Quốc còn có chương trình trợ giúp y tế cho người nghèo từ năm 2000, sử dụng ngân sách trung ương, địa phương và quỹ chống đói nghèo.

Năm 2012, nước này triển khai chương trình bảo hiểm bệnh nặng (Catastrophic Medical Insurance - CMI), trong đó BHYT chi trả một phần, phần chi vượt quá ngưỡng sẽ do CMI chi trả thêm.

Tại Đông Nam Á, mô hình y tế của Thái Lan khá tiêu biểu. GDP bình quân đầu người của nước này là 7.345 USD (năm 2024). Chi tiêu y tế chiếm 5,35% GDP (năm 2023), chi phí y tế bình quân đầu người là gần 370 USD (năm 2022).

Tỉ lệ chi tiền túi của người dân khoảng 9,21%, thuộc nhóm thấp trong khu vực.

Chương trình bao phủ chăm sóc sức khỏe toàn dân (UCS) được Thái Lan triển khai từ năm 2001. Dự kiến, đến năm 2026 chương trình này hướng đến miễn phí toàn bộ. Đối tượng thụ hưởng là khoảng 75% dân số chưa được bao phủ bởi BHYT công chức (CSMBS) và bảo hiểm xã hội lao động (SSS), chủ yếu gồm người nghèo, nông dân và lao động khu vực phi chính thức.

Người tham gia UCS được miễn phí các dịch vụ ngoại trú, nội trú, thuốc cơ bản và một phần kỹ thuật cao tại các cơ sở tuyến y tế cơ sở. Nguồn tài chính cho chương trình là 100% từ thuế (tức ngân sách quốc gia). Phân bổ kinh phí theo định suất trên đầu người; thanh toán cho cơ sở y tế đối với ngoại trú và DRG (thanh toán chi phí khám chữa bệnh theo nhóm chẩn đoán liên quan) theo ngân sách trần đối với nội trú.

Mô hình này của Thái Lan bảo vệ tài chính rất tốt cho người dân, với tỉ lệ chi tiền túi dưới 10%, thấp nhất Đông Nam Á. Nhược điểm được chỉ ra là áp lực duy trì bền vững tài chính trong dài hạn.

Từ những mô hình và phân tích trên có thể thấy, Cuba miễn 100% viện phí nhưng do thiếu nguồn lực nên chất lượng dịch vụ giảm; Thụy Điển áp dụng cơ chế đồng chi trả thấp kèm trần chi phí nên đảm bảo công bằng tài chính, tuy nhiên cần mức đầu tư lớn.

Còn Hàn Quốc miễn, giảm phí có mục tiêu cho người nghèo và bệnh nặng, có trần chi phí, nhưng nếu không cải cách phương thức thanh toán thì chi phí vẫn tăng và tỉ lệ chi tiền túi vẫn cao. Trung Quốc miễn phí gói dịch vụ dự phòng, kết hợp trợ giúp tài chính cho hộ nghèo và bảo hiểm bệnh nặng, qua đó cải thiện công bằng.

Trong khi đó, tại Thái Lan, với chương trình bao phủ chăm sóc sức khỏe toàn dân do ngân sách nhà nước tài trợ toàn bộ, gắn với tuyến y tế cơ sở mạnh và cơ chế thanh toán hợp lý, đã giảm được chi tiền túi và đảm bảo công bằng.

Gợi ý chính sách cho Việt Nam

Tổng chi y tế của Việt Nam vào khoảng 4,6% GDP (2021-2022), thấp hơn mức trung bình của khu vực. Chi cho y tế bình quân đầu người khoảng 250 USD mỗi năm, bằng khoảng 2/3 so với Thái Lan.

Tỉ lệ chi tiền túi của người dân lên tới hơn 40%, vượt ngưỡng khuyến cáo của WHO là dưới 30%.

Từ đó, để thiết kế chính sách miễn viện phí phù hợp, đảm bảo hiệu quả trong bối cảnh Việt Nam, trước hết cần tham vấn chuyên gia quốc tế và tổ chức các chuyến tham quan, học tập tại các quốc gia lân cận đã có kinh nghiệm trong miễn, giảm viện phí và bao phủ chăm sóc sức khỏe toàn dân.

Bệnh nhân suy thận mạn giai đoạn cuối đang thực hiện lọc máu chu kỳ tại Bệnh viện Thanh Nhàn. Ảnh: TT

Về đối tượng thụ hưởng, tôi đồng tình với quan điểm của Bộ Y tế là tiến tới bao phủ toàn dân, nhưng ưu tiên cho các nhóm yếu thế.

Đối với quyền lợi, đề xuất tập trung vào gói dịch vụ y tế công cộng cơ bản như sàng lọc bệnh tật, tiêm vaccine và các dịch vụ y tế dự phòng, đồng thời ưu tiên các dịch vụ có hiệu quả chi phí cao trên cơ sở đánh giá công nghệ y tế.

Đặc biệt, cần thực hiện đổi mới phương thức chi trả, trong đó nên có cơ chế đồng chi trả ở mức thấp và có trần chi trả hằng năm, cũng như có chương trình hỗ trợ riêng đối với các bệnh nặng.

Về nguồn tài chính, nên sử dụng ngân sách nhà nước và xây dựng các quỹ phòng bệnh. Còn đối với các cơ sở sẽ thực hiện chính sách.

Để đảm bảo thực hiện được chính sách miễn, giảm viện phí và bao phủ chăm sóc sức khỏe toàn dân, cần kiện toàn hệ thống y tế cơ sở, tăng cường nguồn nhân lực, tài chính, cơ sở vật chất, trang thiết bị, đẩy mạnh chuyển đổi số và sử dụng hồ sơ sức khỏe điện tử để theo dõi sức khỏe người dân.

Nghị quyết 72 của Bộ Chính trị đề cập đến khái niệm "miễn viện phí”. Viện phí được hiểu là số tiền mà người sử dụng dịch vụ hoặc cơ quan bảo hiểm chi trả cho cơ sở cung cấp dịch vụ y tế.

Khi miễn viện phí, người dân hoặc người sử dụng dịch vụ không phải trả khoản này; chi phí cung cấp dịch vụ sẽ do ngân sách nhà nước, cơ quan bảo hiểm và/hoặc đơn vị cung cấp dịch vụ chịu trách nhiệm.

Chi phí cung cấp dịch vụ, theo Thông tư 21/2024 của Bộ Y tế, gồm 5 cấu phần: chi phí nhân công, chi phí trực tiếp, chi phí quản lý, chi phí khấu hao, và phần tích lũy, lợi nhuận hoặc nghĩa vụ tài chính. Cấu trúc chi phí này là cơ sở kỹ thuật quan trọng khi thiết kế chính sách miễn, giảm viện phí.

GS.TS Hoàng Văn Minh

Hiệu trưởng Trường Đại học Y tế công cộng

THANH TÚ (ghi)

Nguồn PLO : https://plo.vn/cuba-thuy-dien-thai-lan-mien-vien-phi-the-nao-post884692.html