Cuộc chiến chống 'nghiện' mạng xã hội giúp thế hệ trẻ thoát khỏi vòng xoáy nguy hiểm của thế giới ảo

4 giờ trướcBài gốc

“Nghiện” mạng xã hội gây ra những hệ lụy tiêu cực cho giới trẻ

Khi Facebook, Instagram và TikTok cùng vướng vòng lao lý

Không phải ngẫu nhiên mà dư luận lại rúng động trước thông tin một nhóm phụ huynh tại Italia đệ đơn kiện 3 nền tảng mạng xã hội lớn nhất thế giới là Facebook, Instagram và TikTok lên Tòa án Milan. Họ cáo buộc các công ty này không chỉ lơ là trong việc kiểm soát độ tuổi người dùng mà còn cố tình sử dụng các tính năng gây nghiện, khiến trẻ em dễ bị tổn thương về tâm lý.

Đơn kiện của Phong trào Phụ huynh Italia (MOIGE) nêu rõ, các mạng xã hội này đã không tuân thủ quy định giới hạn độ tuổi, đồng thời áp dụng những thuật toán thao túng hành vi người dùng, từ việc đề xuất nội dung đến tính năng “cuộn vô hạn” khiến người dùng lướt mãi không dừng. Các nguyên đơn yêu cầu tòa buộc Facebook, Instagram và TikTok phải triển khai hệ thống xác minh độ tuổi chặt chẽ hơn, gỡ bỏ những tính năng gây nghiện và minh bạch thông tin về tác hại của việc sử dụng quá mức.

Công ty Meta, “gã khổng lồ” đứng sau Facebook và Instagram, lên tiếng khẳng định đã triển khai nhiều công cụ bảo vệ thanh thiếu niên. Tuy nhiên, những nỗ lực này vẫn bị giới chuyên gia và phụ huynh đánh giá là chưa đủ. TikTok thì giữ im lặng, dù trước đó đã nhiều lần bị chỉ trích vì để trẻ em tiếp xúc dễ dàng với nội dung độc hại.

Vụ kiện tại Italia dự kiến được xét xử vào đầu năm 2026, nhưng nó đã gióng lên hồi chuông cảnh tỉnh toàn cầu. Không chỉ ở Italia, Liên minh châu Âu (EU) cũng đã mở điều tra chính thức đối với Facebook và Instagram theo Đạo luật Dịch vụ Kỹ thuật số (DSA), quy định buộc các “ông lớn công nghệ” phải bảo vệ người dùng, đặc biệt là trẻ em.

Ủy viên Thị trường Nội bộ EU Thierry Breton nhấn mạnh: “Chúng tôi nghi ngờ hệ thống của các nền tảng này kích thích hành vi gây nghiện ở trẻ em, đồng thời tạo hiệu ứng “hố thỏ” - nơi người dùng bị dẫn dắt vào các nội dung độc hại mà không thể dừng lại”. Nếu bị kết luận vi phạm, Meta có thể đối diện với khoản phạt lên tới 6% doanh thu toàn cầu - một con số khổng lồ nhưng chưa chắc đủ để thay đổi cách vận hành của các nền tảng này.

Không chỉ ở châu Âu, tại Mỹ, TikTok đang đối mặt với hàng loạt vụ kiện tương tự. Hơn 12 bang và Đặc khu Columbia đã đệ đơn kiện nền tảng này, cáo buộc thuật toán của TikTok được thiết kế “cố ý gây nghiện” và “giữ chân” người dùng trẻ trong nhiều giờ liền.

Theo các công tố viên, TikTok biết rõ việc lướt video không ngừng nghỉ, nhận thông báo liên tục hay sử dụng các bộ lọc làm đẹp “ảo diệu” có thể dẫn tới rối loạn tâm lý, nhưng vẫn khai thác các tính năng này để tối đa hóa lợi nhuận quảng cáo. Hệ quả là nhiều trẻ em trở nên lệ thuộc, mất kiểm soát thời gian, thậm chí xuất hiện các biểu hiện lo âu, trầm cảm, tự ti ngoại hình.

Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) gần đây cũng công bố báo cáo gây chú ý, cảnh báo tình trạng “nghiện mạng xã hội” đang gia tăng mạnh trong giới trẻ. Theo khảo sát tại 44 quốc gia, có đến 12% thanh thiếu niên có nguy cơ “nghiện” mạng xã hội - một con số đáng báo động. WHO ví hiện tượng này giống như nghiện rượu hay nghiện cờ bạc, với các triệu chứng rõ rệt: mất ngủ, lo âu, suy giảm khả năng tập trung, trầm cảm, kết quả học tập kém.

Siết chặt việc trẻ em sử dụng mạng xã hội

Điều gì khiến mạng xã hội gây nghiện đến vậy? Theo các nhà khoa học thần kinh, thiết kế của các nền tảng như Facebook hay TikTok đã “đánh trúng” vào cơ chế khen thưởng tự nhiên của não người, đó là dopamine, hormone mang lại cảm giác hạnh phúc. Mỗi khi người dùng nhận được “like”, bình luận, hay xem một video hấp dẫn, dopamine được tiết ra, tạo cảm giác vui sướng tức thời.

Vấn đề nằm ở chỗ, bộ não sẽ nhanh chóng “ghi nhớ” cảm giác này và đòi hỏi lặp lại, một cơ chế tương tự như nghiện ma túy. Khi không còn những kích thích đó, người dùng, đặc biệt là trẻ em, sẽ cảm thấy trống rỗng, bồn chồn và dễ cáu gắt. Thuật toán của mạng xã hội tận dụng triệt để điều này. Tính năng “cuộn vô hạn” khiến người dùng lướt mãi không dừng, trong khi các thông báo đẩy được thiết kế để kéo người dùng quay lại ứng dụng càng sớm càng tốt. Tính năng “bộ lọc làm đẹp” thì khiến nhiều thiếu niên trở nên ám ảnh về ngoại hình, dẫn tới rối loạn ăn uống hoặc tự ti.

Những đứa trẻ, với tâm lý chưa phát triển ổn định, trở thành đối tượng dễ bị tổn thương nhất. Các nghiên cứu chỉ ra, trẻ vị thành niên sử dụng mạng xã hội hơn 3 giờ mỗi ngày có nguy cơ mắc các vấn đề tâm thần gấp đôi người bình thường. Đặc biệt, việc tiếp xúc với nội dung cực đoan hoặc sai lệch về sức khỏe tâm thần có thể khiến trẻ tin rằng trầm cảm hay tự tử là “bình thường”, một nhận thức nguy hiểm.

Trước làn sóng nghiện mạng xã hội ngày càng nghiêm trọng, các chính phủ đang đứng trước bài toán không dễ dàng, đó là nên cấm hẳn hay quản lý có kiểm soát? Cấm tuyệt đối là biện pháp mạnh nhưng cũng dễ gây tranh cãi. Thế giới số là xu hướng không thể đảo ngược, việc tước bỏ hoàn toàn quyền tiếp cận Internet của trẻ em có thể khiến các em bị cô lập, thiếu kỹ năng số cần thiết. Tuy nhiên, nếu buông lỏng, hậu quả về tâm lý, hành vi và học tập là điều không thể xem nhẹ.

Do đó, giải pháp tối ưu được nhiều chuyên gia ủng hộ là kiểm soát có chọn lọc, kết hợp giữa luật pháp, công nghệ và giáo dục gia đình. Cha mẹ cần được trang bị kỹ năng nhận biết dấu hiệu “nghiện” mạng xã hội của con, như mất ngủ, giảm chú ý học tập, thay đổi cảm xúc bất thường… Trong khi đó, nhà trường có thể đưa nội dung “an toàn số” vào chương trình học, giúp học sinh hiểu rõ rủi ro của việc lạm dụng công nghệ.

Mạng xã hội là sản phẩm của thời đại, không thể loại bỏ, nhưng có thể “giải độc”. Giống như việc con người học cách kiểm soát thuốc lá hay rượu bia, xã hội hiện nay cần một “vaccine số”, tức là những biện pháp chủ động giúp thanh thiếu niên miễn nhiễm trước sức hút của công nghệ.

Thứ “vaccine” này bao gồm 3 yếu tố: kiến thức, kỷ luật và công cụ bảo vệ. Kiến thức giúp trẻ hiểu mạng xã hội không phải là “thế giới thật”, tránh so sánh cuộc sống của mình với những hình ảnh được tô vẽ trên mạng. Kỷ luật giúp trẻ biết giới hạn thời gian sử dụng, ưu tiên các hoạt động ngoài trời, học tập, thể thao và tương tác trực tiếp. Công cụ bảo vệ là trách nhiệm của các nền tảng công nghệ và cơ quan quản lý, nhằm đảm bảo môi trường số an toàn cho trẻ em như giới hạn thời gian, xác minh độ tuổi, lọc nội dung độc hại.

Chừng nào mạng xã hội còn đặt lợi nhuận lên trên sức khỏe người dùng, đặc biệt là trẻ em, chừng đó cuộc chiến chống “nghiện công nghệ” vẫn còn dài. Và nếu không có hành động quyết liệt, “ma túy kỹ thuật số” này có thể hủy hoại cả một thế hệ - thế hệ lớn lên trong ảo ảnh của những cú chạm, những lượt “thích” và những nụ cười giả lập.

Mạng xã hội là sản phẩm của trí tuệ con người trong thời đại công nghệ phát triển như vũ bão, nhưng cũng là con dao hai lưỡi. Khi được sử dụng đúng cách, mạng xã hội có thể mở ra thế giới của sáng tạo và kết nối. Nhưng khi lạm dụng, nó biến thành “ma túy” của thời công nghệ, lặng lẽ gặm nhấm tuổi thơ, sức khỏe và tâm hồn của hàng triệu đứa trẻ.

Cuộc chiến chống “nghiện” mạng xã hội không chỉ là trách nhiệm của cha mẹ, nhà trường hay Chính phủ, mà là nhiệm vụ chung của toàn xã hội. Bởi nếu không hành động ngay từ hôm nay, tương lai của một thế hệ có thể bị cuốn trôi trong vòng xoáy nguy hiểm của thế giới ảo.

Hoàng Tuấn

Nguồn ANTĐ : https://anninhthudo.vn/cuoc-chien-chong-nghien-mang-xa-hoi-giup-the-he-tre-thoat-khoi-vong-xoay-nguy-hiem-cua-the-gioi-ao-post626236.antd