Cuộc 'rượt đuổi trong bóng tối' truy tìm tung tích urani ở Iran

4 giờ trướcBài gốc

Sau loạt tấn công nhằm vào 3 cơ sở hạt nhân hàng đầu của Iran tại Fordow, Natanz và Isfahan, Tổng thống Mỹ Donald Trump tuyên bố các cơ sở này đã bị “xóa sổ” bằng vũ khí Mỹ, bao gồm cả bom xuyên boong-ke. Tuy nhiên, Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA) cho biết vẫn chưa rõ mức độ thiệt hại cụ thể tại Fordow, nơi được xây dựng sâu trong lòng núi và là trung tâm sản xuất phần lớn urani làm giàu ở mức cao của Iran.

Tổng Giám đốc IAEA Rafael Grossi nhận định nhiều khả năng các máy ly tâm bên trong Fordow đã bị phá hủy nặng nề. Tuy nhiên, chưa rõ hơn 9 tấn urani đã làm giàu, trong đó có hơn 400 kg đạt mức gần cấp độ vũ khí, có bị tiêu hủy hay không.

Ảnh vệ tinh chụp cơ sở Fordow của iran ngày 22/6/2025, sau cuộc không kích của Mỹ. Nguồn: Maxar Technologies/Reuters

Giới chức Mỹ và châu Âu hiện cho rằng hơn 400kg urani làm giàu của Iran nhiều khả năng vẫn còn nguyên vẹn, điều này đồng nghĩa Tehran vẫn chỉ còn vài bước nữa là có thể tiếp cận ngưỡng chế tạo vũ khí hạt nhân, về mặt lý thuyết.

Hiện các nước phương Tây đang gấp rút điều tra tung tích số nguyên liệu hạt nhân này. Một số quan chức đương nhiệm và cựu quan chức từng tham gia nỗ lực kiểm soát chương trình hạt nhân Iran cho rằng các cuộc không kích có thể đã vô tình tạo điều kiện cho Iran che giấu lượng urani nói trên và bất kỳ cuộc điều tra nào của IAEA cũng sẽ mất nhiều thời gian và gặp nhiều khó khăn.

Ông Olli Heinonen, cựu trưởng đoàn thanh sát của IAEA giai đoạn 2005 - 2010 cho biết việc truy tìm sẽ đòi hỏi khôi phục vật liệu từ các công trình bị phá hủy, điều tra pháp y và lấy mẫu môi trường, tất cả đều rất phức tạp và kéo dài.

“Có thể có những vật liệu không thể tiếp cận được, bị phân tán dưới đống đổ nát hoặc thất lạc do bom đạn”, ông Heinonen nói.

Dấu hiệu urani đã được di chuyển

Có một số dấu hiệu cho thấy Iran đã di dời urani trước khi các cơ sở bị tấn công. Tổng Giám đốc IAEA Grossi cho biết Iran đã thông báo với ông hôm 13/6, đúng vào ngày Israel thực hiện đợt không kích đầu tiên, rằng họ đang triển khai các biện pháp bảo vệ thiết bị và vật liệu hạt nhân. Dù không nêu chi tiết, ông Grossi nhận định thông báo này hàm ý rằng một phần vật liệu đã được di chuyển.

Một nhà ngoại giao phương Tây am hiểu về hồ sơ hạt nhân Iran cho biết hầu hết urani được làm giàu tại Fordow dường như đã được di chuyển vài ngày trước các vụ tấn công, “như thể họ biết trước điều gì sắp xảy ra”.

Một số chuyên gia nhận định ảnh vệ tinh chụp ngày 19/6 – ba ngày trước cuộc không kích của Mỹ – cho thấy sự xuất hiện của xe tải và máy ủi bên ngoài cơ sở Fordow, dấu hiệu cho thấy Iran có thể đã di chuyển urani hoặc thực hiện các biện pháp gia cố. Một số xe được cho là chở đất để lấp kín các lối vào hầm chứa urani, nhằm ngăn bom xuyên phá vào bên trong.

Tuy nhiên, Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Pete Hegseth ngày 26/6 khẳng định không có thông tin tình báo nào xác nhận Iran đã làm điều này.

Tổng thống Trump cũng bác bỏ khả năng Iran đã chuyển urani tới địa điểm khác. Trong một cuộc phỏng vấn với Fox News, ông tuyên bố Iran “không di chuyển gì cả”.

“Việc đó rất nguy hiểm. Nó rất nặng, cực kỳ nặng. Rất khó thực hiện. Hơn nữa, chúng tôi hành động mà không báo trước, họ không biết cho đến phút chót”, ông nói.

Một nhà ngoại giao phương Tây khác cảnh báo việc xác minh tình trạng kho urani của Iran sẽ là “thử thách lớn”, viện dẫn hàng loạt tranh cãi trước đây giữa IAEA và Tehran, trong đó có việc Iran chưa đưa ra lời giải thích thuyết phục về dấu vết urani tại các địa điểm chưa công bố.

“Đây sẽ là một cuộc chơi mèo vờn chuột”, nhà ngoại giao này nói.

Bức tranh mờ mịt

Trước khi Israel phát động chiến dịch quân sự kéo dài 12 ngày nhằm phá hủy năng lực hạt nhân và tên lửa của Iran, IAEA vẫn tiếp cận thường xuyên các cơ sở làm giàu urani của Iran. Nhưng hiện tại, đống đổ nát đã che mờ mọi thứ.

Iran đã dọa chấm dứt hợp tác với IAEA. Hôm 24/6, Quốc hội nước này bỏ phiếu đình chỉ hợp tác với lý do cơ chế không phổ biến vũ khí hạt nhân không thể bảo vệ họ trước các cuộc tấn công. Tehran cũng cáo buộc nghị quyết được IAEA thông qua đầu tháng này trong đó tuyên bố Iran vi phạm nghĩa vụ không phổ biến, là đã “bật đèn xanh” cho Israel tấn công ngay sau đó. IAEA phủ nhận cáo buộc này.

Iran nhiều lần bác bỏ việc phát triển vũ khí hạt nhân. Tình báo Mỹ cũng đánh giá Iran chưa có hành động rõ ràng nào hướng tới mục tiêu đó. Tuy nhiên, các chuyên gia cho rằng không có lý do kỹ thuật nào để làm giàu urani đến 60% phục vụ cho các mục tiêu dân sự – vốn chỉ cần dưới 5%.

Là thành viên NPT, Iran buộc phải kê khai lượng urani làm giàu của mình. IAEA có trách nhiệm xác minh thông tin này qua các cuộc thanh sát, nhưng quyền hạn của cơ quan này có giới hạn: họ chỉ được kiểm tra các cơ sở hạt nhân đã được khai báo, không được đột xuất kiểm tra những địa điểm bí mật.

Theo IAEA, Iran hiện có một số lượng máy ly tâm dự phòng được cất giấu ở những nơi mà cơ quan này không biết. Điều đó đồng nghĩa với khả năng Iran có thể bí mật lập cơ sở làm giàu mới. Điều này càng khiến việc truy tìm số urani gần đạt cấp độ vũ khí trở nên cấp bách.

IAEA có thể tiếp nhận thông tin tình báo từ các quốc gia thành viên như Mỹ và Israel, nhưng luôn khẳng định chỉ tin vào dữ liệu đã được xác minh độc lập.

Kịch bản “rượt đuổi trong bóng tối” như ở Iraq

Việc các thanh sát viên Liên Hợp Quốc từng không thể tìm thấy vũ khí hủy diệt hàng loạt ở Iraq, tiền đề cho cuộc chiến năm 2003 do Mỹ dẫn đầu, cho thấy mức độ khó khăn của việc xác minh cáo buộc từ bên ngoài, nhất là khi thiếu thông tin xác thực. Điều này không khác gì một cuộc “rượt đuổi trong bóng tối”.

Một nhà ngoại giao phương Tây nói: “Nếu Iran minh bạch và kê khai toàn bộ 400kg urani làm giàu cao (HEU), thì tình hình vẫn có thể kiểm soát được. Nhưng nếu họ không hợp tác, sẽ không ai biết chính xác điều gì đã xảy ra”.

IAEA thừa nhận không thể đảm bảo chương trình hạt nhân của Iran hoàn toàn vì mục đích hòa bình, nhưng cũng không có bằng chứng xác đáng về một chương trình vũ khí. Việc kiểm kê chính xác từng gam urani ở Iran sẽ là một chặng đường dài.

IAEA cho biết Natanz, cơ sở nhỏ hơn trong số 2 cơ sở làm giàu urani tới 60%, đã bị san phẳng trong các vụ không kích, đồng nghĩa một phần nhỏ kho urani của Iran có thể đã bị phá hủy.

Cơ sở Fordow, nơi được chôn sâu nhất và sản xuất phần lớn urani làm giàu 60%, là mục tiêu của bom xuyên boong-ke lớn nhất mà Mỹ từng sử dụng. Mức độ hư hại của các khu vực ngầm bên trong hiện chưa rõ ràng.

Tại Isfahan, một khu vực ngầm vốn là nơi cất giữ phần lớn urani làm giàu cao cũng bị đánh bom, làm hư hại các lối vào hầm.

Kể từ khi chiến dịch không kích bắt đầu, IAEA chưa thể thực hiện thanh sát tại hiện trường, khiến thế giới bên ngoài đứng trước nhiều câu hỏi chưa có lời đáp.

Tổng giám đốc IAEA Grossi ngày 25/6 cho biết điều kiện tại các địa điểm bị đánh bom sẽ cản trở công việc của thanh sát viên do “có nhiều đống đổ nát, thậm chí có thể còn bom chưa nổ”.

Hoàng Phạm/VOV.VN Theo Reuters

Nguồn VOV : https://vov.vn/the-gioi/quan-sat/cuoc-ruot-duoi-trong-bong-toi-truy-tim-tung-tich-urani-o-iran-post1211177.vov