Cuộc sống đời thường làm nên di sản của thành phố

5 giờ trướcBài gốc

TS Andrew Stiff, giảng viên cấp cao ngành thiết kế ứng dụng sáng tạo tại Đại học RMIT Việt Nam, đang nỗ lực thay đổi cách nhìn này thông qua River Cities Network (RCN) - một dự án toàn cầu nhằm tái hiện mối quan hệ giữa các dòng sông và đời sống đô thị qua góc nhìn sáng tạo.

RCN nghiên cứu mối liên hệ giữa đô thị và hệ thống sông ngòi. Tại Việt Nam, dự án tập trung vào khu vực Kênh Tẻ (TP.HCM), với mục tiêu khơi gợi sự chú ý đến những giá trị văn hóa và sinh hoạt đô thị bị lãng quên. Thông qua các phương tiện sáng tạo như phim, âm thanh, thực tế ảo (VR) và lưu trữ tư liệu, nhóm nghiên cứu ghi lại và tái hình dung đời sống nơi đây, hướng tới việc nhìn nhận lại các yếu tố “đời thường” trong đô thị như một phần của di sản sống.

Góc nhìn mới về di sản đô thị

Phần lớn các hoạt động bảo tồn ở Việt Nam hiện vẫn tập trung vào di tích tôn giáo hoặc kiến trúc thuộc địa. Theo TS Stiff, bên cạnh di sản vật thể, TP.HCM cần tìm ra bản sắc riêng - nằm trong chính những không gian sinh hoạt thường nhật, nơi phản ánh rõ nét nhất nhịp sống và ký ức đô thị.

Tại Việt Nam, dự án RCN tập trung vào nghiên cứu khu vực kênh Tẻ, TP.HCM thông qua các phương tiện sáng tạo như phim, âm thanh, thực tế ảo (VR) và lưu trữ tư liệu

Kênh Tẻ, từng là khu chợ nổi sầm uất giữa quận 4 và quận 7 (cũ), vẫn duy trì sự năng động qua các hoạt động buôn bán nhỏ. TS Stiff cho rằng nơi đây thể hiện một dạng “di sản tương lai” - không phải các công trình biểu tượng, mà là trải nghiệm, nhịp điệu văn hóa và mối tương tác giữa con người với môi trường.

Những chiếc xe đẩy bán hàng rong là hình ảnh quen thuộc trên các con đường ở TP.HCM

Chính mùi thơm của các món ăn đường phố, tiếng karaoke vang vọng lúc chập tối, hay cách hạ tầng đô thị nhường chỗ cho dòng nước mỗi độ trăng tròn - tất cả hòa quyện dệt nên bản sắc của thành phố.

TS Stiff nói về phố thị Sài Gòn

Ông gợi ý rằng những yếu tố tưởng như nhỏ bé - như âm thanh karaoke buổi tối, hương món ăn đường phố, hay sự giao thoa giữa hạ tầng và tự nhiên khi triều dâng – đều góp phần hình thành bản sắc đô thị. Sự im ắng của thành phố trong đại dịch từng cho thấy tầm quan trọng của những “tiếng ồn” này trong việc duy trì sức sống đô thị.

Thay vì xóa bỏ hoàn toàn hoặc phục dựng nguyên trạng, dự án RCN khuyến khích cách tiếp cận “tái thiết có chọn lọc” - vừa tôn trọng di sản, vừa thích ứng với nhu cầu phát triển. "Sao chép rập khuôn tiềm ẩn nhiều rủi ro, nhưng việc loại bỏ toàn bộ để thay bằng cao ốc cũng khiến đô thị đánh mất bản sắc", ông nhấn mạnh.

Dự án cũng đặt ra câu hỏi về vai trò của các yếu tố “phi chính thức” trong cấu trúc đô thị - như những gánh hàng rong dọc đường Trần Xuân Soạn hay những khu dân cư tạm bợ ven kênh. Thay vì coi đây là vấn đề cần xóa bỏ, Stiff cho rằng cần tìm cách hỗ trợ cộng đồng này hòa nhập mà không làm biến dạng cấu trúc xã hội.

Triều cường gây ngập nước ở khu vực Trần Xuân Soạn, khu vực kênh Tẻ

Ông cũng nhìn nhận các hiện tượng như ngập nước không chỉ là “thất bại” của hạ tầng, mà còn là minh chứng cho mối tương tác liên tục giữa con người và tự nhiên - một phần tất yếu của đô thị hóa vùng sông nước.

Sáng tạo như công cụ nghiên cứu đô thị

Khác với các nghiên cứu đô thị truyền thống, TS Stiff tiếp cận thành phố qua lăng kính của một nhà thiết kế. Ông dùng các công cụ sáng tạo như hình ảnh chuyển động, thực tế ảo tăng cường AR và thiết kế âm thanh để ghi lại các không gian và khơi gợi nên những cách nhìn mới về chúng.

"Ghi tư liệu theo hướng sáng tạo không chỉ là ghi chép, mà là cách tái cấu trúc cách chúng ta cảm nhận nơi chốn", ông giải thích.

Kho lưu trữ kỹ thuật số River Cities Archive, phát triển từ dự án này, hiện là một nguồn dữ liệu mở - tập hợp hình ảnh, câu chuyện và dữ liệu cảm quan. Với giới quy hoạch, đây là công cụ tham khảo giúp quá trình thiết kế đô thị có chiều sâu văn hóa hơn; với người dân, nó là cơ hội để nhìn nhận lại đời sống thường nhật như một phần của di sản tinh thần.

Bên cạnh nghiên cứu, TS Stiff khuyến khích sinh viên khám phá “linh hồn” của đô thị qua trải nghiệm đời sống bởi “bản sắc đô thị không chỉ nằm trong những tòa nhà, mà trong cách con người tương tác và cảm nhận không gian".

Từ góc nhìn đó, Việt Nam hoàn toàn có thể hiện đại hóa mà vẫn gìn giữ bản sắc, theo TS Stiff và ông dẫn ví dụ từ Tokyo - một đô thị vừa tiên tiến vừa đậm chất truyền thống - để minh chứng cho khả năng này.

Tokyo - một đô thị vừa tiên tiến vừa đậm chất truyền thống của Nhật Bản - Ảnh: Internet

Ông kết luận: Không có giải pháp hoàn hảo cho đô thị. Điều quan trọng là lắng nghe - lắng nghe cộng đồng, không gian và những nhịp sống đang diễn ra xung quanh chúng ta.

Nhật Hạ

Nguồn Một Thế Giới : https://1thegioi.vn/cuoc-song-doi-thuong-lam-nen-di-san-cua-thanh-pho-238641.html