Đa dạng sách giáo khoa: Xu thế tất yếu của nền giáo dục hiện đại

20 giờ trướcBài gốc

Trong suốt thời gian dài, giáo dục Việt Nam quen với việc sử dụng một bộ sách giáo khoa thống nhất trên toàn quốc. Điều này từng mang lại một số lợi ích nhất định như sự đồng bộ, thuận tiện trong quản lý. Tuy nhiên, trong bối cảnh đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục hiện nay, đặc biệt là khi Chương trình giáo dục phổ thông 2018 được triển khai, việc sử dụng nhiều bộ sách giáo khoa là một bước đi tiến bộ, phù hợp với xu thế toàn cầu hóa giáo dục và yêu cầu phát triển năng lực học sinh.

Tôn trọng đặc thù vùng miền, địa phương hóa giáo dục

Việt Nam là quốc gia có nhiều tỉnh, thành phố với điều kiện địa lý, kinh tế, văn hóa, ngôn ngữ và trình độ phát triển khác nhau. Việc áp dụng một bộ sách giáo khoa duy nhất từng khiến không ít địa phương gặp khó khăn trong việc truyền đạt nội dung đến học sinh một cách phù hợp, nhất là tại các vùng đồng bào dân tộc thiểu số, vùng sâu, vùng xa, hải đảo.

Ảnh minh họa: nguồn Trường Tiểu học Lam Vỹ (Thái Nguyên)

Tại xã miền núi Kim Ngân, địa bàn đặc biệt khó khăn thuộc tỉnh Quảng Trị có hơn 95% học sinh là con em đồng bào dân tộc Bru - Vân Kiều. Nhiều em chưa thực sự thông thạo tiếng Việt, nền tảng gia đình và cộng đồng cũng còn nhiều hạn chế trong việc hỗ trợ học tập. Việc sử dụng duy nhất một bộ sách giáo khoa, nếu không phù hợp về ngôn ngữ, nội dung và bối cảnh sẽ khiến các em học sinh tiếp cận kiến thức một cách lúng túng, bị động. Vì thế, sự xuất hiện của nhiều bộ sách giáo khoa, cho phép địa phương lựa chọn sách phù hợp với văn hóa và trình độ nhận thức của học sinh, là một bước đi cần thiết nhằm đảm bảo quyền học tập và sự công bằng trong tiếp cận tri thức.

Sách giáo khoa từ “khuôn mẫu” đến vai trò học liệu

Trước đây, sách giáo khoa được xem là “khuôn vàng thước ngọc”, là tài liệu duy nhất cho cả thầy và trò. Tuy nhiên, trong bối cảnh giáo dục mới, sách giáo khoa được xem như một nguồn học liệu tham khảo, chọn lựa tùy vào đặc điểm vùng miền, trình độ học sinh và sự đa dạng văn hóa.

Khi sách giáo khoa trở thành học liệu, vai trò của giáo viên được nâng tầm. Giáo viên không chỉ đơn thuần truyền đạt nội dung có sẵn mà còn đóng vai trò như người thiết kế, tổ chức hoạt động học phù hợp với nhu cầu và năng lực học sinh. Thực tiễn ở xã Kim Ngân cho thấy, việc nghiên cứu nhiều bộ sách giáo khoa giúp giáo viên linh hoạt hơn trong việc chọn lựa ngữ liệu, bài học, hình ảnh gần gũi với đời sống dân tộc Vân Kiều, từ đó khơi gợi hứng thú học tập, tăng hiệu quả tiếp thu.

Chẳng hạn, thay vì bắt học sinh dân tộc phải học những bài thơ, câu chuyện hoàn toàn xa lạ, giáo viên có thể lựa chọn các ngữ liệu gần gũi từ bộ sách khác nhau, những bài viết có hơi thở núi rừng, hình ảnh lao động sản xuất quen thuộc, thậm chí tích hợp các bài học dân ca, truyền thuyết của chính dân tộc địa phương.

Phù hợp với thi cử, đánh giá theo hướng mở

Xu thế hiện nay trong kiểm tra, đánh giá là chuyển từ tái hiện kiến thức sang phát triển năng lực, từ câu hỏi đóng sang câu hỏi mở, từ lý thuyết thuần túy sang tình huống thực tiễn. Trong bối cảnh đó, việc chỉ sử dụng một bộ sách giáo khoa sẽ giới hạn nội dung học sinh tiếp cận, làm giảm khả năng phản biện, so sánh, ứng dụng những yêu cầu thiết yếu trong các đề thi hiện nay.

Ngược lại, nhiều bộ sách giáo khoa chính là kho học liệu phong phú, đa chiều. Học sinh không chỉ học để thuộc, mà còn để hiểu, để phản biện, để lựa chọn cách tiếp cận phù hợp với bản thân. Việc đa dạng sách giáo khoa còn giúp giáo viên chủ động rèn luyện cho học sinh kỹ năng khai thác nguồn tư liệu khác nhau, hình thành năng lực học tập suốt đời.

Ở xã Kim Ngân, tỉnh Quảng Trị, giáo viên môn Ngữ văn đã mạnh dạn đưa vào lớp học những bài tập so sánh cách diễn đạt cùng một nội dung trong hai bộ sách giáo khoa khác nhau. Kết quả, học sinh không những hiểu sâu hơn về bài học mà còn hình thành tư duy phản biện, sáng tạo điều từng rất hiếm trong môi trường học tập vùng cao.

Hướng đến giáo dục cá thể hóa và hội nhập

Giáo dục hiện đại không còn thiên về “dạy đại trà” mà phải hướng tới cá thể hóa, mỗi học sinh là một chủ thể riêng biệt, có nhu cầu, khả năng và cách học khác nhau. Việc triển khai nhiều bộ sách giáo khoa là điều kiện cần để thực hiện điều này, giúp giáo viên có thể phân hóa hoạt động, dạy học theo năng lực thay vì áp đặt theo khuôn mẫu.

Không những thế, trong bối cảnh hội nhập quốc tế, giáo dục Việt Nam không thể đứng ngoài xu thế tự do học liệu, mở rộng tri thức. Việc giới hạn học sinh vào một bộ sách là đi ngược với tinh thần khai phóng của giáo dục toàn cầu và cản trở sự phát triển tư duy độc lập.

Vì vậy, theo chúng tôi, nhiều bộ sách giáo khoa không phải là "vấn đề", mà chính là giải pháp cho một nền giáo dục đa dạng, công bằng và phát triển. Trong đó, mỗi nhà trường, mỗi thầy cô giáo phải là người kiến tạo, lựa chọn và tổ chức hoạt động học tập phù hợp nhất với học sinh thân yêu của mình từ đồng bằng đến miền núi, từ thành thị đến hải đảo.

(*) Văn phong, nội dung bài viết thể hiện góc nhìn, quan điểm của tác giả.

Ngô Mậu Tình - Phó Hiệu trưởng trường PTDTBT TH&THCS Lâm Thủy (xã Kim Ngân, tỉnh Quảng Trị)

Nguồn Giáo Dục VN : https://giaoduc.net.vn/da-dang-sach-giao-khoa-xu-the-tat-yeu-cua-nen-giao-duc-hien-dai-post253281.gd