Giữa đời sống hiện đại, những không gian kiến trúc vừa có nét phương Tây vừa có nét Á Đông hiện diện vừa xa lạ, vừa thân quen. Ở đó có một sự kết hợp tinh tế, lặng lẽ nhưng bền bỉ, in đậm dấu ấn của phong cách kiến trúc Đông Dương trong đô thị Hà Nội.
Đầu thế kỷ XX, kiến trúc Pháp hiện diện ở Hà Nội qua những tòa nhà tân cổ điển, những quảng trường kiểu châu Âu có phần xa lạ. Nhưng một thế hệ kiến trúc sư mới, bắt đầu đặt câu hỏi làm sao để kiến trúc thuộc địa có thể hòa quyện vào mảnh đất phương Đông này.
Năm 1923, Ernest Hébrard, kiến trúc sư người Pháp, được bổ nhiệm làm Giám đốc Sở Kiến trúc và Quy hoạch Kiến trúc Đông Dương. Tại Hà Nội, ông cùng với họa sĩ Victor TarDieu - Hiệu trưởng trường Mỹ thuật Đông Dương, lập nên trào lưu mới: Kiến trúc Á Đông hay còn gọi là kiến trúc Đông Dương.
Khuôn viên Đại học Đông Dương.
Kiến trúc Đông Dương không đơn thuần là pha trộn ngẫu hứng. Nó là sự nghiên cứu kỹ lưỡng, kết hợp kỹ thuật phương Tây với mỹ thuật, khí hậu Á Đông.
Bảo tàng Lịch sử Quốc gia, trước là Viện Viễn Đông Bác Cổ, đây được coi là công trình tiêu biểu nhất của kiến trúc Đông Dương. Kiến trúc nơi đây như một ngôi đền lưu giữ tri thức lịch sử, văn hóa… mang phong cách hiện đại, giao thoa giữa Đông - Tây.
Không gian bên ngoài Bảo tàng Lịch sử quốc gia.
Bảo tàng Lịch sử quốc gia được thiết kế bởi kiến trúc sư Pháp Ernest Hébrard.
Mỗi công trình kiến trúc là một câu chuyện. Mỗi viên gạch, mái ngói, khung cửa, đều lưu giữ dấu ấn một thời kỳ. Ở Hà Nội, những công trình kiến trúc Đông Dương không chỉ là di sản kiến trúc đô thị, chúng từng là biểu tượng một thời của thành phố từng mang tên Viên ngọc Đông Dương.
Đại học Đông Dương được xây dựng năm 1926, là trường đại học đầu tiên ở Đông Dương. Công trình có cấu trúc đối xứng, mặt đứng đơn giản nhưng mạnh mẽ. Điểm nhấn là những hành lang mái vòm cao, cửa sổ lớn mở ra đón gió, hành lang dài.
Bên trong tiền sảnh Đại học Đông Dương.
Kiến trúc Đông Dương là minh chứng cho tư tưởng bản địa hóa kiến trúc hiện đại. Đó không chỉ là sự pha trộn, mà là tìm cách sống hài hòa trong môi trường văn hóa mới.
Hiện nay, nhiều công trình kiến trúc Đông Dương ở Hà Nội đã xuống cấp, biến đổi công năng, thậm chí biến mất. Giữa tốc độ đô thị hóa ngày càng tăng, những di sản ấy đứng trước câu hỏi: giữ lại thế nào, cho ai và vì điều gì?
Đón xem Phóng sự tài liệu “Dấu ấn kiến trúc Đông Dương" trong series Tái thiết kiến trúc đô thị Hà Nội, phát sóng lúc 22h30 thứ Ba, ngày 03/06/2025 trên Kênh H1 và các nền tảng số của Đài Hà Nội.
Đặng Công Sơn