Đẩy mạnh phân cấp, phân quyền - Giải pháp then chốt nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước

19 giờ trướcBài gốc

TS Nguyễn Thị Thế.

Thực trạng phân cấp, phân quyền hiện nay

Trong những năm qua, chủ trương phân cấp, phân quyền đã được Đảng và Nhà nước ta nhấn mạnh qua nhiều nghị quyết quan trọng, như Nghị quyết Trung ương 5 khóa X, Nghị quyết 18 và 19 khóa XII và Nghị quyết Đại hội XIII... Những văn bản này đều khẳng định vai trò của phân cấp, phân quyền trong việc đổi mới tổ chức, nâng cao hiệu quả hoạt động của bộ máy hành chính nhà nước, hướng tới một hệ thống tinh gọn, hoạt động hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả, phục vụ tốt hơn cho người dân và doanh nghiệp.

Sự phân cấp, phân quyền phù hợp đều hướng tới đạt được các mục tiêu: Cân bằng khả năng và lợi ích giữa Trung ương và địa phương, nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước trên từng địa bàn; Thúc đẩy sự trưởng thành và năng lực tự quản, tự chịu trách nhiệm của các cấp chính quyền địa phương, khắc phục tâm lý bao cấp, đợi chờ, ỷ lại cấp trên trong giải quyết các “bài toán” phát triển của từng địa phương; Tạo động lực cạnh tranh lành mạnh giữa chính quyền các địa phương khác nhau trong các nỗ lực chủ động, huy động, thu hút các nguồn lực đầu tư phát triển cho các mục tiêu, chương trình phát triển của địa phương; Bảo đảm chính quyền gắn bó với Nhân dân, gần dân, sát dân…

Tuy nhiên, thực tế triển khai cho thấy chủ trương này chưa đạt được hiệu quả như kỳ vọng, nhiều bất cập vẫn tồn tại. Đó là tình trạng “vừa phân cấp, vừa giữ quyền”. Nhiều Bộ, ngành Trung ương vẫn giữ quyền phê duyệt, thẩm định, hoặc ban hành các hướng dẫn mang tính can thiệp sâu vào các nhiệm vụ mà địa phương hoàn toàn có khả năng thực hiện. Điều này dẫn đến việc chính quyền địa phương bị “trói tay” bởi các quy trình, thủ tục hành chính rườm rà, gây chậm trễ trong quá trình ra quyết định và thực thi nhiệm vụ; những quy định pháp luật về phân quyền, phân cấp cho các cấp chính quyền địa phương trong quản lý, sử dụng tài sản nhà nước còn phân tán, thiếu đồng bộ, nên hiệu quả thực hiện không cao, gây thất thoát tài sản nhà nước, tạo nhiều sơ hở cho các hành vi tham nhũng…

Nguyên nhân của tình trạng này có thể được phân tích từ nhiều góc độ. Đó là tư duy bao cấp, tập trung quyền lực: Một bộ phận cán bộ quản lý ở Trung ương vẫn giữ tâm lý lo ngại rằng việc phân quyền mạnh sẽ dẫn đến mất kiểm soát. Tư duy này khiến các cơ quan trung ương có xu hướng giữ lại quyền quyết định, ngay cả đối với những nhiệm vụ mà địa phương có thể đảm nhận và thực hiện hiệu quả hơn.

Hệ thống pháp luật chưa đồng bộ: Nhiều văn bản quy phạm pháp luật liên quan đến phân cấp, phân quyền còn chồng chéo, mâu thuẫn hoặc thiếu rõ ràng, tạo ra “kẽ hở” để các cơ quan cấp trên tiếp tục can thiệp vào công việc của địa phương. Chẳng hạn, một số luật chuyên ngành giao nhiệm vụ cho địa phương nhưng các nghị định, thông tư lại quy định chi tiết đến mức hạn chế quyền tự chủ. Ngược lại, một số văn bản quy phạm pháp luật đã quy định rõ thẩm quyền, trách nhiệm, nhưng khi thực hiện, địa phương lại có văn bản gửi Trung ương xin ý kiến… Theo báo cáo của Bộ Kế hoạch Đầu tư (nay là Bộ Tài chính), năm 2024 có khoảng 700 văn bản của các tỉnh, thành gửi về Bộ xin ý kiến, trong đó có khoảng hơn 500 văn bản đã rõ thẩm quyền, trách nhiệm.

Lo ngại về năng lực địa phương: Một số Bộ, ngành cho rằng chính quyền địa phương chưa đủ năng lực về nhân sự, tài chính hoặc cơ sở vật chất để thực hiện các nhiệm vụ lớn. Điều này dẫn đến sự thiếu tin tưởng và xu hướng giữ quyền ở cấp Trung ương.

Cơ chế kiểm tra, giám sát chưa hiệu quả: Việc thiếu cơ chế giám sát minh bạch, rõ ràng khiến các cơ quan trung ương lúng túng trong việc phân định ranh giới giữa giao quyền và kiểm soát quyền lực. Điều này dẫn đến tình trạng kiểm tra mang tính hành chính hóa, làm giảm tính chủ động của địa phương.

Kết luận 155-KL/TW - Bước tiến mạnh mẽ trong phân cấp, phân quyền

Ngày 17/5/2025, Bộ Chính trị, Ban Bí thư đã ban hành Kết luận số 155-KL/TW “Về một số nhiệm vụ trọng tâm cần tập trung thực hiện về sắp xếp tổ chức bộ máy và đơn vị hành chính từ nay đến ngày 30/6/2025”, trong đó nhấn mạnh những nguyên tắc trong phân cấp, phân quyền. Chủ trương này không chỉ xuất phát từ thực tiễn phát triển đất nước mà còn là sự cụ thể hóa quan điểm đổi mới về tổ chức, vận hành bộ máy hành chính nhà nước theo hướng tinh gọn, hoạt động hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả, phục vụ người dân và doanh nghiệp ngày càng tốt hơn.

Kết luận 155-KL/TW thể hiện quyết tâm chính trị cao của Trung ương trong việc chuyển giao thực quyền cho địa phương, tạo điều kiện để chính quyền địa phương phát huy tính năng động, sáng tạo và trách nhiệm. Điểm nổi bật của Kết luận là sự cụ thể hóa trong việc phân định rõ ràng trách nhiệm giữa Trung ương và địa phương, cũng như giữa các cấp chính quyền địa phương. Cụ thể: Trung ương tập trung vào quản lý vĩ mô; Phân cấp, phân quyền mạnh mẽ cho địa phương: các nhiệm vụ mà địa phương có khả năng thực hiện sẽ được chuyển giao với quyền hạn rõ ràng, tránh tình trạng đùn đẩy, né tránh hoặc chậm trễ trong triển khai.

Cán bộ Trung tâm Hành chính công TP Thủ Đức (TP HCM) phục vụ người dân. (Ảnh: tphcm.chinhphu.vn)

Đặc biệt, Kết luận nhấn mạnh việc phân định rõ thẩm quyền chung của UBND và thẩm quyền riêng của Chủ tịch UBND cấp tỉnh, cấp xã, nhằm phát huy vai trò và trách nhiệm của người đứng đầu. Việc phân quyền phải đi kèm với trách nhiệm rõ ràng. Điều này giúp khắc phục tình trạng thiếu trách nhiệm hoặc đổ lỗi khi xảy ra sự cố. Đây không chỉ là sự tiếp nối các chủ trương trước đây mà còn mang tính đột phá với cách tiếp cận thực tiễn, rõ ràng hơn; là bước tiến quan trọng trong việc tháo gỡ các “điểm nghẽn” về cơ chế, thúc đẩy sự phát triển năng động và hiệu quả của chính quyền địa phương, qua đó phục vụ tốt hơn cho người dân và doanh nghiệp.

Cần những giải pháp đồng bộ

Để phân cấp, phân quyền thực sự hiệu quả trong thời gian tới, cần triển khai đồng bộ các giải pháp sau:

Một là, hoàn thiện hệ thống pháp luật về phân cấp, phân quyền. Hệ thống pháp luật cần được rà soát và sửa đổi để bảo đảm tính đồng bộ, rõ ràng, tránh chồng chéo hoặc mâu thuẫn. Các luật chuyên ngành như luật về quản lý đất đai, đầu tư công, giáo dục, y tế… cần quy định cụ thể ranh giới trách nhiệm giữa Trung ương và địa phương. Các nghị định, thông tư hướng dẫn không được phép “níu giữ quyền” mà phải tạo điều kiện để địa phương thực thi nhiệm vụ một cách chủ động. Ngoài ra, cần xây dựng các tiêu chí rõ ràng để xác định địa phương đủ điều kiện hưởng cơ chế đặc thù, tránh tình trạng “phổ biến hóa” đặc thù gây mất công bằng.

Hai là, phân định rõ trách nhiệm cá nhân và tập thể. Việc phân cấp, phân quyền cần đi kèm với cơ chế xác định rõ trách nhiệm của từng cá nhân và tập thể. Người được giao nhiệm vụ phải có đủ quyền hạn và điều kiện thực hiện, đồng thời chịu trách nhiệm cá nhân về kết quả. Điều này tránh tình trạng đùn đẩy trách nhiệm hoặc quy trách nhiệm lòng vòng khi xảy ra sự cố.

Ba là, tăng cường năng lực thực thi của chính quyền địa phương. Trong đó, cần đầu tư vào việc nâng cao phẩm chất, năng lực và kỹ năng quản lý hiện đại cho đội ngũ cán bộ, công chức địa phương. Có thể áp dụng các chương trình luân chuyển, đào tạo chuyên sâu và đãi ngộ hợp lý để thu hút nhân tài. Cùng với đó là trang bị hạ tầng công nghệ số, dữ liệu lớn và các nền tảng quản lý thông minh để hỗ trợ địa phương trong quản lý và điều hành. Hiệu quả ứng dụng công nghệ và khoa học tiên tiến, hiện đại sẽ bảo đảm minh bạch thông tin về tổ chức, hoạt động của các cấp chính quyền địa phương. Việc thực hiện trách nhiệm và quyền hạn của mỗi cơ quan, cán bộ, công chức của chính quyền địa phương đều được công khai, minh bạch, rõ kết quả đạt được theo chức trách, vị trí công tác. Ngoài ra, tăng quyền tự chủ tài chính, phân bổ ngân sách theo hướng tăng tỷ lệ giữ lại cho địa phương, giảm tình trạng xin - cho, đồng thời xây dựng cơ chế sử dụng ngân sách linh hoạt, gắn với trách nhiệm và hiệu quả.

Bốn là, cơ chế kiểm tra, giám sát cần được thiết kế để bảo đảm tính minh bạch và không can thiệp sâu vào công việc của địa phương; cần ứng dụng công nghệ giám sát số sử dụng các hệ thống quản lý điều hành thông minh để giám sát theo thời gian thực, giảm thiểu kiểm tra hành chính hóa; tăng cường giải trình công khai, địa phương cần báo cáo và giải trình rõ ràng với cả Trung ương và Nhân dân, thông qua các kênh thông tin minh bạch và dễ tiếp cận.

Năm là, mạnh dạn phân cấp ở các lĩnh vực then chốt. Một số lĩnh vực nên được ưu tiên phân cấp mạnh mẽ cho địa phương, bao gồm: quy hoạch và phát triển hạ tầng; quản lý đất đai, tài nguyên; đầu tư công và thu hút đầu tư theo hướng cho phép địa phương chủ động phê duyệt các dự án đầu tư nhỏ và vừa, đặc biệt là các dự án sử dụng ngân sách địa phương; giáo dục, y tế và an sinh xã hội…

Có thể thấy, chủ trương đẩy mạnh phân cấp, phân quyền của Đảng và Nhà nước là hoàn toàn đúng đắn, kịp thời và mang tính chiến lược lâu dài. Tuy nhiên, để hiện thực hóa tinh thần “địa phương quyết - địa phương làm - địa phương chịu trách nhiệm” thì cần có quyết tâm chính trị cao, cải cách pháp luật đồng bộ, tăng đầu tư cho năng lực địa phương và xây dựng cơ chế giám sát hiệu quả. Chỉ khi đó, bộ máy hành chính mới thực sự vận hành hiệu lực, hiệu quả, phục vụ tốt hơn cho người dân, doanh nghiệp và sự phát triển bền vững của đất nước.

TS Nguyễn Thị Thế - Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh

Nguồn Pháp Luật VN : https://baophapluat.vn/day-manh-phan-cap-phan-quyen-giai-phap-then-chot-nang-cao-hieu-luc-hieu-qua-quan-ly-nha-nuoc-post550963.html