ĐBQH. Bùi Hoài Sơn: Công nghệ tạo ra trải nghiệm mới mẻ, giúp thế hệ trẻ tiếp cận và hiểu sâu hơn di sản văn hóa

13 giờ trướcBài gốc

ĐBQH. Bùi Hoài Sơn nêu quan điểm, công nghệ cũng giúp bảo tồn và lan tỏa giá trị lễ hội một cách mạnh mẽ hơn. (Nguồn: Quochoi)

Ứng dụng công nghệ - xu hướng trong xã hội hiện đại

Lễ hội đã trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống tinh thần của người Việt. Mỗi lễ hội đều mang trong mình một câu chuyện, một triết lý sống được ông cha gửi gắm từ bao đời nay. Để lễ hội vẫn giữ được những giá trị văn hóa cốt lõi, chúng ta cần làm gì để đảm bảo sự kế thừa?

Tôi nhận thấy, lễ hội không chỉ là không gian tín ngưỡng, nơi con người tìm đến để cầu mong bình an, may mắn, mà còn là dịp để cộng đồng hội tụ, gắn kết với nhau trong các sinh hoạt văn hóa, từ những nghi thức trang nghiêm đến những trò chơi dân gian đầy bản sắc.

Những tập tục như rước kiệu, dâng hương, hát xoan, hát quan họ hay các trò chơi như kéo co, đấu vật đều là những mảnh ghép tạo nên bức tranh sinh động của văn hóa Việt Nam. Nếu không có lễ hội, nhiều phong tục, tập quán sẽ dần mai một và khoảng cách giữa các thế hệ cũng có thể trở nên xa hơn khi người trẻ không còn cơ hội để trải nghiệm, học hỏi và trân trọng những giá trị truyền thống. Chính vì vậy, để lễ hội vẫn giữ được những giá trị văn hóa cốt lõi, chúng ta không chỉ đơn thuần bảo tồn mà còn phải tìm cách phát huy, làm mới để phù hợp với thời đại.

Việc đầu tiên cần làm là bảo vệ tính nguyên bản của lễ hội, tránh thương mại hóa hoặc biến tấu quá mức khiến lễ hội mất đi tinh thần vốn có. Tôi đã từng thấy nhiều lễ hội truyền thống bị "hiện đại hóa" quá đà, trở thành những sự kiện hoành tráng nhưng lại thiếu đi linh hồn, nơi mà những nghi thức văn hóa bị thay thế bởi sân khấu biểu diễn, âm thanh rộn ràng nhưng không còn chiều sâu văn hóa. Nếu muốn bảo tồn thực sự, thì mỗi lễ hội cần được tổ chức dựa trên sự tôn trọng đối với lịch sử, đối với tập quán của từng địa phương, thay vì chạy theo thị hiếu nhất thời.

Bên cạnh đó, giáo dục và truyền thông đóng vai trò quan trọng trong việc kế thừa lễ hội. Nếu không giúp thế hệ trẻ hiểu được giá trị rất có thể, một ngày nào đó, họ sẽ coi lễ hội chỉ là một sự kiện mang tính giải trí, chứ không phải là một phần của bản sắc dân tộc.

Do vậy, trong các chương trình giáo dục, cần có nhiều hơn những nội dung giúp học sinh hiểu về ý nghĩa của từng lễ hội, về phong tục tập quán gắn liền với nó. Đồng thời, truyền thông cũng cần đóng vai trò định hướng, không chỉ đưa tin về những cảnh đông đúc, nhộn nhịp mà còn khai thác những câu chuyện văn hóa đằng sau mỗi nghi lễ, mỗi tập tục. Khi hiểu rõ giá trị của lễ hội, tôi tin rằng, mỗi người sẽ tham gia với một tâm thế khác – không chỉ đi hội, mà còn là trân trọng và gìn giữ di sản của cha ông.

Ngoài ra, để đảm bảo sự kế thừa, cần có sự tham gia chủ động của cộng đồng địa phương trong việc tổ chức và bảo vệ lễ hội. Lễ hội vốn sinh ra từ cộng đồng, vì cộng đồng, khi người dân thực sự được trao quyền trong việc tổ chức, họ sẽ có ý thức gìn giữ bản sắc một cách tự nhiên nhất.

Ông nghĩ thế nào về việc ứng dụng công nghệ vào các hoạt động trong lễ hội? Liệu điều này có làm giảm đi sự chân thật và truyền thống của lễ hội không?

Việc ứng dụng công nghệ vào các hoạt động trong lễ hội là một xu hướng tất yếu trong xã hội hiện đại. Nhưng điều quan trọng là áp dụng công nghệ như thế nào để vừa đảm bảo sự thuận tiện, vừa giữ được tính chân thực và giá trị truyền thống của lễ hội.

Có một thời gian, tôi cũng băn khoăn, khi công nghệ can thiệp vào những không gian mang tính thiêng liêng và cộng đồng như lễ hội, liệu có làm mất đi sự gắn kết, sự linh thiêng vốn có không? Nhưng tôi nhận thấy, nếu được sử dụng đúng cách, công nghệ có thể không làm giảm đi tính truyền thống, ngược lại, còn giúp bảo tồn và phát huy những giá trị cốt lõi của lễ hội theo cách hiệu quả hơn.

Trước hết, công nghệ có thể giúp quản lý lễ hội tốt hơn, tránh tình trạng quá tải, chen lấn, mất kiểm soát. Việc bán vé tham quan trực tuyến, phân luồng giao thông bằng hệ thống GPS, hay sử dụng camera giám sát trong khu vực lễ hội không chỉ giúp đảm bảo an toàn, mà còn tạo ra một môi trường văn minh hơn.

Một số lễ hội lớn như chùa Hương đã bắt đầu triển khai bán vé online để giảm tải lượng người xếp hàng mua vé trực tiếp. Hay như ở các khu di tích lớn, việc lắp đặt hệ thống giám sát giúp hạn chế các hành vi tiêu cực như trộm cắp, chèo kéo khách du lịch. Đây là một hướng đi đúng, giúp lễ hội vận hành trật tự hơn và vẫn giữ được không gian văn hóa truyền thống.

Bên cạnh đó, công nghệ cũng giúp bảo tồn và lan tỏa giá trị lễ hội một cách mạnh mẽ hơn. Tôi từng chứng kiến những lễ hội truyền thống ít được biết đến, chỉ gói gọn trong phạm vi một làng, một vùng, nhưng nhờ sự hỗ trợ của công nghệ, đặc biệt là truyền thông trực tuyến, mạng xã hội, những lễ hội này dần được nhiều người biết đến, được ghi nhận như một phần quan trọng của di sản văn hóa.

Việc livestream các nghi thức lễ hội không chỉ giúp những người không thể tham gia trực tiếp vẫn có cơ hội theo dõi, mà còn góp phần lưu giữ những khoảnh khắc quan trọng để thế hệ sau có thể hiểu hơn về truyền thống.

Lễ hội đã trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống tinh thần của người Việt. (Ảnh: Hoằng Giang)

Cân bằng giữa công nghệ và truyền thống

Công nghệ có thể hỗ trợ việc truyền bá các giá trị văn hóa truyền thống trong lễ hội như thế nào? Ông có thể kể ra ví dụ cụ thể về sự kết hợp giữa truyền thống và công nghệ?

Công nghệ có thể đóng vai trò rất quan trọng trong việc truyền bá và bảo tồn các giá trị văn hóa truyền thống của lễ hội đầu năm. Nếu được áp dụng một cách phù hợp, công nghệ không chỉ giúp lan tỏa những giá trị tốt đẹp của lễ hội đến nhiều người hơn mà còn tạo ra những trải nghiệm mới mẻ, giúp thế hệ trẻ dễ dàng tiếp cận và hiểu sâu hơn về di sản văn hóa của dân tộc.

Trước đây, việc truyền bá lễ hội chủ yếu dựa vào truyền miệng, sách vở hoặc những trải nghiệm trực tiếp. Nhưng ngày nay, với sự phát triển mạnh mẽ của truyền thông số, các nền tảng mạng xã hội, thực tế ảo và các ứng dụng di động có thể đưa những lễ hội truyền thống đến gần hơn với công chúng, đặc biệt là những người không có cơ hội tham gia trực tiếp. Đây chính là cách để vừa bảo tồn, vừa phát huy các giá trị lễ hội trong thời đại mới.

Tôi thấy rất ấn tượng là việc livestream trực tiếp các nghi thức lễ hội trên mạng xã hội và các nền tảng số. Chỉ cần một chiếc điện thoại thông minh, bất kỳ ai cũng có thể theo dõi các lễ hội lớn như lễ khai ấn đền Trần (Nam Định), lễ hội Gióng (Hà Nội), hay lễ hội Yên Tử (Quảng Ninh)...

Điều này giúp mở rộng phạm vi tiếp cận của lễ hội, không chỉ trong nước mà còn ra cả cộng đồng người Việt ở nước ngoài, giúp họ kết nối với văn hóa quê hương dù ở bất cứ đâu.

Tuy nhiên, dù công nghệ có hiện đại đến đâu, thì điều quan trọng nhất vẫn là giữ được tinh thần và bản chất của lễ hội. Nếu biết kết hợp công nghệ một cách hợp lý vừa giữ gìn những nghi thức truyền thống, vừa tận dụng các công cụ số để lan tỏa giá trị văn hóa thì lễ hội không chỉ được bảo tồn mà còn có thể phát triển mạnh mẽ hơn trong tương lai.

Trong bối cảnh công nghệ phát triển mạnh mẽ, việc bảo vệ và phát huy các giá trị văn hóa trong lễ hội có gặp phải thách thức gì không?

Trong bối cảnh công nghệ phát triển mạnh mẽ, việc bảo vệ và phát huy các giá trị văn hóa trong lễ hội đang phải đối mặt với nhiều thách thức. Một trong những thách thức lớn nhất mà tôi nhận thấy là nguy cơ thương mại hóa và sân khấu hóa lễ hội quá mức.

Khi công nghệ can thiệp sâu vào tổ chức lễ hội, rất dễ xảy ra tình trạng biến lễ hội thành một "sản phẩm giải trí", nơi mà các giá trị truyền thống bị lấn át bởi những màn trình diễn hoành tráng, âm thanh, ánh sáng rực rỡ. Điều này đặt ra câu hỏi: Làm thế nào để áp dụng công nghệ nhưng vẫn giữ được hồn cốt của lễ hội?

Bên cạnh đó, sự thay đổi trong cách tiếp cận của thế hệ trẻ đối với lễ hội. Trong thời đại số, nhiều người trẻ thích trải nghiệm lễ hội thông qua màn hình hơn là tham gia trực tiếp. Việc livestream các lễ hội, tái hiện nghi lễ bằng công nghệ thực tế ảo (VR), hay thậm chí là tổ chức các “lễ hội online” có thể giúp mở rộng phạm vi tiếp cận, nhưng đồng thời cũng có thể làm giảm đi tính kết nối cộng đồng.

Nếu một ngày nào đó, người ta chỉ cần ở nhà, đeo kính VR là có thể “tham dự” một lễ hội mà không cần bước chân ra ngoài, liệu lễ hội còn giữ vai trò là một không gian gặp gỡ, gắn kết con người với nhau?

Ngoài ra, trong thời đại công nghệ, việc truyền bá thông tin về lễ hội cũng gặp nhiều thách thức về tính xác thực. Khi các thông tin về lễ hội tràn lan trên mạng, có không ít những sự hiểu sai, bóp méo về nguồn gốc và ý nghĩa của các nghi thức.

Có những lễ hội bị "thêu dệt" quá mức, thêm thắt yếu tố tâm linh, thậm chí bị biến tướng để phục vụ mục đích kinh doanh. Nếu chúng ta không có những nguồn thông tin chính thống, không có sự kiểm soát chặt chẽ, thì những giá trị truyền thống có thể bị hiểu sai, làm mất đi ý nghĩa nguyên bản của lễ hội.

Vậy làm thế nào để cân bằng giữa gìn giữ truyền thống và tiếp thu cái mới?

Điều quan trọng nhất là phải đặt công nghệ vào đúng vị trí của nó như một công cụ hỗ trợ, chứ không phải là yếu tố chi phối. Công nghệ nên được sử dụng để giúp bảo tồn, lan tỏa, nâng cao trải nghiệm lễ hội. Ví dụ, việc ứng dụng công nghệ thực tế ảo để tái hiện không gian lễ hội trong bảo tàng, trường học là một cách hay để giáo dục thế hệ trẻ, nhưng không thể thay thế trải nghiệm thực tế của lễ hội.

Bên cạnh đó, việc gìn giữ lễ hội phải có sự tham gia tích cực của cộng đồng địa phương. Những người gìn giữ lễ hội từ các bậc cao niên, các nghệ nhân dân gian, đến người dân bản địa phải là những người đóng vai trò trung tâm trong việc truyền dạy, tổ chức và bảo vệ lễ hội. Nếu chỉ dựa vào công nghệ mà không có yếu tố con người, thì lễ hội dù có hoành tráng đến đâu cũng chỉ là một sự kiện sắp đặt, thiếu đi tinh thần thực sự của nó.

Ngoài ra, giáo dục về văn hóa truyền thống là yếu tố cốt lõi để cân bằng giữa hiện đại và truyền thống. Khi thế hệ trẻ hiểu được ý nghĩa thực sự của lễ hội, họ sẽ không chỉ tiếp cận lễ hội như một sự kiện giải trí, mà còn có ý thức giữ gìn nó.

Chúng ta nên tận dụng công nghệ để làm phong phú hơn nội dung giáo dục về lễ hội thông qua phim tài liệu, các nền tảng tương tác số, ứng dụng hướng dẫn du lịch văn hóa nhưng vẫn phải khuyến khích trải nghiệm thực tế, để thế hệ sau không chỉ biết về lễ hội, mà còn cảm nhận và trân trọng nó một cách đúng nghĩa.

Trong thời đại công nghệ phát triển, việc bảo tồn và phát huy giá trị lễ hội truyền thống cũng mở ra những cơ hội mới. Quan trọng là chúng ta phải biết điều chỉnh, sử dụng công nghệ một cách hợp lý, vừa phát huy được lợi ích của nó, vừa giữ được tinh thần cốt lõi của lễ hội. Từ đó, để lễ hội không chỉ là một di sản của quá khứ, mà còn là một phần sống động trong đời sống văn hóa hiện đại.

Sử dụng nền tảng trực tuyến hợp lý

Ông nghĩ gì về việc sử dụng nền tảng trực tuyến (ví dụ livestream, ứng dụng di động) để thu hút sự tham gia của giới trẻ và du khách quốc tế trong các lễ hội mà vẫn giữ được nét văn hóa đặc trưng?

Việc sử dụng các nền tảng trực tuyến như livestream, ứng dụng di động để thu hút sự tham gia của giới trẻ và du khách quốc tế trong các lễ hội là một cách làm sáng tạo và phù hợp với xu thế hiện đại. Tuy nhiên, điều quan trọng nhất là làm sao để công nghệ không làm mất đi nét văn hóa đặc trưng.

Trong thời đại số, giới trẻ ngày càng dành nhiều thời gian trên các nền tảng trực tuyến, nếu biết cách tiếp cận họ bằng chính những công cụ mà họ quen thuộc, thì lễ hội truyền thống sẽ không bị lãng quên mà có thể được truyền bá theo cách mới mẻ hơn.

Tôi nhận thấy, nhiều lễ hội lớn đã bắt đầu áp dụng livestream các nghi thức quan trọng trên mạng xã hội, giúp những người không thể tham gia trực tiếp vẫn có thể theo dõi. Điều này giúp không chỉ người dân trong nước mà cả cộng đồng người Việt ở nước ngoài có cơ hội kết nối với văn hóa quê hương, ngay cả khi họ không thể về dự hội.

Bên cạnh đó, các ứng dụng di động có thể giúp nâng cao trải nghiệm lễ hội một cách đáng kể. Thay vì chỉ đến lễ hội theo kiểu "cưỡi ngựa xem hoa", du khách có thể sử dụng các ứng dụng để tìm hiểu trước về lịch sử, ý nghĩa của lễ hội, hoặc tham gia các tour hướng dẫn tự động ngay tại địa điểm diễn ra lễ hội.

Ở một số di tích lớn như Đền Hùng, chùa Bái Đính, Văn Miếu - Quốc Tử Giám... du khách đã có thể sử dụng mã QR hoặc ứng dụng thuyết minh số để nghe giải thích chi tiết về từng nghi thức, từng di tích, mà không cần phụ thuộc vào hướng dẫn viên truyền thống. Nếu áp dụng công nghệ này vào các lễ hội lớn, du khách quốc tế cũng có thể tiếp cận và hiểu hơn về văn hóa Việt Nam, thay vì chỉ đến xem mà không thực sự cảm nhận được chiều sâu của lễ hội.

Tuy nhiên, nếu không kiểm soát tốt, việc sử dụng nền tảng trực tuyến có thể làm giảm đi tính chân thực và bản sắc của lễ hội. Tôi đã từng thấy một số sự kiện văn hóa bị biến thành "show diễn online", nơi mà hình ảnh bị dàn dựng quá mức, mất đi sự tự nhiên vốn có của lễ hội.

Vì vậy, cách tốt nhất để cân bằng giữa công nghệ và truyền thống là sử dụng nền tảng trực tuyến như một phương tiện hỗ trợ, chứ không phải thay thế trải nghiệm thực tế. Chúng ta có thể phát trực tiếp lễ hội, nhưng cũng cần giữ nguyên những nghi thức nguyên bản, tránh biến lễ hội thành một chương trình trình diễn công phu. Chúng ta có thể phát triển ứng dụng di động, nhưng cần khuyến khích du khách trải nghiệm thực tế, tham gia trực tiếp vào các hoạt động văn hóa, chứ không chỉ "xem qua màn hình".

Ngoài ra, một cách làm rất hay là kết hợp nền tảng trực tuyến với các chương trình giáo dục về văn hóa truyền thống. Nếu trên các nền tảng số có nhiều nội dung giới thiệu về lễ hội theo cách hấp dẫn, sinh động, có hình ảnh, video tư liệu và cả những câu chuyện lịch sử gắn liền với từng lễ hội, chắc chắn giới trẻ sẽ có hứng thú tìm hiểu hơn.

Nếu biết ứng dụng công nghệ đúng cách, chúng ta hoàn toàn có thể thu hút giới trẻ và du khách quốc tế mà vẫn giữ được bản sắc văn hóa của lễ hội. Công nghệ không phải là mối đe dọa với truyền thống, mà ngược lại, có thể là một cây cầu nối giúp các giá trị văn hóa đi xa hơn, đến được với nhiều thế hệ hơn.

Quan trọng là chúng ta cần biết cách sử dụng công nghệ một cách khéo léo, có chọn lọc, để lễ hội vẫn giữ được hồn cốt của nó, đồng thời cũng không bị lạc hậu trong dòng chảy của thời đại mới.

Xin cảm ơn ông!

Nguyệt Anh

Nguồn TG&VN : https://baoquocte.vn/dbqh-bui-hoai-son-cong-nghe-tao-ra-trai-nghiem-moi-me-giup-the-he-tre-tiep-can-va-hieu-sau-hon-di-san-van-hoa-307372.html