Để có một bộ sách giáo khoa chung sớm nhất

6 giờ trướcBài gốc

Học sinh Trường Tiểu học - THCS A Xing (xã Lìa, Quảng Trị). Ảnh: NTCC

Chuyên gia, nhà giáo hiến kế cho Bộ GD&ĐT để thực hiện mục tiêu này.

Xây dựng trên cơ sở các bộ sách đã được phê duyệt

PGS.TS Đỗ Ngọc Thống - nguyên Phó Vụ trưởng Vụ Giáo dục Trung học (Bộ GD&ĐT), Chủ biên Chương trình GDPT 2018 môn Ngữ văn cho rằng, để đáp ứng yêu cầu của Nghị quyết số 71-NQ/TW, Bộ GD&ĐT cần đứng ra tổ chức biên soạn một bộ sách thống nhất, dù sẽ gặp nhiều khó khăn (tác giả, kinh phí, thời gian…).

Điều khó nhất là xác định được một tư tưởng sư phạm xuyên suốt cả nội dung và cấu trúc sách. Sau đó phải có một đề cương thống nhất từ lớp 1 đến lớp 12, thể hiện rõ tư tưởng sư phạm đã xác định.

Muốn làm được như thế, cần khẩn trương và làm việc tích cực trong vòng một năm, rồi mới có thể triển khai viết. Nếu bắt tay ngay bây giờ, phải ít nhất hai năm học để vừa biên soạn vừa thử nghiệm. Sớm nhất năm học 2027 - 2028 mới có sách giáo khoa cho lớp 1, lớp 6, lớp 10; các lớp khác sẽ thay thế dần theo lộ trình…

Tuy nhiên, trong buổi làm việc với lãnh đạo Bộ GD&ĐT (ngày 9/9/2025), Tổng Bí thư Tô Lâm yêu cầu cần có một bộ sách giáo khoa chung sớm nhất. Với yêu cầu ấy, khó tổ chức biên soạn bộ sách giáo khoa mới như trên. Nếu muốn có bộ sách chung vào năm học 2026 - 2027, đủ cho cả 12 lớp, theo PGS.TS Đỗ Ngọc Thống, chỉ có cách mỗi môn học chọn và ghép sách theo cấp học hiện có thành bộ sách chung.

Cách này khả thi hơn cả, vì tất cả sách đều dựa vào chương trình; nhưng mỗi cấp học có tính độc lập khá cao, nên có thể lấy sách của 3 bộ ở 3 cấp ghép lại thành 1 bộ mà không sợ mâu thuẫn hay trùng lặp và chỉ có thể ghép sách giáo khoa mỗi môn cả cấp, không ghép theo lớp hay theo chương/phần.

Ví dụ, với môn Tiếng Việt - Ngữ văn, có thể lấy sách Tiếng Việt của bộ A, sách Ngữ văn THCS của bộ B và sách Ngữ văn THPT của bộ C. Học sinh học sách Tiếng Việt bộ A hết tiểu học, lên THCS học sách Ngữ văn bộ B đều được, không gặp khó khăn. Sách của 3 bộ đều đã được Bộ GD&ĐT phê duyệt, thực hiện một vòng, chỉ cần điều chỉnh lại một vài chỗ cần thiết, làm và in lại bìa mới…

“Mặc dù thế, điều quan trọng vẫn phải phân biệt chương trình và sách giáo khoa. Chương trình là pháp lệnh, cơ sở pháp lý quan trọng nhất để tổ chức dạy học và kiểm tra đánh giá. Nếu quay lại chỉ có một bộ sách, có thể dễ dẫn tới tình trạng đánh đồng chương trình với sách giáo khoa thì rất nguy hiểm. Vì nếu thế, mọi cái lại quay về xưa cũ, từ phương pháp dạy học đến kiểm tra đánh giá…”, PGS.TS Đỗ Ngọc Thống lưu ý.

Riêng với môn Ngữ văn, PGS.TS Đỗ Ngọc Thống cho rằng, dù dạy một hay nhiều sách, định hướng dạy học theo yêu cầu phát triển năng lực vẫn không có gì thay đổi. Nghĩa là, môn Ngữ văn vẫn tiếp tục yêu cầu hình thành, rèn luyện và phát triển cho học sinh cách đọc, viết, nói nghe cho tốt, thiết thực và có hiệu quả.

Đặc biệt, giáo viên không quay lại cách dạy đọc hộ, phân tích hộ, cảm nhận hộ, “vui sướng” hay “căm giận” hộ học sinh... Thầy cô cần hướng dẫn để các em tự tiếp xúc, tự tìm ra những thông điệp nội dung và sự độc đáo, phù hợp về hình thức biểu hiện của văn bản. Thầy cô dạy học sinh hình thành năng lực không chỉ bằng những tri thức và phương pháp mới, hiệu quả… mà còn bằng cả chính cuộc đời, sự trung thực, tình cảm và tấm lòng vị tha của chính mình.

Thêm nữa, dù dạy một hay nhiều sách, giáo viên phải đánh giá đúng được năng lực thực của người học. Đừng kiểm tra chỉ thuần túy dựa vào trí nhớ, chỉ cần học thuộc, ghi nhớ; chép lại văn mẫu đã chuẩn bị sẵn. Học sinh phải biết tự suy nghĩ, biết cách diễn đạt, tự làm ra bài văn của chính mình…

Học sinh Trường Tiểu học Ái Mộ B (Hà Nội) trong ngày hội sách. Ảnh: website nhà trường

Tư duy công nghệ

Cũng nêu giải pháp, PGS.TS Trần Thành Nam - Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Giáo dục (Đại học Quốc gia Hà Nội) cho rằng, cần có tư duy công nghệ, cách làm đột phá.

“Với tinh thần chỉ bàn làm, không bàn lùi, để đạt được mục tiêu cấp tốc, chất lượng, có được sự đồng thuận xã hội, cần cách làm đột phá, cách tiếp cận mới về sách giáo khoa (thông minh, tích hợp công nghệ, mở, hỗ trợ dạy học và đánh giá thích ứng, góp phần đào tạo bồi dưỡng tài năng cá nhân hóa) thay cho quan niệm sách giáo khoa đóng, được in giấy truyền thống”, PGS.TS Trần Thành Nam chia sẻ.

Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Giáo dục gợi ý, để triển khai, đầu tiên cần thành lập tổ công tác chung cấp quốc gia, gồm đội ngũ chuyên gia giáo dục, chuyên gia từ các trường sư phạm trọng điểm, tập đoàn công nghệ.

Các chuyên gia sẽ thống nhất tư tưởng sư phạm xuyên suốt, xây dựng và chi tiết hóa ma trận năng lực cho từng môn học; bóc tách các đơn vị kiến thức của chương trình giáo dục theo từng cấp, từng khối lớp, đến từng kỳ, thậm chí đến từng bài học. Lưu ý, chỉ lấy chuẩn đầu ra, yêu cầu cần đạt của Chương trình giáo dục phổ thông 2018 làm “chuẩn tối thiểu”. Chuẩn tối đa phải đo được năng lực của những học sinh thông minh nhất, phục vụ cho việc bồi dưỡng và đào tạo tài năng.

Đội ngũ chuyên gia công nghệ cần tạo lập nền tảng công nghệ ứng dụng AI theo ma trận phát triển nhận thức và năng lực người học cho tất cả môn học; lấy 3 bộ sách giáo khoa hiện hành làm dữ liệu để phân tích, đề xuất cấu trúc, nội dung theo ma trận năng lực mới.

Nền tảng công nghệ này cũng sẽ tạo điều kiện cho hàng vạn giáo viên giỏi trên toàn quốc được đề xuất nội dung bài giảng, nội dung kiểm tra đánh giá theo từng đơn vị kiến thức để trở thành dữ liệu phân tích xây dựng bộ sách. Đây cũng là nền tảng để giáo viên, cơ sở giáo dục thử nghiệm, cung cấp minh chứng về tính hiệu quả, hoặc phản biện ngay trong quá trình xây dựng sách giáo khoa để tiết kiệm thời gian.

Sau khi hoàn thành nền tảng công nghệ này, ngành Giáo dục có thể phát động Edu-Hackathon toàn quốc để các chuyên gia sư phạm và giáo viên đều có thể tham gia sáng tạo nội dung trên hệ thống.

Ngành cũng có thể cấp chứng chỉ “đồng tác giả”, hỗ trợ tài chính và công nhận sáng kiến để tính điểm thi đua và các cơ chế vinh danh khác cho giáo viên có những nội dung bài giảng, kịch bản giáo dục, kiểm tra đánh giá được sử dụng trong bộ sách để tạo động lực cho giáo viên toàn ngành tham gia.

Sau Edu-Hackathon, AI sẽ hỗ trợ chắt lọc tinh hoa, kiểm tra trùng lặp, cân bằng giới - vùng miền, tổng hợp các ý kiến phản biện và tự đề xuất chỉnh sửa. Các chuyên gia của Hội đồng quốc gia sẽ rà soát, chuẩn hóa cuối cùng và xuất bản bản thử nghiệm.

Làm theo cách này, việc kiểm tra đánh giá sẽ được hỗ trợ bởi hệ thống AI. Giáo viên biết chính xác đơn vị kiến thức nào trong cây năng lực của môn học, người học hoàn toàn chưa nắm được hoặc chỉ nắm được một phần. Cũng dựa trên nền tảng này, tất cả sách hướng dẫn, bài tập bổ sung được tạo sinh trên nền tảng cá nhân hóa theo năng lực của người học, dựa trên những đơn vị kiến thức còn khuyết thiếu. Qua đó, xóa sổ thị trường sách bài tập và sách hướng dẫn thương mại hóa vốn gây ra nhiều gánh nặng tài chính cho các gia đình.

“Với cách làm như trên, kỳ vọng Việt Nam sẽ có bộ sách giáo khoa “sống” đầu tiên với tinh thần mở hóa, cộng đồng hóa, AI hóa sẽ hoàn thành trước năm học mới 2026 - 2027. Một bộ sách mà tất cả Chủ biên/ Tổng chủ biên của các bộ sách hiện hành đều có thể là đồng tác giả, tất cả giáo viên toàn quốc cũng có cơ hội trở thành đồng tác giả.

Một bộ sách được xây dựng trên nền tảng phản biện xã hội minh bạch, nơi AI sẽ khuếch đại tư duy của chuyên gia để liên tục tiếp nhận góp ý phản biện, cập nhật nội dung và đề xuất chỉnh sửa. Người học có quyền tiếp cận tri thức theo nhịp của mình trên một nền tảng tri thức động, liên tục cập nhật và quan trọng nhất là giá rẻ thậm chí miễn phí. Từ khóa quan trọng nhất lúc này đó là “triển khai” có hiệu quả”, PGS.TS Trần Thành Nam chia sẻ.

Học sinh Trường Tiểu học - THCS A Xing. Ảnh: NTCC

Mong muốn từ cơ sở

Từng nhiều năm công tác trong ngành Giáo dục, ông Nguyễn Văn Định - Bí thư xã Đốc Binh Kiều (Đồng Tháp) nêu quan điểm về yêu cầu với bộ sách giáo khoa thống nhất trên toàn quốc. Theo đó, sách giáo khoa cần là kết tinh trí tuệ của dân tộc, đồng thời tiếp thu tinh hoa khoa học, văn hóa của nhân loại để truyền thụ cho thế hệ trẻ nền tảng tri thức vững chắc.

Sách giáo khoa không chỉ cung cấp tri thức hiện tại mà cần có khả năng dự báo tốt, định hướng đúng sự phát triển tư duy, trí tuệ và năng lực sáng tạo của học sinh, phù hợp với tiến trình phát triển của đất nước trong tương lai. Một bộ sách giáo khoa chuẩn mực nhất chỉ có thể được biên soạn bởi những nhà khoa học, nhà giáo dục và chuyên gia hàng đầu, có đủ năng lực, tâm huyết và trách nhiệm với thế hệ mai sau. Và chỉ có Bộ GD&ĐT mới đủ thẩm quyền để tổ chức thực hiện các yêu cầu quan trọng này.

Để sớm có một bộ sách giáo khoa thống nhất, ông Nguyễn Văn Định cho rằng, trước hết, cần huy động đội ngũ biên soạn tốt nhất. Bên cạnh các chuyên gia và nhà khoa học giỏi, cần khai thác tốt kinh nghiệm thực tiễn của các nhà giáo và cán bộ quản lý ở cơ sở. Sau đó, rà soát, chọn lọc những nội dung ưu việt, tương đồng từ các bộ sách giáo khoa hiện hành.

Biên tập, hợp nhất thành một bộ sách giáo khoa thống nhất; đồng thời lược bớt những nội dung không còn phù hợp, cập nhật thêm các tri thức khoa học mới, bảo đảm tính hiện đại và hội nhập. Tiếp theo, tổ chức lấy ý kiến rộng rãi, kỹ lưỡng từ đội ngũ nhà giáo, phụ huynh, học sinh và các nhà quản lý giáo dục. Tiếp thu, chỉnh lý, hoàn thiện để có một bộ sách giáo khoa thống nhất, đáp ứng yêu cầu đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo.

Ông Nguyễn Minh Đạo - Hiệu trưởng Trường THPT Lam Kinh (Thanh Hóa) mong muốn, Bộ GD&ĐT sớm công bố lộ trình thống nhất một bộ sách giáo khoa để giáo viên chủ động bồi dưỡng chuyên môn, tránh tình trạng thay đổi đột ngột. Nên có cơ chế sử dụng sách giáo khoa bền vững, ví dụ phát miễn phí nhưng thu hồi để tái sử dụng cho khóa sau, nhằm tiết kiệm ngân sách và bảo vệ môi trường. Cùng với sách giáo khoa thống nhất, cần xây dựng hệ thống học liệu điện tử, ngân hàng bài giảng, bài tập, học liệu số đồng bộ để hỗ trợ quá trình dạy - học.

Ông Nguyễn Minh Đạo cũng đề nghị có chính sách bồi dưỡng, tập huấn giáo viên kịp thời và thực chất khi chuyển sang giai đoạn mới của Chương trình giáo dục phổ thông. “Nhà trường mong muốn nhận được sự hỗ trợ nguồn lực, thiết bị, hạ tầng công nghệ thông tin để thực hiện hiệu quả chương trình, bảo đảm học sinh ở các vùng nông thôn, miền núi không bị thiệt thòi”, ông Nguyễn Minh Đạo đưa thêm kiến nghị.

“Hiện nay có ba bộ sách giáo khoa Tiếng Việt - Ngữ văn được lưu hành là: Chân trời sáng tạo, Cánh diều, Kết nối tri thức với cuộc sống. Về mặt khoa học và thực tiễn, cả ba bộ đã được Hội đồng thẩm định quốc gia thông qua, Bộ GD&ĐT công nhận, phê duyệt đủ tiêu chuẩn phát hành trong nhà trường. Mỗi bộ có tư tưởng sư phạm, cấu trúc bài học khác nhau và mỗi bộ đều có ưu, nhược điểm riêng... Vì thế không thể chọn lấy một bộ để làm bộ sách chung cho toàn quốc”. - PGS.TS Đỗ Ngọc Thống

Nhóm PV

Nguồn GD&TĐ : https://giaoducthoidai.vn/de-co-mot-bo-sach-giao-khoa-chung-som-nhat-post749322.html