Để người già không cô đơn trong xã hội số

3 giờ trướcBài gốc

Việt Nam đang đối mặt với hai xu hướng song hành đầy thách thức: quá trình lão hóa dân số và cuộc cách mạng số hóa. Theo Tổng cục Thống kê, đến năm 2023, người cao tuổi (60 tuổi trở lên) chiếm 13,6% dân số Việt Nam, dự kiến sẽ tăng lên 26,1% vào năm 2050. Song song đó, làn sóng số hóa đang diễn ra mạnh mẽ.

Theo báo cáo của Digital 2023 Vietnam, tính đến đầu năm 2023, tỷ lệ người sử dụng internet ở Việt Nam đã đạt 77,9% dân số, tương đương 77,93 triệu người. Đặc biệt, số lượng người dùng mạng xã hội đạt 78,6 triệu người, chiếm 78,6% dân số. Sự giao thoa của hai xu hướng này đặt ra thách thức lớn: làm thế nào để người già không bị bỏ lại phía sau trong kỷ nguyên số?

Khoảng cách thế hệ trong đời sống xã hội số

Có thể nói người trẻ đang ngày càng coi không gian số như môi trường sống thực sự. Họ phóng chiếu bản thân, xây dựng và duy trì các mối quan hệ xã hội trong thế giới ảo. Điều này dẫn đến một hiện tượng đáng chú ý: nhiều người trẻ đang dần rời xa các mối tương tác trực tiếp với cha mẹ và ông bà.

Một nghiên cứu của Viện Nghiên cứu Phát triển Xã hội (2022) chỉ ra rằng chỉ có 23% người trên 60 tuổi ở Việt Nam thường xuyên sử dụng internet. Con số này cho thấy một khoảng cách đáng kể trong việc tiếp cận công nghệ giữa các thế hệ.

Hệ quả của sự chênh lệch này là nguy cơ cô lập xã hội ngày càng tăng đối với người cao tuổi. Khi ngày càng nhiều dịch vụ và tương tác được chuyển sang nền tảng số, những người không thể theo kịp sự thay đổi này có thể bị gạt ra ngoài lề của nhiều hoạt động xã hội quan trọng.

Ta có thể dễ dàng nhận thấy giới trẻ Việt Nam thường xuyên tương tác qua các ứng dụng nhắn tin và mạng xã hội như Zalo, Facebook hay TikTok, trong khi nhiều người cao tuổi vẫn ưa thích gọi điện thoại truyền thống hoặc gặp mặt trực tiếp. Điều này có thể dẫn đến tình trạng người già cảm thấy bị bỏ lại khi các cuộc trò chuyện gia đình, hình ảnh của con cháu, hay thông tin về các sự kiện xã hội chủ yếu được chia sẻ trên các nền tảng số.

Duy trì mối tương quan xã hội cho người cao tuổi

Trong quá trình nghiên cứu gần đây, chúng tôi phát hiện một hiện tượng thú vị liên quan đến việc số hóa các dịch vụ cho người cao tuổi. Đáng chú ý là sự không hài lòng của một số nhóm người cao tuổi đối với việc nhận lương hưu qua tài khoản ngân hàng. Phản ứng của người cao tuổi cho thấy một khía cạnh khác của vấn đề.

Đối với nhiều người cao tuổi, việc đến các điểm chi trả lương hưu truyền thống không đơn thuần là một giao dịch tài chính. Đó còn là một hoạt động xã hội quan trọng, một cơ hội để gặp gỡ, trò chuyện với bạn bè đồng trang lứa, chia sẻ về cuộc sống hàng ngày, hay đơn giản là tận hưởng không khí nhộn nhịp của cộng đồng. Khi lương hưu được chuyển trực tiếp vào tài khoản, họ cảm thấy mất đi những khoảnh khắc quý giá này. Đây là một minh họa điển hình về việc số hóa, dù với mục đích tốt, có thể vô tình tạo ra khoảng cách xã hội và ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống tinh thần của người cao tuổi.

S-Health là ứng dụng di động đầu tiên cung cấp thông tin và dịch vụ chăm sóc sức khỏe miễn phí cho người cao tuổi, được Tổng cục Dân số và Kế hoạch hóa gia đình (Bộ Y tế) và Quỹ Dân số Liên hợp quốc tại Việt Nam (UNFPA) xây dựng. Ảnh: CTV

Tuy nhiên, thay vì né tránh xu hướng số hóa, chúng ta cần nhìn nhận đây có thể là cơ hội để tìm ra những giải pháp sáng tạo, biến công nghệ thành công cụ kết nối thay vì rào cản. Nhiều quốc gia đã nhận ra thách thức này và đưa ra những sáng kiến đáng học hỏi. Singapore đã triển khai chương trình “Smart Nation” đầy tham vọng. Một điểm nhấn của chương trình là tổ chức các khóa học công nghệ miễn phí dành cho người cao tuổi tại các trung tâm cộng đồng, tạo ra không gian gặp gỡ, giao lưu mới cho người cao tuổi, thay thế những điểm gặp gỡ truyền thống đã mất đi do số hóa.

Hay tại Nhật Bản, quốc gia có tỷ lệ dân số già cao nhất thế giới, các công ty công nghệ đã nhận ra tiềm năng to lớn của thị trường người cao tuổi. Họ đã phát triển những sản phẩm đặc biệt như ứng dụng “Raku-Raku Smartphone” với giao diện đơn giản, chữ to, dễ đọc, các tính năng được thiết kế riêng cho người cao tuổi như nhắc nhở uống thuốc, theo dõi chế độ ăn uống, thậm chí là nút báo động khẩn cấp.

Bên cạnh đó, một xu hướng đang nở rộ tại các quốc gia phát triển như Đan Mạch, Hà Lan và Úc - là mô hình chăm sóc người cao tuổi tại nhà “agecare”. Mô hình này, dựa trên triết lý “lão hóa tại chỗ”, như một bức tranh vẽ nên hình ảnh những mái nhà nơi người già có thể an yên trong không gian quen thuộc thay vì phải đến viện dưỡng lão. Điều đặc biệt ở đây là sự hòa quyện tinh tế giữa hơi ấm của chăm sóc truyền thống và các tiện ích của công nghệ hiện đại.

Đáng chú ý là tại Đan Mạch, hệ thống cảm biến thông minh được lắp đặt trong nhà người cao tuổi để nếu phát hiện bất thường, hệ thống sẽ tự động báo cho người chăm sóc hoặc dịch vụ y tế. Tại Úc, các ứng dụng di động được phát triển để kết nối người cao tuổi với cộng đồng, giúp họ dễ dàng tìm kiếm sự hỗ trợ từ hàng xóm hay tình nguyện viên...

Hài hòa giữa công nghệ và tương tác trực tiếp

Như vậy, với cách tiếp cận đúng đắn, công nghệ có thể trở thành công cụ hữu hiệu để nâng cao chất lượng cuộc sống cho người cao tuổi, đồng thời giúp họ hòa nhập tốt hơn với xã hội số. Đặc biệt, tại những thành phố lớn ở Việt Nam, nơi các cơ sở phúc lợi đang tìm kiếm hướng đi mới trong việc chăm sóc người cao tuổi, mô hình này hứa hẹn mang đến những gợi ý quý báu. Nó mở ra viễn cảnh công nghệ và truyền thống cùng chung tay xây dựng một môi trường sống ấm áp và an toàn cho ông bà, cha mẹ.

Thách thức đặt ra cho chúng ta là làm sao áp dụng vào bối cảnh cụ thể của Việt Nam.

Trong tương lai không xa, Việt Nam cần chuẩn bị kỹ lưỡng cho kịch bản dân số lão hóa bằng một chiến lược tổng thể, đặt trọng tâm vào việc tận dụng công nghệ để nâng cao chất lượng cuộc sống cho người cao tuổi. Một trong những bước đi quan trọng là phát triển các chương trình đào tạo kỹ năng số phù hợp, giúp người cao tuổi làm quen với những ứng dụng thiết thực trong đời sống hàng ngày - từ việc học cách liên lạc qua video để gặp gỡ người thân từ xa, đến việc đặt lịch khám bệnh trực tuyến hay thực hiện các giao dịch thanh toán điện tử.

Song song với việc đào tạo, cần khuyến khích các doanh nghiệp công nghệ phát triển những sản phẩm và dịch vụ thân thiện với người cao tuổi. Một ý tưởng khác là xây dựng mạng lưới tình nguyện viên trẻ hỗ trợ người cao tuổi sử dụng công nghệ. Điều này không chỉ giúp người già nhanh chóng làm quen với các thiết bị và ứng dụng mới mà còn tạo cơ hội giao lưu quý giá giữa các thế hệ, góp phần xây dựng một xã hội gắn kết.

Trong quá trình số hóa các dịch vụ công, chúng ta cần tìm ra sự cân bằng hài hòa giữa tiện ích của công nghệ và giá trị của tương tác trực tiếp. Ví dụ, việc duy trì song song các điểm giao dịch truyền thống cùng với dịch vụ trực tuyến sẽ giúp đáp ứng nhu cầu đa dạng của người dân, nhất là những người cao tuổi chưa quen với công nghệ. Cuối cùng, việc phát triển mô hình chăm sóc tại nhà kết hợp công nghệ theo dõi sức khỏe từ xa là hướng đi đầy tiềm năng. Mô hình này không chỉ đảm bảo người cao tuổi được chăm sóc chu đáo trong môi trường quen thuộc mà còn giúp họ duy trì được sự độc lập và tự chủ trong cuộc sống.

Nguyễn Đức Lộc (Viện Nghiên cứu Đời sống xã hội)

Nguồn Người Đô Thị : https://nguoidothi.net.vn/de-nguoi-gia-khong-co-don-trong-xa-hoi-so-45518.html