Đề xuất siết quản lý đất hiếm

4 giờ trướcBài gốc

Việt Nam là nước sở hữu trữ lượng đất hiếm lớn top 2-3 thế giới. Ảnh: Reuters.

Ngày 1/12, Quốc hội tiến hành thảo luận tại hội trường về dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Địa chất và khoáng sản. Quản lý tài nguyên đất hiếm là một trong những nội dung được nhiều đại biểu Quốc hội tham gia góp ý. Trong đó yêu cầu xác định đất hiếm là tài nguyên đặc biệt quan trọng, cần có quy định chặt chẽ, quản lý thống nhất ở cấp quốc gia.

Đất hiếm là tài nguyên đặc biệt quan trọng

Cụ thể, đại biểu Trịnh Thị Tú Anh (đoàn Lâm Đồng) tán thành việc bổ sung chương riêng về đất hiếm trong dự thảo Luật Địa chất và Khoáng sản (sửa đổi) và cho rằng đây là bước hoàn thiện pháp lý đúng thời điểm, phù hợp với bối cảnh thế giới đang cạnh tranh mạnh mẽ về vật liệu chiến lược, năng lượng tái tạo và chuỗi cung ứng công nghệ cao.

Đất hiếm là nền tảng của bán dẫn, xe điện, quốc phòng, thiết bị y tế và nhiều ngành mũi nhọn. Việc xác định đất hiếm là tài nguyên đặc biệt quan trọng cần được quản lý thống nhất ở cấp quốc gia là định hướng hoàn toàn phù hợp với yêu cầu phát triển dài hạn của đất nước.

Đại biểu Trịnh Thị Tú Anh (đoàn Lâm Đồng) đề xuất cần cơ chế kiểm soát về mặt môi trường với toàn bộ chuỗi tuyển - tách đất hiếm. Ảnh: Quochoi.vn.

Đại biểu Tú Anh đề xuất luật cần khẳng định nguyên tắc quản lý tài nguyên đất hiếm trên nền tảng khoa học và kiểm soát rủi ro nghiêm ngặt, trong đó yêu cầu về môi trường phải được đặt ở mức cao nhất.

Đất hiếm không chỉ là khoáng sản chiến lược mà còn là nhóm tài nguyên có hệ số rủi ro môi trường rất lớn.

Đại biểu cho biết toàn bộ chuỗi tuyển - tách đều phát sinh chất thải chứa phóng xạ tự nhiên, thorium, uranium ở nồng độ thấp, ngoài ra còn có hỗn hợp kim loại nặng và dung dịch axit ở mức khó xử lý nếu không có công nghệ tiên tiến.

Kinh nghiệm quốc tế cho thấy những quốc gia từng phát triển đất hiếm ồ ạt nhưng thiếu kiểm soát đã phải đối mặt với những vùng ô nhiễm phóng xạ tồn lưu, chi phí xử lý và phục hồi môi trường lớn gấp nhiều lần giá trị kinh tế thu được. Theo vị đại biểu, đây là bài học đắt giá mà Việt Nam không thể lặp lại.

Do đó, bà cho rằng cần phải đặt ra các ngưỡng an toàn kỹ thuật bắt buộc: công nghệ tuyển - tách khép kín, mô hình hóa phát tán phóng xạ, hệ thống quan trắc liên tục, phương án xử lý bùn thải đạt chuẩn IAEA, và yêu cầu về phục hồi môi trường sau khai thác ngay từ giai đoạn cấp phép.

“Chỉ những doanh nghiệp có năng lực công nghệ, năng lực tài chính và hệ thống quản trị môi trường đạt chuẩn quốc tế mới được phép tham gia”, đại biểu Trịnh Thị Tú Anh đề xuất, đồng thời nhấn mạnh cần vai trò giám sát độc lập của cơ quan an toàn bức xạ và hạt nhân quốc gia trong toàn bộ chuỗi hoạt động tuyển - tách - chế biến đất hiếm.

Ngoài ra, với một tài nguyên chiến lược đặc biệt như đất hiếm, yêu cầu bảo đảm quốc phòng và an ninh quốc gia phải được đặt ở mức cao hơn so với các loại khoáng sản thông thường. Vì vậy, trước khi trình hồ sơ cấp giấy phép thăm dò, khai thác khoáng sản đất hiếm tại các khu vực nhạy cảm hoặc khu vực liên quan đến quốc phòng, an ninh, bắt buộc phải có ý kiến thẩm định bằng văn bản của Bộ Quốc phòng và Bộ Công an về các nội dung liên quan đến bảo đảm quốc phòng, an ninh.

Cùng quan điểm, đại biểu Trịnh Xuân An (đoàn Đồng Nai) cho rằng trong bối cảnh hiện nay, quản lý đất hiếm cũng như làm chủ công nghệ đất hiếm sẽ giúp khẳng định vị thế tự lực, tự cường của Việt Nam, tuy nhiên cần cân nhắc làm rõ yếu tố về quốc phòng, an ninh.

Ông đề nghị cần có quy định mỏ đất hiếm hoặc khu dự trữ dành riêng cho quốc phòng và an ninh, đồng thời bổ sung quy định về kiểm soát công nghệ và dữ liệu liên quan đến đất hiếm. Một số nội dung có thể cấm khai thác và cho phép chỉ khai thác phục vụ cho công nghiệp quốc phòng.

Đại biểu Trịnh Xuân An (trái) và đại biểu Phạm Văn Hòa tham gia góp ý dự thảo Luật Địa chất và khoáng sản (sửa đổi). Ảnh: Quochoi.vn.

Đại biểu Phạm Văn Hòa (đoàn Đồng Tháp) thì đề xuất cần có phương án sử dụng, khai thác và bảo vệ đất hiếm, do đây là tài nguyên rất khan hiếm.

Trong quá trình khai thác nếu không quản lý chặt sẽ dẫn đến việc khai thác bừa bãi, thậm chí người dân cũng khai thác được và lén bán. Do đó, đại biểu đề nghị cơ quan soạn thảo, cơ quan quản lý về môi trường cần quản lý tốt về đất hiếm và phải có chế độ, chính sách trong việc bảo vệ tài nguyên quý hiếm này.

Kiểm soát xuất khẩu đất hiếm

Đại biểu Nguyễn Tâm Hùng (đoàn TP.HCM) thì đề nghị bổ sung rõ cơ chế kiểm soát xuất khẩu và tỷ lệ chế biến sâu tối thiểu trong nước với đất hiếm, tránh nguy cơ xuất khẩu thô và lệ thuộc công nghệ nước ngoài trong chuỗi giá trị về đất hiếm.

Đại biểu Nguyễn Tâm Hùng đề nghị bổ sung rõ cơ chế kiểm soát xuất khẩu đất hiếm. Ảnh: Quochoi.vn.

Đại biểu cho rằng đây là tài nguyên chiến lược đặc biệt nhưng dự thảo luật chưa quy định cơ chế bảo đảm an toàn môi trường và xử lý chất thải phóng xạ, hóa học vốn là rủi ro lớn nhất trong chế biến đất hiếm. Do đó, ông đề nghị bổ sung quy định về đánh giá rủi ro môi trường bắt buộc độc lập bởi bên thứ ba; ký quỹ phục hồi môi trường khi khai thác đất hiếm phải cao hơn mỏ khoáng sản thông thường; công bố định kỳ dữ liệu môi trường của các cơ sở chế biến đất hiếm.

Tiếp thu, giải trình ý kiến của các đại biểu Quốc hội, Bộ trưởng Nông nghiệp và Môi trường Trần Đức Thắng cho biết Việt Nam là nước có trữ lượng đất hiếm thuộc top 2-3 thế giới và phân bố ở 21 tỉnh, thành phố.

Bộ trưởng Nông nghiệp và Môi trường Trần Đức Thắng phát biểu tiếp thu ý kiến của đại biểu Quốc hội. Ảnh: Quochoi.vn.

Theo chỉ đạo của Chính phủ, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã cơ bản khoanh định các khu vực mỏ có đất hiếm và tổ chức quản lý chặt chẽ, đồng thời chủ trì cùng các bộ, ngành xây dựng chiến lược quốc gia về đất hiếm trình Chính phủ và cấp có thẩm quyền ban hành vào đầu năm 2026 với lộ trình đưa vào khai thác, chế biến sâu để mang lại lợi ích cho đất nước.

Việc tách quản lý đất hiếm thành một chương riêng, cùng với các quy định, chế tài là cơ sở để sau này Chính phủ ban hành các văn bản dưới luật.

Bộ trưởng Thắng cũng tin tưởng đất hiếm sẽ thực sự trở thành tài nguyên quan trọng để khai thác phát triển đất nước trong thời gian tới trên tinh thần hình thành chuỗi giá trị khép kín và hạn chế việc tránh xuất khẩu nguyên liệu thô.

An Viết

Nguồn Znews : https://znews.vn/de-xuat-siet-quan-ly-dat-hiem-post1606140.html