Deepfake và thách thức pháp luật

9 giờ trướcBài gốc

Dù có thể xử lý deepfake bằng các quy định hiện hành, Việt Nam vẫn cần luật chuyên biệt xác định trách nhiệm của nền tảng mạng xã hội và cơ chế gắn nhãn cảnh báo để ngăn ngừa nội dung giả mạo lan truyền.

Deepfake - sản phẩm ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) học sâu - đang trở thành “con dao hai lưỡi” khi có thể tạo và hoán đổi khuôn mặt, giọng nói, video với độ chân thực cao và chi phí ngày càng rẻ, khiến ngay cả người có kinh nghiệm cũng khó phân biệt thật giả.

Trong môi trường mạng xã hội lan truyền chóng mặt, một video deepfake có thể nhanh chóng gây hiểu lầm, hạ uy tín cá nhân và dẫn dắt dư luận theo kịch bản có chủ đích. Ở bình diện chính trị, nội dung giả mạo lời lãnh đạo có thể châm ngòi khủng hoảng, chia rẽ và làm xói mòn niềm tin công chúng - như các clip bịa đặt trong chiến sự Nga - Ukraine. Ngay cả học thuật cũng bị đe dọa khi bài giảng hay phát biểu của học giả danh tiếng bị làm giả, bóp méo sự thật khoa học và bị lợi dụng để phản bác lập luận chính đáng. Sự tiến bộ và phổ cập của deepfake giúp mở rộng khả năng sáng tạo nhưng cũng khuếch đại rủi ro sai lệch thông tin, tổn hại danh dự và bất ổn xã hội.

Từ góc độ pháp lý Việt Nam, việc tạo và phát tán video deepfake như trên có thể bị xử lý theo nhiều căn cứ: Luật An ninh mạng 2018 và Luật Công nghệ thông tin cấm tung tin sai sự thật, xuyên tạc, xúc phạm danh dự, lưu hành sản phẩm trái phép, gây hoang mang dư luận… Bộ luật Hình sự có thể áp dụng xử lý theo điều 155 (về tội làm nhục), điều 156 (về tội vu khống), điều 288 (về tội đưa/sử dụng trái phép thông tin trên mạng) và trong trường hợp chống phá Nhà nước theo điều 117.

Luật Bảo vệ dữ liệu cá nhân năm 2025 lại tiếp cận vụ việc từ một khía cạnh khác khi hình ảnh và giọng nói được định nghĩa là dữ liệu cá nhân nhạy cảm, chỉ được xử lý khi có sự đồng ý rõ ràng của chủ thể dữ liệu.

Cùng với đó, Bộ luật Dân sự năm 2015 quy định quyền của cá nhân đối với hình ảnh, danh dự, nhân phẩm, uy tín. Bất kỳ sự xâm phạm nào cũng có thể dẫn đến quyền yêu cầu gỡ bỏ nội dung, xin lỗi, cải chính và bồi thường thiệt hại.

Việt Nam chưa có quy định chuyên biệt về deepfake, nhưng khung pháp luật hiện hành vẫn có đủ “hàng rào” để xử lý hành vi sản xuất, phát tán video giả mạo. Dù vậy, khoảng trống đáng kể còn nằm ở nghĩa vụ của các nền tảng nơi nội dung lan truyền. Pháp luật hiện nay chưa quy định rõ trách nhiệm pháp lý của YouTube, Facebook, TikTok trong việc phát hiện và quản lý deepfake.

Trong thực tiễn, một số nền tảng áp dụng biện pháp tự nguyện. Chẳng hạn, TikTok đã triển khai gắn nhãn “AI-generated content” cho nội dung do AI tạo nhằm giảm hiểu lầm, đồng thời hướng dẫn người dùng báo cáo vi phạm theo các mục “Thông tin sai lệch” và “Deepfake, truyền thông nhân tạo và truyền thông thao túng”. Đây là một tín hiệu tích cực về trách nhiệm của bên tạo lập nội dung. Tuy nhiên, do pháp luật Việt Nam chưa có quy định chuyên biệt, việc gắn nhãn deepfake hiện không bắt buộc và chủ yếu phụ thuộc vào chính sách tự nguyện của từng nền tảng.

Tại Anh, dù chưa có luật riêng về deepfake, nội dung này đã được điều chỉnh thông qua nghĩa vụ cẩn trọng (duty of care) buộc các nền tảng xử lý thông tin bất hợp pháp hoặc gây hại, bao gồm cả chia sẻ hình ảnh khiêu dâm không được đồng ý theo Đạo luật An toàn Trực tuyến năm 2023 (Online Safety Act 2023). Chính phủ Anh cũng dự kiến công bố bổ sung quy định hình sự hóa việc tạo video giả mạo cho mục đích khiêu dâm(1). Ở Mỹ, dự thảo luật về trách nhiệm deepfake (Deepfake Accountability Act) đang được xem xét với mục đích thiết lập nghĩa vụ pháp lý trong việc tạo, phân phối và sử dụng nội dung giả mạo, đặc biệt trong các bối cảnh gây hiểu lầm hoặc xâm phạm danh dự, đời tư của cá nhân(2).

Trong tương lai, hệ thống pháp luật Việt Nam nên xem xét ban hành các quy định chuyên biệt về deepfake, quy định nghĩa vụ của các nền tảng mạng xã hội trong việc gắn nhãn cảnh báo và gỡ bỏ nội dung sai lệch. Đồng thời, Việt Nam cần tăng cường tuyên truyền kiến thức pháp lý và kỹ năng số để người dân không trở thành nạn nhân của công nghệ.

(*) Giảng viên Khoa Luật, Đại học Kinh tế - Luật, ĐHQG TPHCM
(1) Better protection for victims thanks to new law on sexually explicit deepfakes
Malicious predators who create sexually explicit deepfakes, https://www.gov.uk/government/news/better-protection-for-victims-thanks-to-new-law-on-sexually-explicit-deepfakes?utm_source=chatgpt.com
(2) US’s Congress, https://www.congress.gov/bill/118th-congress/house-bill/5586/text

Bạch Thị Nhã Nam - Phạm Dương Hoàng Phúc (*)

Nguồn Saigon Times : https://thesaigontimes.vn/deepfake-va-thach-thuc-phap-luat/