Đền Bảo Hà - Điểm tựa tâm linh vùng biên và di sản văn hóa đặc sắc của người Tày vùng Tây Bắc

một ngày trướcBài gốc

Đền thờ Quan Hoàng Bảy - một danh tướng trấn ải vùng biên - không chỉ là nơi lưu giữ ký ức hào hùng của dân tộc mà còn là điểm hội tụ văn hóa tâm linh tiêu biểu của cộng đồng các dân tộc sinh sống nơi đây, đặc biệt là người Tày.

Theo sách "Hưng Hóa lục" và truyền thuyết dân gian, Đền Bảo Hà được dựng từ cuối thời Lê, niên hiệu Cảnh Hưng (1740 - 1786), ban đầu chỉ là một ngôi miếu nhỏ của người Tày ở vùng Khảu Bàn (nay là Bảo Hà). Tại đây, người dân thờ một vị thần hộ quốc mang tên Quan Hoàng Bảy - người được cho là có công bảo vệ biên cương và giúp dân khai phá đất hoang, lập bản lập mường.

Đến triều Nguyễn, đặc biệt là dưới thời vua Minh Mệnh, Đền Bảo Hà được tu bổ, mở rộng khang trang. Các thuyền buôn ngược xuôi sông Hồng đều dừng chân thắp hương khấn nguyện, xin ông phù hộ cho chuyến đi thuận buồm xuôi gió. Trong dân gian, Quan Hoàng Bảy được tôn là Thần Vệ Quốc, được các cộng đồng người Tày, người Kinh, người Mường ở vùng Văn Bàn, Bảo Yên kính ngưỡng.

Tương truyền, khi nghĩa quân thập châu dưới trướng Lưu Vĩnh Phúc tiến quân đánh Pháp ở Hà Nội, dân bản Mường Sát (giáp Văn Bàn) còn lập đàn cầu nguyện Quan Hoàng Bảy phù trợ đánh thắng giặc ngoại xâm - một minh chứng sống động cho niềm tin và lòng tôn kính đối với vị danh tướng này.

Giai đoạn 1872 - 1880, vùng biên Lào Cai bị giặc “cờ vàng” của Hoàng Sùng Anh quấy phá. Biết đến uy danh thần linh của Đền Bảo Hà, chúng đã phá hủy đền nhằm làm suy yếu tinh thần kháng cự của nhân dân. Kể từ đó, đền chỉ còn lại một am nhỏ đơn sơ như thuở ban đầu.

Đầu thế kỷ XX (khoảng 1906 - 1910), cùng với việc khởi công tuyến đường sắt Hải Phòng - Côn Minh đi qua Bảo Hà, người dân địa phương cùng các nhà hảo tâm đã phục dựng lại đền. Việc quản lý ban đầu do các dòng họ lớn thay phiên nhau đảm nhận như họ Lự, họ Lương, họ Hoàng. Tuy nhiên, do thiếu sự bảo trì thường xuyên, ngôi đền một lần nữa rơi vào cảnh xuống cấp.

Trong bối cảnh đó, bà Lò Thị Quế - một người Tày địa phương đã đứng ra vận động tu sửa đền. Dù phải trải qua những biến động lịch sử như kháng chiến chống Pháp, chống Mỹ, nhưng tấm lòng thành kính của nhân dân đối với thần linh chưa bao giờ mai một. Năm 1976, nhiều cổ vật quý như chuông đồng, tượng thờ, long đao, sắc phong được thu gom về trụ sở xã, nhưng không may sau đó bị thất lạc. Đây là mất mát lớn đối với giá trị văn hóa vật thể của ngôi đền.

Tới năm 1991, nhận thức rõ vai trò của di tích trong đời sống tinh thần, người dân xã Bảo Hà đã cùng nhau tu sửa tòa Đại bái. Đặc biệt, với sự đóng góp tài chính của doanh nghiệp như Công ty TNHH Hoa Nam (Hà Nội), tường bao được xây dựng, giúp bảo vệ toàn bộ khu di tích.

Đền Bảo Hà tọa lạc tại vị trí phong thủy đặc biệt: lưng tựa núi Cấm, mặt hướng ra sông Hồng - “thủy tụ khí sinh”. Kiến trúc đền mô phỏng phong cách truyền thống kết hợp yếu tố văn hóa Tày với hệ thống mái ngói cong vút, chạm trổ tinh tế và không gian thờ tự được bài trí tôn nghiêm.

Hiện nay, đền gồm các hạng mục chính như: Nghi môn, tòa Đại bái, cung thờ Quan Hoàng Bảy, nhà thờ Mẫu, nhà khách, sân tế... Không gian đền luôn tỏa ra sự linh thiêng, trầm mặc, là nơi hội tụ niềm tin tâm linh và giá trị mỹ học dân gian.

Lễ hội Đền Bảo Hà được tổ chức vào ngày 17 tháng 7 âm lịch hàng năm, là dịp tưởng nhớ ngày mất của Quan Hoàng Bảy. Ngoài ra, hội xuân cũng diễn ra đầu năm mới, với nhiều nghi thức truyền thống như rước kiệu, tế lễ, dâng hương và các hoạt động văn hóa dân gian như múa xòe, hát then, hát giao duyên, thi đấu thể thao, các trò chơi dân gian...

Lễ hội không chỉ là dịp để các thế hệ người dân thể hiện lòng tri ân với bậc tiền nhân mà còn là dịp bảo tồn, phát huy di sản văn hóa phi vật thể của người Tày và cộng đồng cư dân đa tộc vùng Tây Bắc.

Việc kết hợp giữa bảo tồn di sản văn hóa với phát triển du lịch tâm linh đang được địa phương đẩy mạnh. Các chính sách hỗ trợ tôn tạo, bảo vệ di tích, phát triển hạ tầng du lịch được triển khai song song với việc gìn giữ giá trị văn hóa bản địa.

Đền Bảo Hà không chỉ là di tích cấp quốc gia mà còn là điểm đến tâm linh hấp dẫn, thu hút hàng nghìn lượt khách mỗi năm. Hành trình du lịch về miền Bảo Hà không chỉ là hành hương chiêm bái mà còn là hành trình tìm hiểu cội nguồn văn hóa dân tộc.

Từ một ngôi miếu nhỏ trên bến sông Hồng, Đền Bảo Hà đã trở thành biểu tượng tâm linh, lịch sử và văn hóa của nhân dân vùng Tây Bắc. Trải qua bao biến động, đền vẫn là điểm tựa tinh thần, nơi hội tụ niềm tin, đạo lý và truyền thống của các cộng đồng dân tộc thiểu số.

Trong bối cảnh hiện nay, bảo tồn và phát huy giá trị của Đền Bảo Hà không chỉ là trách nhiệm của chính quyền và nhân dân địa phương, mà còn là một phần trong chiến lược giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc trong dòng chảy hiện đại hóa.

Vũ Mai Anh

Nguồn VHPT : https://vanhoavaphattrien.vn/den-bao-ha-diem-tua-tam-linh-vung-bien-va-di-san-van-hoa-dac-sac-cua-nguoi-tay-vung-tay-bac-a28911.html