Đền Chợ Củi - Không gian tâm linh đặc biệt nơi hạ nguồn sông Lam

2 giờ trướcBài gốc

Đền Chợ Củi

Vị thế tâm linh nhuốm màu huyền thoại

Đền Chợ Củi đóng tại xã Nghi Xuân, tỉnh Hà Tĩnh, được xây dựng từ thời Hậu Lê, trên vùng đất có thế núi tựa lưng, sông uốn trước mặt, phong thủy hài hòa theo quan niệm dân gian. Những nguồn sử liệu cổ còn ghi lại như Văn bia Hà Tĩnh cho biết, đền đã có từ lâu đời, đến đời Minh Mệnh trở đi mới dựng bia khắc ghi việc hưng công tu sửa. Văn bia mô tả cảnh tượng ngôi điện từng một thời hoang tàn, đổ nát, phải nhờ vào công đức của nhân dân thập phương mới khôi phục được tam tòa và đồ thờ tự trang nghiêm.

Sách Nghi Xuân địa chí của Tú tài Lê Văn Diễn năm 1842 cũng gọi đây là “Đền Liễu Hạnh”, ngôi đền lớn thờ Mẫu ở chân núi Tam Kỳ. Những câu đối cổ còn lưu lại nơi nghi môn đền ca ngợi ân đức Thánh Mẫu: Ức triệu trẻ nên người đều ơn mẹ / Xa gần ai đến lễ, thảy gọi đồng môn. Không chỉ là điểm tựa tâm linh, đền còn là nơi quần tụ cộng đồng, nơi người dân xem nhau “đồng môn” dưới tấm lòng che chở của Mẫu.

Đền Chợ Củi là điện thờ “Tam tòa Thánh vị, Vạn thế Mẫu nghi”, thuộc hệ thống tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ - Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại được UNESCO ghi danh. Trong các tài liệu như Nghi Xuân di tích và danh thắng, các ban thờ tại đền được sắp đặt theo hệ thống chuẩn mực của đạo Mẫu: Cung Mẫu Thượng Thiên, Mẫu Thượng Ngàn, Mẫu Thoải; tiếp đến là hệ thống Ngũ vị Tôn quan và hàng các Ông Hoàng từ Nhất đến Mười.

Đặc biệt, cung thờ Ông Hoàng Mười tại đền Chợ Củi giữ vị thế quan trọng trong đời sống tâm linh của cư dân vùng Nghệ Tĩnh. Dân gian tin rằng, Ông là hiện thân của Danh tướng Lê Khôi - người có công trấn thủ Hoan Châu, dẹp giặc, giúp dân khai khẩn và mở mang buôn bán. Một số truyền thuyết khác kể về cái chết thương tâm của ông tại vùng Ngũ Mã khi bè gỗ gặp cuồng phong ở chân dãy núi Hồng Lĩnh. Mộ được lập ngay tại vùng đất này, người dân lập đền thờ, qua thời gian tôn Ông trở thành phúc thần hiển linh giúp dân.

Đền Chợ Củi thờ “Tam tòa thánh vị, Vạn thế Mẫu nghi”, thuộc hệ thống thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt được UNESCO ghi danh Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại

Không gian lễ hội giàu bản sắc

Mỗi năm, đền Chợ Củi có hai lễ hội lớn: Lễ giỗ Thánh Mẫu vào ngày 3.3 (âm lịch) và lễ hội tháng 10 - ngày giỗ Ông Hoàng Mười theo truyền thống. Lễ hội tháng 10 là điểm nhấn quan trọng, thu hút thập phương du khách trong Nam ngoài Bắc.

Không chỉ gồm các nghi thức tế lễ truyền thống, phần hội còn có bóng chuyền, kéo co, chương trình nghệ thuật, hát Văn, Ví Giặm, sinh hoạt câu lạc bộ Chầu văn và Tiếng hát học đường. Các hoạt động ấy đã tạo nên bầu không khí lễ hội, giúp gìn giữ các giá trị văn hóa phi vật thể của địa phương.

Từ rằm tháng Giêng đến hết tháng Mười, dòng người hành hương chưa khi nào ngớt. Đền nằm gần tuyến quốc lộ 1A, lại tựa núi nhìn sông nên trở thành điểm dừng chân quen thuộc của bao thế hệ, từ thương nhân, ngư dân đến khách phương xa. Đền vừa là chốn linh thiêng, vừa là một lớp ký ức văn hóa hiện diện trong đời sống cư dân vùng hạ lưu Lam Giang.

Được công nhận Di tích lịch sử - văn hóa cấp Quốc gia vào năm 1993, đền Chợ Củi đã nhiều lần trùng tu nhằm giữ gìn vẻ cổ kính và khôi phục các cấu kiện bị xuống cấp. Sau mỗi lần tôn tạo, diện mạo đền ngày càng khang trang hơn nhưng vẫn giữ được nét truyền thống.

Các ban thờ được sắp xếp trang nghiêm, hệ thống câu đối, hoành phi, đồ thờ cổ được bảo quản cẩn trọng. Kiến trúc dựa lưng vào núi Tháp, mặt hướng sông Lam, hòa vào cảnh quan tự nhiên tạo nên cảm thức linh thiêng mà thanh nhã.

Hằng năm, đền Chợ Củi đón hơn 300.000 lượt du khách đến dâng hương và vãn cảnh

Bảo tồn đền Chợ Củi là giữ lại một kiến trúc cổ, đồng thời gìn giữ một không gian văn hóa sống động, nơi các thực hành tín ngưỡng của cộng đồng vẫn được tiếp nối hàng trăm năm. Ông Nguyễn Công Đức - quyền Trưởng ban phụ trách đền Chợ Củi cho biết, sau khi tiếp nhận quản lý, Ban Quản lý Dịch vụ công ích và các điểm du lịch Nghi Xuân đã triển khai nhiều giải pháp nhằm nâng cao chất lượng phục vụ và minh bạch hóa hoạt động di tích.

Hạ tầng phục vụ khách hành hương được cải thiện toàn diện: 5 xe điện miễn phí đưa đón khách từ bãi xe vào đền; bãi đỗ xe rộng, nhà điều hành, tuyến đường dài 2 km từ quốc lộ 1A vào đền được nâng cấp với đầy đủ hệ thống chiếu sáng; khu vệ sinh sạch sẽ và hoàn toàn miễn phí, không thu bất cứ khoản nào.

Đặc biệt, công tác quản lý công đức được siết chặt theo quy trình mới. “Toàn bộ các điểm trong đền đều có camera. Phòng kiểm đếm có 2 camera giám sát. Tổ kiểm đếm gồm kế toán, thủ quỹ, hành chính, an ninh và nội tự. Sau khi kiểm đếm xong, chúng tôi mời ngân hàng đến tiếp nhận tại chỗ. Tất cả số tiền công đức đều nộp 100% vào ngân sách nhà nước”, ông Nguyễn Công Đức thông tin.

Nhờ thực hiện quy trình này, nguồn công đức được ghi nhận rõ ràng: Năm 2024 đạt hơn 28 tỉ đồng và tính đến ngày 30.10.2025 đã đạt hơn 19,3 tỉ đồng. Song, theo ông Đức, nhiều khó khăn tồn tại vẫn chưa có phương án xử lý triệt để, nhất là các hộ dân buôn bán trên phần đất tư nhân nên BQL chưa thể quản lý trực tiếp.

“Chúng tôi đã đề xuất chính quyền địa phương cùng lực lượng công an có phương án xử lý phù hợp và vận động các hộ kinh doanh giữ gìn trật tự, bán hàng có nguồn gốc rõ ràng để đảm bảo hình ảnh di tích”, ông Đức cho biết.

Đền Chợ Củi hôm nay không chỉ là một công trình kiến trúc cổ hay điểm du lịch tâm linh. Đó là lớp trầm tích văn hóa của vùng đất Nghi Xuân, nơi hội tụ tiếng hát Chầu văn, âm sắc Ví Giặm, truyền thuyết dân gian và những truyện xưa tích cũ. Sự đồng hành của chính quyền địa phương, cộng đồng và Ban Quản lý chính là chìa khóa để nơi đây tiếp tục được bảo tồn, phát huy, vừa giữ gìn sự linh thiêng, vừa lan tỏa giá trị di sản đến thế hệ mai sau.

NGÂN HÀ

Nguồn Văn hóa : http://baovanhoa.vn/van-hoa/den-cho-cui-khong-gian-tam-linh-dac-biet-noi-ha-nguon-song-lam-182416.html