Sự ra đời của Đền Thiều
Theo sử sách ghi lại, Đền Thiều thờ Phụ quốc Vinh Lộc đại phu Lê Phúc Đồng, một vị tướng tài ba, đức độ, được Nhân dân tôn làm Thành hoàng làng. Ông là người có công phò tá Vua Lê đi đánh giặc ở phương Bắc với chiến thắng oanh liệt đầu tiên vào ngày 26 tháng Chạp. Khi thắng trận trở về làng, ông cho mở chợ Thiều, mỗi năm họp một phiên duy nhất vào ngày 26 tháng Chạp để ghi nhớ chiến công đầu tiên.
Lúc bấy giờ giặc Minh mang quân xâm lược nước ta, tuân lệnh vua, ông đi trấn ải ở vùng biên cương. Suốt nhiều năm chiến tranh, ông không về quê ăn tết. Có một lần, vào cuối tháng Giêng ông trở lại quê hương, vì vậy ông tổ chức cho dân làng ăn tết lại vào ngày mùng 1 tháng 2. Cho dân làng làm bánh chưng, bánh giày tại Đình Chung để tế trời đất, cầu mong sự yên bình cho dân làng và cho đất nước.
Sau khi ăn tết xong, ông cùng thuộc hạ lại lên đường đánh giặc. Trong trận thủy chiến trên sông Mã, do nước chảy xiết, thuyền của ông bị lật và ông đã mất vào ngày mùng 9 tháng 4 (âm lịch). Sau khi ông mất, nhà vua ban chỉ dụ kéo gỗ xây đền thờ ông tại làng, cấp ruộng và phong hiệu Vinh Lộc đại phu Đỗ tướng công. Nhân dân Thiều Xá luôn ghi nhớ công lao và ân đức của ông, hàng năm đều làm cỗ để giỗ ông vào ngày 9/4, cũng như giữ gìn hương khói tại đền vào các dịp lễ, tết để bày tỏ lòng tri ân sâu sắc.
Giá trị lịch sử và khát vọng bảo tồn
Đền Thiều không chỉ là nơi thờ tự mà còn là trung tâm tín ngưỡng quan trọng của làng Thiều Xá. Hàng năm, nơi đây đón nhiều lượt khách thập phương về dâng hương, cầu bình an và tưởng nhớ công lao của Thành hoàng làng. Các hiện vật cổ được lưu giữ tại đền là minh chứng rõ nét cho bề dày lịch sử và văn hóa của vùng đất này.
Đền Thiều ngày nay không chỉ là di tích lịch sử mà còn là biểu tượng văn hóa đặc sắc của làng Thiều Xá. Sự tồn tại nguyên vẹn của công trình này qua thời gian là minh chứng cho lòng biết ơn và nỗ lực gìn giữ của Nhân dân địa phương.
Hoàng Phương