Loạn thực phẩm chức năng, siết bằng cách nào?

2 ngày trướcBài gốc

Hàng nghìn hộp thực phẩm chức năng chứa chất cấm bị Công an tỉnh Phú Thọ thu giữ. Ảnh: CACC.

Thực phẩm chức năng đang là sản phẩm tiêu dùng phổ biến với tốc độ phát triển nhanh chưa từng có. Tuy nhiên, sự phát triển này đang diễn ra trong một khung pháp lý lỏng lẻo, chắp vá và chồng chéo, khiến thị trường rơi vào tình trạng thật - giả, tốt - kém lẫn lộn.

Nhiều chuyên gia cho rằng, thay vì chỉ tăng cường xử phạt hành chính hay chỉnh sửa các luật liên quan, đã đến lúc cần xem xét một đạo luật riêng dành cho nhóm sản phẩm đặc thù này.

Bùng nổ thị trường, lỏng lẻo giám sát

Trao đổi với Tri Thức - Znews, PGS.TS Phạm Khánh Phong Lan, Giám đốc Sở An toàn thực phẩm TP.HCM, cảnh báo tốc độ phát triển của thực phẩm chức năng tại Việt Nam đang vượt tầm kiểm soát.

"Hiện cả nước có hơn 24.000 sản phẩm thực phẩm chức năng đã được cấp phép lưu hành, vượt xa số lượng thuốc hiện có (khoảng 22.000). Trong đó, hơn 70% là hàng sản xuất trong nước, nhưng kiểm soát chất lượng lại cực kỳ khó khăn", bà Lan nói.

Theo bà, không ít sản phẩm được sản xuất theo kiểu "công nghệ xô chậu", mua nguyên liệu về rồi trộn thủ công, đóng gói đơn giản mà không qua hệ thống sản xuất đạt chuẩn GMP như luật yêu cầu.

PGS.TS Phạm Khánh Phong Lan, Giám đốc Sở An toàn thực phẩm TP.HCM nói về tình hình thuốc giả, thực phẩm chức năng giả. Ảnh: Quốc hội.

“Thực phẩm chức năng là sản phẩm phục vụ sức khỏe nhưng lại bị một số cơ sở chế biến theo kiểu hàng chợ, nguy cơ ảnh hưởng đến người tiêu dùng là rất lớn”, bà Lan nhấn mạnh.

Năm 2023, cơ quan chức năng tại TP.HCM đã phát hiện gần 19.000 sản phẩm TPCN vi phạm quy định; chủ yếu không đúng về thành phần, nhãn mác và công bố sai công dụng.

Theo Chi cục Quản lý thị trường TP.HCM cho biết từ năm 2024 đến tháng 5 năm nay, đơn vị đã xử lý 38 vụ, tạm giữ gần 19.000 sản phẩm thực phẩm chức năng trị giá hơn 835 triệu đồng, xử phạt hơn 786 triệu đồng.

“Tôi đã nhiều lần lên tiếng cần xử lý nghiêm các sản phẩm thực phẩm chức năng không đạt chuẩn, không rõ nguồn gốc. Càng chậm tay, người dân càng gánh hậu quả.”

PGS.TS Phạm Khánh Phong Lan

Không chỉ chất lượng sản xuất, vấn đề quảng cáo và phân phối thực phẩm chức năng cũng tồn tại nhiều kẽ hở. Đáng lo hơn khi các sản phẩm này được quảng cáo thổi phồng như thần dược ở khắp nơi, từ truyền hình, đến các trang mạng xã hội như Facebook, YouTube, TikTok. Theo thống kê từ Hiệp hội TPCN Việt Nam, có tới 80% nội dung quảng cáo trên mạng xã hội là "trá hình" hoặc sai sự thật.

Theo bà Lan, người dân có thể dễ dàng mua thực phẩm chức năng tại chợ, trên sàn thương mại điện tử, hoặc qua mạng xã hội là quá nguy hiểm.

"Luật yêu cầu phân khu rõ giữa thuốc, mỹ phẩm và TPCN tại nhà thuốc, nhưng ngoài chợ thì chẳng ai quản", bà nói.

Bà Lan cũng cho rằng, việc cấm bác sĩ kê đơn thực phẩm chức năng như hiện nay cũng là một rào cản ngược.

"Một bác sĩ từng chia sẻ với tôi rằng anh biết sản phẩm nào tốt nhưng không dám kê. Kết quả là bệnh nhân nghe lời 'lang băm' ngoài cổng viện thay vì được tư vấn đúng", bà kể.

Theo bà Lan, lẽ ra nên cho bác sĩ quyền kê đơn thực phẩm chức năng như một chỉ định chuyên môn, vừa giúp người bệnh an tâm, vừa nâng cao nhận thức sử dụng đúng cách.

Không có vùng cấm, không có ngoại lệ

Trong một hội thảo về hàng giả được tổ chức tại TP.HCM, Thứ trưởng Y tế Đỗ Xuân Tuyên cho rằng mức xử phạt hiện nay với hành vi sản xuất, kinh doanh thuốc và thực phẩm chức năng giả còn quá nhẹ, chưa đủ sức răn đe.

"Quan điểm của Bộ Y tế rất rõ ràng và nhất quán, phải đấu tranh quyết liệt, xử lý nghiêm khắc, không có vùng cấm, không có ngoại lệ, đồng thời cải cách thủ tục để vừa siết quản lý, vừa tạo điều kiện cho doanh nghiệp", ông Tuyên nhấn mạnh.

Kỳ họp thứ 9 Quốc hội khóa XV cũng đang thảo luận về dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Chất lượng sản phẩm, hàng hóa. Đại biểu Trịnh Thị Tú Anh (Lâm Đồng) cho rằng dự thảo luật đã đề cập trách nhiệm của sàn thương mại điện tử và người bán hàng online, nhưng vẫn thiếu tính cụ thể và chế tài xử lý.

"Quan điểm của Bộ Y tế rất rõ ràng và nhất quán, phải đấu tranh quyết liệt, xử lý nghiêm khắc, không có vùng cấm, không có ngoại lệ"

Thứ trưởng Y tế Đỗ Xuân Tuyên

Bà Anh kiến nghị bổ sung quy định ràng buộc nghĩa vụ sàn thương mại điện tử trong việc kiểm tra công bố hợp chuẩn, hợp quy đối với sản phẩm đăng bán; xử lý nghiêm nền tảng cố tình tiếp tay cho hàng hóa kém chất lượng; yêu cầu người bán cung cấp mã số hợp chuẩn, hợp quy và công khai nguồn gốc, chất lượng sản phẩm, chịu xử phạt nếu vi phạm.

Trong khi đó, đại biểu Hoàng Minh Hiếu (Nghệ An) nhấn mạnh cần thiết lập cơ chế kiểm soát chất lượng hàng hóa trên các sàn thương mại điện tử, song lưu ý việc yêu cầu các sàn xác minh nguồn gốc hàng hóa là chưa phù hợp với thực tiễn. Ông đề xuất cần làm rõ trách nhiệm của sàn sao cho hợp lý, đồng thời đồng tình với quy định gỡ bỏ sản phẩm vi phạm trong 24 giờ, nhưng cần bổ sung điều kiện đảm bảo công bằng và minh bạch.

Đã đến lúc cần một luật riêng cho TPCN?

Dưới góc nhìn pháp lý, luật sư Lê Trung Phát, Đoàn Luật sư TP.HCM, cũng cho rằng mức xử phạt hiện hành đối với hành vi vi phạm trong lĩnh vực thực phẩm chức năng là quá nhẹ. Theo Nghị định 115/2018 và 124/2021 sửa đổi, nhiều trường hợp vi phạm chỉ bị phạt vài chục triệu đồng. Với lợi nhuận từ việc bán các sản phẩm giảm cân, làm đẹp vốn hút khách thì mức phạt này chẳng đủ sức răn đe.

"Thậm chí, nếu không có dấu hiệu hàng giả, nhiều hành vi vi phạm nghiêm trọng cũng chỉ bị xử lý hành chính hoặc hình sự với mức phạt thấp", ông Phát cho hay.

Chiêu trò sản xuất và quảng cáo thực phẩm chức năng giả, kém chất lượng ngày càng tinh vi. Ảnh: CACC.

Cũng theo luật sư Phát, các quy định hiện hành đang cho phép doanh nghiệp tự công bố chất lượng sản phẩm. Đây là cơ hội để rút ngắn thủ tục, giảm chi phí, nhưng đồng thời cũng là lỗ hổng lớn.

“Nhiều doanh nghiệp lợi dụng cơ chế này để đưa sản phẩm chưa kiểm chứng ra thị trường. Những con sâu làm rầu nồi canh, làm mất lòng tin người tiêu dùng và ảnh hưởng đến các đơn vị sản xuất chân chính”, ông Phát nhận định.

Luật sư này cho rằng, điều cần thiết hiện nay là siết chặt khâu hậu kiểm, thay vì hạn chế quyền tự công bố. Nếu hậu kiểm tốt, doanh nghiệp sai phạm sẽ bị xử lý kịp thời, vừa bảo vệ thị trường lành mạnh, vừa bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng.

Với tình trạng quảng cáo tràn lan, ông Phát kiến nghị xây dựng tiêu chuẩn bắt buộc đối với người tham gia quảng cáo thực phẩm chức năng, đặc biệt là người nổi tiếng và chuyên gia.

“Họ phải chịu trách nhiệm nếu quảng cáo sai sự thật. Khi luật hóa trách nhiệm này, họ sẽ không đánh đổi uy tín cá nhân để kiếm tiền bất chấp hậu quả”, ông Phát nói.

Về lâu dài, luật sư Phát cho rằng nên xây dựng một đạo luật riêng, tách biệt về thực phẩm chức năng. Bởi, đây là sản phẩm đặc thù, vừa mang tính thực phẩm vừa có tính dược lý. Nếu cứ gộp vào luật chung về vệ sinh thực phẩm thì sẽ khó xử lý triệt để các vấn đề phát sinh. Còn trước mắt, các văn bản dưới luật cần được ban hành sớm để tăng hiệu quả xử lý vi phạm và ngăn chặn các hệ lụy.

Nguyễn Thuận

Nguồn Znews : https://lifestyle.znews.vn/loan-thuc-pham-chuc-nang-siet-bang-cach-nao-post1556551.html