Di sản xuyên biên giới Phong Nha - Kẻ Bàng và Hin Nậm Nô: Vùng karst quý xuyên biên giới Việt - Lào

19 giờ trướcBài gốc

Cảnh quan karst lớn và cổ nhất châu Á

UNESCO đã không tiếc lời khi đề cập đến di sản xuyên biên giới Phong Nha - Kẻ Bàng (Quảng Trị, Việt Nam) và Hin Nậm Nô (Khăm Muộn, Lào). Theo hồ sơ mới nhất của UNESCO, Phong Nha - Kẻ Bàng và Hin Nậm Nô cùng nằm ở trung tâm dãy Trường Sơn, tạo thành một khối địa chất, sinh học xuyên biên giới có diện tích gần 220.000ha. Khu vực này hội tụ những đặc điểm karst (khối núi đá vôi) cổ nhất châu Á, hình thành từ kỷ Palaeozoi, cách nay hơn 400 triệu năm, là minh chứng đặc biệt cho tiêu chí của UNESCO về giá trị địa chất - địa mạo nổi bật.

Hệ thống karst xuyên suốt này sở hữu hơn 220km hang động và sông ngầm, trong đó có hang Sơn Đoòng (Việt Nam), hang động lớn nhất thế giới theo đường kính và hang Xe Bang Fai (Lào), với dòng nước ngầm mùa mưa đạt lưu lượng tới 2.880m3/s. Các dạng địa hình karst như hang nhiều nhánh, hang khô, hang treo, hố sụt kín… đều hiện diện với mật độ cao và trạng thái gần như nguyên sơ, tạo nên cảnh quan có giá trị khoa học và thẩm mỹ đặc biệt hiếm có trên toàn cầu.

Sơn Đoòng, hang động lớn nhất thế giới thuộc di sản xuyên biên giới Phong Nha - Kẻ Bàng và Hin Nậm Nô

Ông Nguyễn Lương, chuyên gia bảo tồn động thực vật FFI, đánh giá, sự đa dạng của vật liệu địa chất như đá vôi, sa thạch, đá phiến, đá granit… xen kẽ tạo thành hệ thống địa mạo phức hợp, có giá trị điển cứu trong các ngành địa chất, thủy văn, sinh học và biến đổi khí hậu đối với di sản xuyên biên giới này.

Trong khi đó, ông Phạm Hồng Thái, Giám đốc Vườn quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng, cho biết: “Theo tiêu chí của UNESCO, khu vực này là ví dụ hiếm hoi về một hệ sinh thái karst nguyên vẹn, liên thông và hoạt động tự nhiên ở quy mô lớn. Rừng thường xanh, rừng khô trên núi đá vôi, rừng lùn ẩm trên sa thạch và rừng thông đá vôi quý hiếm cùng tồn tại, tạo ra một loạt môi trường sống đặc trưng cho hàng ngàn loài sinh vật”.

Đáng chú ý là hệ thống sinh học dưới lòng đất, nơi tồn tại các loài chuyên sinh trong hang động như: cá mù, côn trùng không sắc tố, địa y, tảo và nhiều loài đặc hữu chưa từng được ghi nhận ở nơi khác. Sự kết nối xuyên biên giới đảm bảo cho quá trình tiến hóa và thích nghi sinh học tiếp diễn một cách tự nhiên, không bị phân mảnh bởi ranh giới hành chính.

“Khu vực này được xem là một điểm nóng đa dạng sinh học toàn cầu với hơn 2.700 loài thực vật có mạch, trong đó hơn 400 loài đặc hữu khu vực Trung Lào - Trung Việt. 800 loài động vật có xương sống gồm: 154 loài thú, 117 bò sát, 58 lưỡng cư, 314 loài chim, 170 loài cá nước ngọt. Sự hiện diện của các loài quý hiếm, có nguy cơ tuyệt chủng và đặc hữu như Voọc đen, Vượn má trắng phương Nam, các loài lan, begonia, cá hang động... cho thấy tầm quan trọng sống còn của khu vực này trong bảo tồn toàn cầu. Có tới 133 loài thực vật và 104 loài động vật bị đe dọa toàn cầu, và ít nhất 38 loài động vật đặc hữu dãy Annamite, cho thấy đây là vùng sống cuối của nhiều loài”, chuyên gia Nguyễn Lương đánh giá.

Bền vững xuyên biên giới

Phong Nha - Kẻ Bàng và Hin Nậm Nô đều được công nhận là vườn quốc gia. Tại Việt Nam, Phong Nha - Kẻ Bàng được thiết lập từ 1986, mở rộng năm 2015, và được xếp hạng Di tích quốc gia đặc biệt từ năm 2009. Tại Lào, Hin Nậm Nô là vườn quốc gia từ 2020 theo Luật Rừng mới, đồng thời tham gia Danh sách Xanh IUCN - một chỉ số bảo tồn có uy tín toàn cầu.

Ông Phạm Hồng Thái cho biết, lãnh đạo 2 vườn quốc gia đã có các kế hoạch quản lý di sản xuyên biên giới một cách bao quát và cẩn trọng, gồm: quy hoạch sử dụng vùng đệm, kế hoạch du lịch bền vững, giới hạn số lượng và loại hình du khách trong các hang động lớn như Sơn Đoòng, Xe Bang Fai; giám sát nghiêm ngặt các hoạt động tác động đến hệ sinh thái, từ khai thác gỗ đến săn bắt trái phép. Việc hợp nhất 2 vùng bảo tồn liền kề thành một di sản xuyên quốc gia giúp tăng diện tích bảo tồn và tăng cường tính toàn vẹn sinh thái; mở rộng đại diện cho các kiểu địa mạo và sinh thái khác nhau trong dãy Trường Sơn.

Các chuyên gia khẳng định, di sản xuyên biên giới này tăng cường củng cố khả năng thích ứng trước các mối đe dọa xuyên biên giới như: khai thác rừng, săn bắt, hạ tầng du lịch không kiểm soát.

Mặc dù vẫn còn các nguy cơ như mất rừng, phát triển hạ tầng, tác động từ du lịch đại chúng, việc phối hợp quản lý hai bên biên giới sẽ tạo nên một hình mẫu cho bảo tồn song phương; đồng thời, hỗ trợ sinh kế địa phương thông qua du lịch sinh thái và khai thác sản phẩm rừng bền vững.

Tiến sĩ Leonid Averyanov (Đức), một trong 20 nhà khoa học viết nên bộ hồ sơ di sản xuyên biên giới kể trên, viết rằng: “Việc mở rộng này cũng là một biểu tượng hợp tác khu vực ASEAN trong bảo tồn thiên nhiên. Nó không chỉ đóng góp vào mục tiêu bảo tồn toàn cầu, mà còn tôn vinh tri thức truyền thống và văn hóa phi vật thể của các tộc người bản địa như Salang, Bru Vân Kiều, Mày, Rục, A rem...

Góp phần giữ gìn ổn định vùng biên giới, khẳng định chủ quyền mềm thông qua hợp tác môi trường. Tạo nền tảng cho du lịch sinh thái có trách nhiệm, thay thế các hình thức khai thác ngắn hạn. Đặc biệt, với hàng chục loài động, thực vật chỉ còn sống sót tại khu vực này, di sản xuyên biên giới Phong Nha - Kẻ Bàng và Hin Nậm Nô là hy vọng cuối cùng cho khả năng tồn tại lâu dài của chúng, đồng thời là một trong những “viên ngọc xanh” cuối cùng của Đông Nam Á còn giữ được tính toàn vẹn sinh thái và cảnh quan đặc hữu”.

MINH PHONG

Nguồn SGGP : https://sggp.org.vn/di-san-xuyen-bien-gioi-phong-nha-ke-bang-va-hin-nam-no-vung-karst-quy-xuyen-bien-gioi-viet-lao-post812049.html