Điện hạt nhân mô-đun nhỏ: Cần vai trò mở đường của Nhà nước

một giờ trướcBài gốc

Nhà nước cần đi trước, tạo nền tảng cho SMR

Phát biểu tại phiên thảo luận, đại biểu Nguyễn Thị Lan (Hà Nội) cho rằng, lựa chọn công nghệ SMR ở thời điểm hiện nay là phù hợp với xu hướng thế giới. Tuy nhiên, đại biểu nhấn mạnh mục tiêu giai đoạn đầu chủ yếu hướng tới nghiên cứu, đào tạo nhân lực và làm chủ công nghệ, thay vì kỳ vọng hiệu quả kinh tế ngay lập tức.

Đại biểu Nguyễn Thị Lan (Hà Nội): Việt Nam cần một lộ trình thận trọng: bắt đầu từ mô-đun nhỏ, tăng dần quy mô khi đã tích lũy kinh nghiệm, hoàn thiện pháp lý và quản trị an toàn.

Theo đại biểu, đây là lĩnh vực có mức đầu tư lớn, thời gian thu hồi vốn kéo dài và rủi ro cao, khiến khu vực tư nhân “rất khó mặn mà” nếu Nhà nước không tham gia dẫn dắt. Do vậy, Việt Nam cần một lộ trình thận trọng: bắt đầu từ mô-đun nhỏ, tăng dần quy mô khi đã tích lũy kinh nghiệm, hoàn thiện pháp lý và quản trị an toàn. Lộ trình này phù hợp với thông lệ quốc tế và điều kiện thực tiễn trong nước.

Cùng quan điểm thận trọng, đại biểu Phạm Văn Hòa (Đồng Tháp) lưu ý, SMR tuy có nhiều ưu điểm nhưng về bản chất vẫn là điện hạt nhân, tiềm ẩn rủi ro an toàn rất lớn. Do đó, Việt Nam chỉ nên triển khai thí điểm trong giai đoạn đầu để đánh giá đầy đủ tác động.

Ông Hòa cũng đề nghị cơ quan soạn thảo làm rõ hơn quy định “khuyến khích doanh nghiệp nhà nước và tư nhân tham gia nghiên cứu, đầu tư”, bởi quy định hiện tại còn quá chung chung, chưa tạo được cơ sở triển khai cụ thể.

Đại biểu Nguyễn Thị Lệ Thủy (Vĩnh Long) bổ sung rằng, việc mở rộng cho tư nhân tham gia vào SMR trong dự thảo Nghị quyết mới chỉ dừng ở mức “khẩu hiệu”, thiếu khung chính sách thực thi. Thời hạn Nghị quyết chỉ kéo dài 5 năm, nên khả năng triển khai thực tế các dự án SMR là rất hạn chế và cần được cân nhắc kỹ.

SMR – Cơ hội dài hạn, nhưng phải đi cùng điều kiện an toàn tuyệt đối

Đóng góp góc nhìn khác, đại biểu Trịnh Thị Tú Anh (Lâm Đồng) khẳng định, SMR là hướng đi chiến lược trong bối cảnh Việt Nam vừa phải đảm bảo an ninh năng lượng, vừa theo đuổi mục tiêu giảm phát thải và tăng trưởng bền vững. Trên thế giới, SMR đã vượt qua giai đoạn thử nghiệm; nhiều quốc gia như Mỹ, Pháp, Canada, Anh đang thương mại hóa mạnh mẽ. Một số nước châu Á có điều kiện tương đồng Việt Nam cũng áp dụng cho vùng sâu, vùng xa hoặc khu vực hạ tầng yếu.

Điểm chung của các quốc gia này là không chỉ trông vào ngân sách Nhà nước, mà huy động cả doanh nghiệp tư nhân, các tập đoàn năng lượng, nhà sản xuất thiết bị và công nghệ môi trường cùng tham gia.

Đại biểu Trịnh Thị Tú Anh (Lâm Đồng): Cần xây dựng khung pháp lý riêng cho SMR, bao gồm thẩm định công nghệ, cấp phép vận hành, quản lý chất thải phóng xạ,...

Từ kinh nghiệm quốc tế, đại biểu Tú Anh đồng tình với việc mở rộng cơ chế để cả doanh nghiệp nhà nước và tư nhân tham gia SMR. Theo đại biểu, mô hình này mang lại ba lợi ích lớn:

Thứ nhất, đa dạng hóa nguồn lực và chia sẻ rủi ro - điện hạt nhân đòi hỏi đầu tư lớn, chuỗi cung ứng dài hạn, công nghệ cao. Nhà nước không thể một mình gánh toàn bộ.

Thứ hai, Tận dụng thế mạnh của khu vực tư nhân - tư nhân có khả năng tiếp cận công nghệ nhanh, linh hoạt; doanh nghiệp nhà nước dẫn dắt chiến lược và đảm bảo an toàn - an ninh.

Thứ ba, Tạo nền tảng phát triển ngành công nghiệp SMR trong nước - từ chế tạo mô-đun, thiết bị, đến đào tạo nhân lực và nâng cao năng lực khoa học công nghệ.

Dù vậy, đại biểu nhấn mạnh nguyên tắc cốt lõi: khuyến khích không đồng nghĩa buông lỏng quản lý. SMR vẫn là công nghệ hạt nhân, đòi hỏi chuẩn mực an toàn cao nhất. Vì vậy, cần: Xây dựng khung pháp lý riêng cho SMR, bao gồm thẩm định công nghệ, cấp phép vận hành, quản lý chất thải phóng xạ; Quy định điều kiện năng lực tài chính, công nghệ và trách nhiệm môi trường đối với mọi doanh nghiệp tham gia; Triển khai theo lộ trình nghiên cứu – thử nghiệm – trình diễn, có đánh giá tác động xã hội, môi trường và công khai tham vấn cộng đồng.

Tại phiên thảo luận, các đại biểu đều thống nhất rằng, trong bối cảnh nhu cầu điện tăng nhanh và cam kết Net Zero năm 2050 đang đến gần, Việt Nam cần những đột phá mang tính chiến lược để bảo đảm an ninh năng lượng dài hạn. Điện hạt nhân mô-đun nhỏ mở ra cơ hội để Việt Nam vừa tiếp cận công nghệ cao, vừa từng bước xây dựng năng lực nội địa.

Việc cho phép khu vực tư nhân tham gia cho thấy sự chủ động của Nhà nước trong đổi mới chính sách và huy động nguồn lực xã hội, song cũng đòi hỏi một cách tiếp cận khoa học, thận trọng và đặt an toàn lên hàng đầu.

SMR nếu được triển khai đúng lộ trình, với khung pháp lý rõ ràng và sự phối hợp giữa Nhà nước - doanh nghiệp, sẽ trở thành một trong những hướng đi quan trọng giúp Việt Nam bảo đảm an ninh năng lượng và giảm phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch trong nhiều thập kỷ tới.

Huy Tùng