Điệu múa dâng lễ-cầu nối tâm linh của người S'tiêng ở Tây Nguyên

18 giờ trướcBài gốc

Điệu múa dâng lễ của người S’tiêng. Ảnh: Thủy Lê

Nguồn gốc và ý nghĩa của điệu múa dâng lễ

Tín ngưỡng thờ thần linh đã gắn bó lâu đời với đời sống tinh thần của người S’tiêng. Họ tin rằng, vạn vật trong thiên nhiên từ núi rừng, sông suối, cây cối đến lúa ngô, nồi cơm đều có linh hồn. Vì vậy, những lễ cúng cầu mùa, lễ mừng lúa mới, lễ cúng bến nước hay lễ cúng thần rừng... luôn được tổ chức trang trọng để tạ ơn và cầu xin sự phù hộ.

Trong mỗi lễ hội ấy, múa dâng lễ giữ vai trò mở đầu. Người S’tiêng quan niệm, điệu múa này giống như lời chào, lời khấn bạch gửi đến các vị thần. Bà bóng (người thực hiện nghi thức múa) là cầu nối giữa thế giới con người và thế giới thần linh. Từng động tác múa uyển chuyển, đôi bàn tay vươn cao như mời gọi, dâng lên lễ vật, dâng lên tấm lòng thành kính của buôn làng. Bà bóng thường là một người phụ nữ lớn tuổi, am hiểu nghi thức, có uy tín trong cộng đồng. Trước khi diễn ra lễ hội, bà phải kiêng cữ, giữ thân tâm thanh tịnh. Khi tiếng cồng chiêng bắt đầu ngân, bà bóng khoác lên mình chiếc váy thổ cẩm sặc sỡ, thắt lưng đỏ, đội khăn trắng, trên tay cầm bó lá thiêng hoặc những dải lụa nhiều màu. Điệu múa dâng lễ của bà bóng có nhịp điệu chậm rãi, mềm mại nhưng đầy uy lực. Bà di chuyển theo vòng tròn quanh ché rượu cần, quanh lễ vật, đôi khi uốn lượn như làn khói hương, đôi khi mạnh mẽ như dòng suối cuộn. Mỗi động tác đều có ý nghĩa riêng: vươn tay dâng rượu mời thần linh, cúi đầu tạ ơn đất trời, xoay vòng để kết nối cộng đồng với thần thánh. Động tác múa là hai tay tạo thành hai đường dây cùng đối nhau giơ lên cao, hai bàn tay ngửa lên trên và khi biến đổi thì xòe lòng bàn tay hướng phía trước, phối hợp với động tác tay là người xoay bên phải, xoay bên trái rồi trở về ở thế tự nhiên. Động tác chân, một chân nhún tại chỗ, đồng thời chân kia đá nhẹ lên phía trước, sau đó chân đá kéo về nhún nhẹ tại chỗ, chân làm trụ đá nhẹ lên phía trước. Cứ như vậy, hai chân hoán vị cho nhau liên tục.

Trong nghệ thuật múa của người S’tiêng, âm nhạc là yếu tố quan trọng làm nên thành công của lễ hội. Hầu hết các bài múa trên nền nhạc cồng chiêng, tạo nên sự cộng hưởng, đồng bộ, phản ánh tâm hồn tự do, bay bổng của dân tộc S’tiêng. Không thể thiếu trong múa dâng lễ là âm nhạc cồng chiêng, thứ âm thanh hùng tráng và huyền bí. Cồng chiêng của người S’tiêng không chỉ để tạo nhịp cho điệu múa, mà còn là tiếng gọi thần linh. Khi chiếc chiêng lớn vang lên những nhịp trầm, chiêng nhỏ hòa nhịp ngân dài, cả không gian như được bao phủ bởi một lớp sương linh thiêng. Bên bếp lửa nghi ngút khói, những người đàn ông tấu chiêng, thổi kèn, gõ trống; phụ nữ và trẻ em đứng quây quần, mắt dõi theo từng bước múa của bà bóng. Không khí trang nghiêm, nhưng cũng ấm áp, gắn kết mọi người trong cùng một niềm tin.

Các lễ hội gắn với múa dâng lễ

Múa dâng lễ xuất hiện trong nhiều lễ hội quan trọng của người S’tiêng, từ lễ cúng thần lúa (mừng lúa mới), lễ cúng bến nước, lễ cúng thần rừng đến các lễ cầu an, lễ tạ ơn tổ tiên.

Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Bình Phước (nay là Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Đồng Nai) phục dựng lễ hội mừng lúa mới của người S’tiêng. Ảnh: Thủy Lê

Trong lễ mừng lúa mới, bà bóng dâng lên những bông lúa chín vàng, ché rượu cần thơm nồng, thịt thú rừng nướng trên than hồng, tất cả đều tượng trưng cho thành quả lao động. Bà múa vừa dâng vừa khấn, cầu mong mùa sau mưa thuận gió hòa, lúa ngô đầy kho. Trong lễ cúng bến nước, điệu múa lại uyển chuyển bên dòng suối trong veo, dâng nước lên thần linh, xin cho nguồn nước không bao giờ cạn. Ở mỗi lễ hội, múa dâng lễ không chỉ thể hiện sự tôn kính với thần linh, mà còn phản ánh mối quan hệ hòa hợp giữa con người và thiên nhiên, triết lý sống sâu sắc của đồng bào S’tiêng.

Điệu múa dâng lễ của người S’tiêng không chỉ là một nghi thức, mà còn là linh hồn của cả cộng đồng. Trong từng vòng xoay, từng nhịp tay dâng lễ là cả một kho tàng ký ức về mối quan hệ giữa con người và thần linh, giữa cộng đồng và thiên nhiên. Để bảo tồn vũ điệu ấy, cần sự chung tay của nhiều phía: nghệ nhân truyền dạy cho thế hệ trẻ, chính quyền và ngành văn hóa hỗ trợ phục dựng, người dân gìn giữ trong đời sống thường ngày. Mỗi lễ hội, mỗi điệu múa được tái hiện là một lần bản sắc S’tiêng được khẳng định, trường tồn.

Ngày nay, trong nhịp sống hiện đại, nhiều nghi lễ cổ truyền của người S’tiêng đứng trước nguy cơ mai một. Múa dâng lễ cũng không ngoại lệ. Số người biết múa đúng nghi thức ngày càng ít, các bà bóng già dần, lớp trẻ ít quan tâm đến những phong tục cũ. Tuy vậy, ở một số buôn làng, đặc biệt tại các tỉnh Đồng Nai, Lâm Đồng, nơi người S’tiêng sinh sống đông đảo thì múa dâng lễ vẫn được duy trì nhờ sự chung tay của cộng đồng và chính quyền. Các đội nghệ nhân dân gian, câu lạc bộ văn hóa – văn nghệ được thành lập, truyền dạy cho lớp trẻ. Những lễ hội lớn đều có phần tái hiện điệu múa dâng lễ, giúp giới trẻ hiểu và tự hào về di sản của dân tộc mình. Đặc biệt, ở những xã biên giới, nơi đời sống còn nhiều khó khăn, sự hiện diện của cán bộ, chiến sĩ BĐBP không chỉ bảo vệ chủ quyền, mà còn góp phần bảo tồn các giá trị văn hóa bản địa. Cán bộ, chiến sĩ BĐBP thường xuyên phối hợp với chính quyền, già làng tổ chức các lễ hội truyền thống, khuyến khích bà con giữ gìn tiếng nói, trang phục và các nghi thức tín ngưỡng. Tại các buôn làng S’tiêng, nhiều đồn Biên phòng đã giúp bà con phục dựng điệu múa dâng lễ trong những ngày hội văn hóa, Ngày hội Đại đoàn kết dân tộc hay những dịp tổ chức “Xuân Biên phòng ấm lòng dân bản”... Họ cùng tham gia, cùng lắng nghe những câu chuyện xưa, để từ đó hiểu hơn về tâm hồn người S’tiêng. Sự gắn bó ấy làm cho biên giới thêm vững chãi, không chỉ bằng những cột mốc, mà còn bằng sợi dây văn hóa bền chặt.

Trên cao nguyên mênh mông, khi ánh lửa bập bùng soi sáng gương mặt bà bóng, khi tiếng chiêng ngân hòa vào tiếng gió rừng, điệu múa dâng lễ lại cất lên, kết nối đất trời, thần linh và con người. Vũ điệu ấy, qua bao thăng trầm, vẫn sống động, vẫn linh thiêng, vẫn là niềm tự hào của người S’tiêng. Và trong hành trình giữ gìn biên cương, những giá trị văn hóa ấy góp phần làm nên một Tây Nguyên giàu bản sắc, vững vàng trước sóng gió thời gian.

Thủy Lê

Nguồn Biên Phòng : https://bienphong.com.vn/dieu-mua-dang-le-cau-noi-tam-linh-cua-nguoi-stieng-o-tay-nguyen-post493034.html