Độc đáo nghệ thuật múa trống Chhay-dăm của người Khmer

3 giờ trướcBài gốc

Biểu diễn múa trống Chhay-dăm ở chùa Snaydonkum.

Điệu múa trống Chhay-dăm, hay còn gọi là Sa dăm, là một trong những loại hình nghệ thuật dân gian độc đáo của cộng đồng Khmer Nam Bộ. Bắt nguồn từ sử thi Riêm Kê - bản anh hùng ca Khmer nơi thiện ác đối đầu và chính nghĩa chiến thắng, điệu múa kết hợp hài hòa giữa âm nhạc và võ thuật truyền thống Bokator. Những động tác đá, xoay người, tấn vững chắc thể hiện sức mạnh, đồng thời tái hiện trận đánh oanh liệt, tôn vinh anh hùng, và sự trợ giúp của các vị thần linh.

Múa Chhay-dăm không thể thiếu trong các lễ hội lớn như: Tết Chol Chnam Thmay (Tết cổ truyền Khmer), lễ Dolta (báo hiếu tổ tiên), Ok Om Bok (cúng trăng), hay các nghi thức rước Phật, khánh thành Sala. Tiếng trống vang lên mang ý nghĩa cầu mong mùa màng bội thu, cuộc sống an lành, và kết nối cộng đồng với thế giới tâm linh, tạo nên không khí trang nghiêm mà sôi động, vui tươi mà sâu lắng.

Nhạc cụ chính là trống Chhay-dăm, hình dáng giống chân voi, làm từ gỗ mít hoặc gỗ sao khoét rỗng, mặt trống căng da trâu hoặc da bò, trang trí rực rỡ với màu vàng, đỏ, xanh mang ý nghĩa văn hóa và mong ước. Mỗi bộ biểu diễn gồm 5 đến 7 người, sử dụng 4 đến 6 trống kèm chiêng (cuôl), chũm chọe (chul) và gõ sênh (krap). Người nghệ sĩ đánh trống bằng tay, cùi chỏ, đầu gối, thậm chí nằm sàn mà vẫn múa, tạo nhịp điệu từ chậm rãi dần dồn dập, cao trào với xoay vòng, nhào lộn và hô vang.

Đội múa trống Chhay-dăm ở chùa Snaydonkum.

Em Chau Nê Som Nath, một thành viên đội múa, tâm sự: đội múa luyện tập vào buổi tối tại chùa, mỗi buổi kéo dài khoảng 2 đến 3 tiếng. Lúc mới học rất khó vì động tác phải chính xác, mạnh mẽ và dứt khoát. Vì sự yêu thích nhân vật Chằn từ nhỏ vì sự dũng mãnh, nên em càng học càng thấy cuốn hút.

Ngày 14/5/2025, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch ban hành Quyết định số 1350/QĐ-BVHTTDL, đưa “Nghệ thuật diễn tấu trống Chhay-Dăm của người Khmer tỉnh An Giang” vào Danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Đây là một trong năm di sản của cộng đồng Khmer An Giang, bên cạnh Hội đua bò Bảy Núi, Tri thức viết chữ trên lá buông, Nghệ thuật sân khấu Dì kê và Nghề làm đường thốt nốt. Sự ghi nhận này không chỉ khẳng định giá trị văn hóa mà còn thúc đẩy các biện pháp bảo tồn cụ thể, giúp di sản vượt qua nguy cơ mai một do đô thị hóa và sự thay đổi lối sống.

Hiện, An Giang ước tính có khoảng hơn 120 người thực hành múa trống Chhay-dăm, số các nghệ nhân truyền dạy chưa đến 20 người, phần lớn là người lớn tuổi. Nhằm bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa của nghệ thuật múa trống Chhay-dăm luôn được đề cao trong cộng đồng người Khmer, tại chùa Snaydonkum ở xã Ô Lâm, đội múa trẻ với gần 50 thành viên duy trì tập luyện thường xuyên, học từ nhịp trống cơ bản đến biểu diễn hình thể, tái hiện nhân vật như Chằn Xanh dũng mãnh. Tương tự, đội múa chùa Tà Ngáo ở phường An Phú, dưới sự dẫn dắt của đội trưởng Chau Thanh, đã nỗ lực tập luyện chăm chỉ để có thể biểu diễn thuần thục.

Còn tại chùa Tro Peang Trao ở xã An Tức, đội múa thành lập năm 2024 do Thượng tọa Chau Chanh khởi xướng, mời nghệ nhân Chau Kim Banh từ Trà Vinh (nay thuộc tỉnh Vĩnh Long) về trực tiếp truyền dạy. Những đội múa này không chỉ biểu diễn trong lễ hội địa phương mà còn tham gia sự kiện ngoài tỉnh.

Thời gian qua, chính quyền địa phương đã có nhiều biện pháp thiết thực để hỗ trợ bảo tồn múa trống Chhay-dăm. Trong khuôn khổ Dự án 6 thuộc Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế-xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021-2025 (Chương trình 1719), Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch An Giang phối hợp các chùa Khmer tổ chức các lớp truyền dạy cho thế hệ trẻ. Các lớp học tập trung vào kỹ thuật cơ bản, hỗ trợ kinh phí mua nhạc cụ, đạo cụ và trang phục.

Bà Neańg Sâm Bô, Phó Chủ tịch Ủy ban nhân dân xã Ô Lâm cho biết, thời gian qua, cùng với việc duy trì các lễ hội truyền thống trong cộng đồng, địa phương đã phối hợp tổ chức nhiều hoạt động văn hóa, thể thao và du lịch nhằm tôn vinh bản sắc văn hóa của đồng bào dân tộc thiểu số; đồng thời tạo điều kiện, hỗ trợ nguồn lực để truyền dạy dân ca, dân vũ, dân nhạc truyền thống cho thế hệ trẻ. Sự quan tâm này được kỳ vọng sẽ góp phần gìn giữ bền vững và lan tỏa sức sống của văn hóa Khmer.

Em Chau Nê Som Nath́, trong vai Chằn Xanh.

Về phía Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh An Giang, để bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể múa trống Chhay dăm, Sở đã khuyến khích đẩy mạnh công tác truyền dạy, tạo không gian trình diễn di sản múa trống Chhay-dăm tại các sự kiện trong và ngoài tỉnh cũng như tại điểm đến du lịch góp phần lan tỏa giá trị văn hóa đặc sắc của đồng bào Khmer.

Bên cạnh đó, các hoạt động như Ngày hội Văn hóa, Thể thao và Du lịch đồng bào Khmer, hội thi dân gian hằng năm cũng là dịp để Chhay-dăm tỏa sáng, thu hút khán giả rộng rãi hơn. Nhờ những nỗ lực không ngừng nghỉ của chính quyền địa phương và sự tham gia tích cực của các nghệ nhân và cộng đồng, tiếng trống Chhay-dăm vẫn đang tiếp tục vang lên, hòa cùng nhịp sống hiện đại, góp phần truyền lại cho thế hệ mai sau niềm tự hào về cội nguồn.

Tuy nhiên, hành trình bảo tồn Chhay-dăm đang đứng trước nhiều thách thức. Cùng với quá trình đô thị hóa, xu hướng giải trí hiện đại, hướng ngoại, số người trẻ yêu thích gắn bó với loại hình này ngày càng thưa vắng, các nghệ nhân ngày càng lớn tuổi. Từ đây đòi hỏi cần có sự kết hợp chặt chẽ hơn giữa cộng đồng, chùa chiền và chính quyền, biến Chhay-dăm thành sản phẩm du lịch đặc trưng, với sự tham gia tích cực của người trẻ, từng bước thu hút du khách và tạo động lực kinh tế cho người dân địa phương.

THI PHONG

Nguồn Nhân Dân : https://nhandan.vn/doc-dao-nghe-thuat-mua-trong-chhay-dam-cua-nguoi-khmer-post933767.html