Đối đầu Iran - Israel và hiểm họa mất kiểm soát

6 giờ trướcBài gốc

Sự leo thang nhanh chóng từ chiến tranh ủy nhiệm trong bóng tối sang xung đột công khai vẽ ra một tương lai u ám: một cuộc chiến không có người chiến thắng, chỉ có kẻ bại vong. Trong tâm bão này, sự vắng mặt đáng báo động của đối thoại không chỉ là dấu hiệu thất bại ngoại giao - nó còn là mồi lửa châm ngòi thảm họa lan rộng khắp khu vực, vượt khỏi tầm kiểm soát của chính các bên tham chiến.

Lực lượng cứu hộ tại một địa điểm bị tấn công ở Tel Aviv, Israel. Ảnh: Bloomberg

Trước tình thế nguy hiểm đó, giới phân tích đã phác thảo nhiều kịch bản về đường hướng xung đột cùng phản ứng của các cường quốc. Đáng chú ý, cựu Giám đốc tình báo quân sự Israel Amos Yadlin đã đưa ra bốn kịch bản tiềm năng cho cuộc khủng hoảng Iran - Israel hiện nay. Theo ông, các kịch bản này đều có điểm chung là Israel sẽ tiếp tục hành động quân sự, nhưng diễn biến cụ thể phụ thuộc lớn vào phản ứng của các cường quốc như Mỹ, Nga, Trung Quốc, cũng như vào cách thức Iran đối phó. Có thể xảy ra một cuộc xung đột giới hạn giữa hai nước mà không có sự can dự trực tiếp của Mỹ.

Dù phía Washington mô tả hành động của Israel là đơn phương, nhiều dấu hiệu cho thấy Mỹ thực chất đã ngầm bật đèn xanh cho đồng minh. Cũng không loại trừ khả năng Mỹ bị kéo vào cuộc chiến nếu Iran trả đũa nhằm vào lợi ích của Mỹ, chẳng hạn như tấn công căn cứ quân sự hoặc phong tỏa Eo biển Hormuz. Dù đã chuẩn bị cho kịch bản này, việc Mỹ trực tiếp nhúng tay vẫn tiềm ẩn rủi ro rất lớn - nhất là khi Tổng thống Donald Trump từng công khai mong muốn tránh leo thang đối đầu quân sự với Tehran.

Một giải pháp hòa bình dưới sự bảo trợ của Liên Hợp Quốc cũng được tính đến, cụ thể là một nghị quyết ngừng bắn do Mỹ thúc đẩy và cần Nga, Trung Quốc không phủ quyết. Nếu thành công, lệnh ngừng bắn quốc tế có thể tạo đòn bẩy để Washington đàm phán với Tehran, đồng thời giảm thiểu nguy cơ xung đột lan rộng. Tuy nhiên, một viễn cảnh tồi tệ nhưng vẫn cần lưu tâm là, khi Nga và Trung Quốc trực tiếp ủng hộ Iran, đẩy tình hình thành xung đột mang tính toàn cầu. Dù ít khả năng, điều này phản ánh thực tế rằng trong trật tự thế giới đa cực hiện nay, những liên kết phức tạp giữa các nước lớn có thể khiến một cuộc xung đột khu vực bùng phát thành đại chiến thế giới.

Trong khi đó, chiến lược “đánh thẳng vào tim” của Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu đã phơi bày giới hạn nguy hiểm của tư duy quân sự thuần túy. Những cuộc không kích vào các cơ sở hạt nhân chủ chốt của Iran như Natanz và Fordow, dù gây tổn thất đáng kể, lại vô tình chứng minh sự bất lực của vũ khí thông thường trước các mục tiêu được bảo vệ kiên cố. Những khoảnh khắc chiến thắng kỹ thuật nhất thời không che giấu được nghịch lý chiến lược: càng tấn công mạnh, Israel càng phải phụ thuộc vào ô dù hỗ trợ từ Mỹ; càng gây thiệt hại cho Iran, họ càng kích thích tinh thần dân tộc và ý chí kháng cự của người Iran thêm cao.

Khi ông Netanyahu công khai kêu gọi lật đổ chính quyền Tehran, động thái ấy chẳng khác nào đổ dầu vào lửa - thay vì làm suy yếu sự đoàn kết của đối phương, nó lại càng khiến người Iran thống nhất hơn trước kẻ thù chung. Bài học lịch sử từ Afghanistan đến Iraq dường như đã bị bỏ qua: bom đạn có thể phá hủy cơ sở hạ tầng, nhưng hiếm khi khuất phục được ý chí kháng cự của cả một dân tộc.

Phản ứng của Iran trước áp lực quân sự cũng không kém phần tinh vi. Tehran tỏ ra khéo léo biến thế yếu thành sức mạnh tâm lý. Những loạt tên lửa và drone phóng sang Israel dù phần lớn bị đánh chặn vẫn đạt được mục tiêu tối thiểu: chứng minh rằng Iran có khả năng tấn công trực tiếp và quyết không khuất phục. Tuy nhiên, đòn đáp trả thực sự của Tehran nằm trên mặt trận kinh tế và ngoại giao. Chỉ cần những ám chỉ phong tỏa eo biển Hormuz, Iran đã đủ sức khiến giá dầu toàn cầu tăng vọt - một kiểu “vũ khí hóa năng lượng” đầy tính toán. Đồng thời, Tehran thắt chặt quan hệ với Moscow và Bắc Kinh, tạo thế gọng kìm trước phương Tây. Càng bị cấm vận, Iran càng xích lại gần Nga - Trung. Việc chế độ Iran trụ vững sau hàng thập kỷ trừng phạt là minh chứng cho một thực tế phũ phàng: các công cụ cấm vận truyền thống đã mất dần hiệu lực trong thế giới đa cực.

Trong bức tranh ấy, vai trò của Mỹ giống như một con lắc dao động giữa hai thái cực. Chính quyền Tổng thống Donald Trump đang chịu sức ép kép: vừa phải duy trì liên minh chiến lược với Israel, vừa phải tránh sa lầy vào một cuộc chiến tốn kém trước thềm bầu cử. Việc điều động hàng loạt tàu sân bay và máy bay B-52 đến vùng Vịnh là lời cảnh báo răn đe rõ ràng nhắm vào Tehran, đồng thời cho thấy nỗi lo của ông Trump về di sản chiến tranh nếu Mỹ lại sa vào vũng lầy Trung Đông. Mục tiêu chung giữa Mỹ và Israel là không để Iran sở hữu vũ khí hạt nhân, song hai bên có những khác biệt đáng kể về phương thức hành động. Ông Trump muốn tránh một cuộc chiến toàn diện, còn ông Netanyahu tin rằng chỉ có sức mạnh quân sự mới loại bỏ được mối đe dọa hạt nhân từ Tehran.

Chiến thuật “ngoại giao pháo hạm” mà Washington theo đuổi - với những tối hậu thư yêu cầu Iran phải đầu hàng vô điều kiện - thực chất là một canh bạc nguy hiểm. Chiến lược này giả định rằng sức ép cực đại sẽ buộc Iran khuất phục, nhưng lại bỏ qua thực tế rằng với một chế độ coi sự tồn vong là sinh tử, đe dọa quá mức có thể khiến họ phản ứng liều lĩnh. Việc không song hành với một lộ trình ngoại giao rõ ràng khiến chiến lược này trở thành trò chơi may rủi: Washington nâng mức trừng phạt nhưng không để lại lối thoát thể diện nào cho Tehran, đẩy các bên tiến gần hơn đến xung đột trực diện. Cả ông Trump lẫn ông Netanyahu đều là những người ưa mạo hiểm, tin vào sứ mệnh lịch sử và khó chùn bước khi đã chọn đối đầu. Tâm lý đó càng khiến vòng xoáy xung đột thêm trầm trọng và khó kiểm soát.

Trong bối cảnh ấy, sự sụp đổ của Thỏa thuận hạt nhân JCPOA không chỉ là nền cảnh mà còn là bi kịch trung tâm của khủng hoảng. Việc Mỹ đơn phương rút khỏi JCPOA năm 2018 đã phá vỡ thế cân bằng mong manh đạt được trước đó, đẩy các bên vào thế đối đầu không lối thoát khi kịch bản hậu JCPOA không được chuẩn bị kỹ càng. Ngay khi cơ chế giám sát quốc tế biến mất, Iran tăng tốc làm giàu uranium. Khi đối thoại bị cắt đứt, không gian cho hành động quân sự càng được mở rộng. Hệ quả sâu sắc nhất là sự xói mòn niềm tin vào bất kỳ khuôn khổ đa phương nào trong tương lai. Các quốc gia như Saudi Arabia hay Thổ Nhĩ Kỳ giờ đây có lý do để nghi ngờ hiệu quả của các thỏa thuận kiểm soát vũ khí, đẩy khu vực tới bờ vực của một cuộc chạy đua hạt nhân mới.

Viễn cảnh giải quyết khủng hoảng bằng ngoại giao ngày càng mờ nhạt. Để hạ nhiệt, cần có ba yếu tố hiếm hoi: sự nhượng bộ chiến lược của Israel, sự linh hoạt của Mỹ và thiện chí kiềm chế từ phía Iran. Nhưng tất cả đều bị trói buộc bởi những động cơ chính trị nội tại: Netanyahu gắn sự sống còn của mình với hình ảnh “người bảo vệ Israel”, Trump cần một chiến thắng ngoại giao vang dội để củng cố vị thế tái cử, còn giới lãnh đạo Tehran không thể tỏ ra yếu thế khi nền kinh tế đang kiệt quệ. Trong hoàn cảnh đó, đối thoại không chỉ khó khăn - mà gần như đồng nghĩa với hành động tự sát chính trị.

Cái giá của bế tắc ngoại giao đang hiện hữu từng ngày. Mỗi ngày không có đàm phán, Iran lại có thêm thời gian củng cố cơ sở hạt nhân. Mỗi cuộc không kích của Israel tiếp tục bào mòn kho vũ khí vốn đã hạn chế. Mỗi tuyên bố cứng rắn của Washington thu hẹp thêm dư địa cho giải pháp hòa bình. Nguy cơ lớn nhất không nằm ở ý đồ của các bên, mà ở khả năng một biến cố bất ngờ - một vụ tấn công nhầm, một hành động khiêu khích của lực lượng ủy nhiệm, hay một trục trặc kỹ thuật - có thể châm ngòi cho xung đột vượt ngoài kiểm soát. Khi đó, thảm họa chiến tranh toàn diện sẽ không còn là nguy cơ xa vời, mà trở thành hiện thực gần như chắc chắn.

Trung Đông đang đứng trước một ngã rẽ định mệnh: một bên là vực thẳm chiến tranh triệt để với hậu quả không thể đảo ngược, bên kia là lối thoát mong manh đòi hỏi sự dũng cảm phi thường của các nhà lãnh đạo. Lịch sử có thể sẽ không trách cứ họ vì đã theo đuổi lợi ích quốc gia, nhưng chắc chắn sẽ lên án không khoan nhượng nếu họ để thất bại ngoại giao đẩy hàng triệu người vô tội vào biển lửa chiến tranh. Khi đối thoại bị dập tắt, tiếng rít của tên lửa trở thành ngôn ngữ duy nhất - và trong ngôn ngữ ấy, không bao giờ tồn tại từ “hòa bình”.

Khổng Hà

Nguồn CAND : https://cand.com.vn/binh-luan-quoc-te/doi-dau-iran-israel-va-hiem-hoa-mat-kiem-soat-i772347/