Đổi mới chương trình và sách giáo khoa giáo dục phổ thông: Từ kỳ vọng đến thực tiễn

3 giờ trướcBài gốc

Một hành trình chuyển động toàn diện

Năm học 2024–2025 đánh dấu thời điểm hoàn tất triển khai CTGDPT mới ở tất cả các cấp học, từ tiểu học đến trung học phổ thông. Đây là kết quả của một quá trình nhiều năm chuẩn bị, khi Bộ Bộ GD&ĐT xác định đổi mới chương trình là bước đột phá chiến lược, nhằm chuyển từ nền giáo dục nặng về truyền thụ kiến thức sang phát triển phẩm chất và năng lực người học.

CTGDPT 2018 được thiết kế theo hướng mở, linh hoạt, phân hóa và có khả năng cập nhật, hướng đến việc trang bị cho học sinh những kỹ năng thích ứng với sự thay đổi nhanh của thế giới.

Năm học 2024–2025 đánh dấu thời điểm hoàn tất triển khai CTGDPT mới

Cùng với chương trình, SGK mới là biểu hiện cụ thể và trực quan nhất của đổi mới. Lần đầu tiên trong lịch sử giáo dục Việt Nam, chủ trương xã hội hóa biên soạn SGK được triển khai, cho phép nhiều nhà xuất bản tham gia, nhiều bộ sách cùng tồn tại, tạo cơ hội lựa chọn cho nhà trường và địa phương.

Từ năm 2020 đến nay, hàng trăm đầu sách đã được thẩm định, phê duyệt và đưa vào giảng dạy, với sự tham gia của hàng nghìn tác giả, nhà khoa học, giáo viên trong cả nước. Việc có nhiều bộ sách cùng được lựa chọn không chỉ thể hiện tinh thần dân chủ trong giáo dục, mà còn góp phần thúc đẩy cạnh tranh lành mạnh trong biên soạn, chỉnh lý, cải tiến học liệu.

Công tác chuẩn bị về đội ngũ và cơ sở vật chất cũng được chú trọng. Theo Bộ GD&ĐT, hơn 27.000 biên chế giáo viên được bổ sung cho các địa phương trong giai đoạn 2022–2026. Hầu hết các tỉnh, thành phố đều tổ chức bồi dưỡng giáo viên dạy các môn học mới như Tin học, Công nghệ, Nghệ thuật và các môn tích hợp.

Nhiều địa phương như Đắk Lắk, Quảng Ninh, Đồng Nai, Bình Dương đã đầu tư hàng nghìn tỷ đồng nâng cấp cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy học. Các hình thức kiểm tra, đánh giá học sinh cũng từng bước chuyển từ điểm số sang năng lực, khuyến khích tư duy phản biện, sáng tạo, hợp tác.

Thành công lớn nhất của giai đoạn 2020–2025 không chỉ nằm ở việc hoàn thành đúng lộ trình, mà còn ở việc hình thành một nhận thức mới trong toàn ngành về triết lý giáo dục. Cụm từ “phát triển phẩm chất và năng lực người học” đã không còn là khẩu hiệu, mà trở thành tiêu chí đánh giá chất lượng dạy học.

Học sinh được tham gia vào quá trình học một cách chủ động hơn, giáo viên buộc phải thay đổi vai trò – từ người truyền thụ sang người hướng dẫn, tổ chức và hỗ trợ. Các nhà trường được trao quyền lựa chọn SGK, chủ động xây dựng kế hoạch giáo dục nhà trường. Đó là những bước tiến đáng kể hướng đến nền giáo dục hiện đại và tự chủ hơn.

Tuy nhiên, thực tiễn triển khai tại các địa phương, đặc biệt là vùng sâu, vùng xa, cũng cho thấy những “độ trễ” giữa chủ trương và thực tế, giữa tầm nhìn chính sách và khả năng đáp ứng nguồn lực. Điều này khiến cho việc hiện thực hóa các mục tiêu của CTGDPT trở nên phức tạp và cần sự điều chỉnh linh hoạt hơn.

Những khoảng trống cần được lấp đầy

Sau năm năm triển khai, chương trình và SGK mới vẫn đang trong quá trình “hoàn thiện khi vận hành”. Một trong những vấn đề được giới chuyên gia chỉ ra là sự chênh lệch rõ rệt giữa các vùng, miền trong điều kiện triển khai. Khi chương trình được thiết kế theo hướng mở và yêu cầu cao về năng lực giáo viên, thì sự thiếu hụt đội ngũ ở vùng khó khăn lại càng bộc lộ rõ.

Giáo viên vừa dạy vừa học để cập nhật kiến thức phù hợp với CTGDPT mới

Nhiều giáo viên chưa được đào tạo bài bản về phương pháp dạy học phát triển năng lực, vẫn giữ lối truyền đạt cũ, khiến nội dung mới bị “cũ hóa” trong cách dạy. Một bộ phận giáo viên lúng túng với cách đánh giá học sinh, đặc biệt ở những môn học tích hợp. Trong khi đó, việc tổ chức bồi dưỡng chuyên môn nhiều nơi còn hình thức, thiếu gắn kết với thực tế lớp học.

Xã hội hóa biên soạn SGK tuy là chủ trương đúng đắn, nhưng thực tế triển khai cũng đặt ra những câu hỏi đáng suy ngẫm. Việc có quá nhiều bộ sách được lựa chọn, trong điều kiện năng lực thẩm định của các địa phương chưa đồng đều, đã tạo ra sự phân hóa trong chất lượng dạy học. Có nơi chọn sách vì phù hợp điều kiện, có nơi chọn vì tiện lợi hay quan hệ nhà cung cấp.

Không ít giáo viên phản ánh rằng sự khác biệt giữa các bộ sách khiến việc trao đổi chuyên môn, chia sẻ tài liệu, tổ chức kiểm tra – đánh giá chung trở nên khó khăn. Đây là nền thực tế dẫn tới yêu cầu phải đổi hướng tiếp cận đối với SGK, nhằm bảo đảm tính đồng bộ và công bằng trong thực thi chương trình.

Cơ sở vật chất, thiết bị dạy học vẫn là “điểm nghẽn” cố hữu. Dù nhiều địa phương đã đầu tư, nhưng sự chênh lệch vẫn lớn. Theo thống kê, tỷ lệ phòng học kiên cố hóa toàn quốc đã đạt trên 90%, song vẫn còn hàng nghìn điểm trường lẻ, thiếu thiết bị tối thiểu.

Việc triển khai các môn học mới như Tin học hay Công nghệ ở vùng khó khăn gặp nhiều trở ngại vì thiếu phòng máy, mạng Internet yếu, thiếu giáo viên chuyên môn. Điều đó dẫn đến tình trạng “có chương trình mà không có điều kiện thực hiện”, khiến hiệu quả bị giảm sút đáng kể.

Không chỉ cơ sở vật chất, mà cả nội dung chương trình cũng đang được đặt lên bàn rà soát. Một số môn học bị đánh giá là quá tải, có nội dung chưa phù hợp với độ tuổi hoặc trùng lặp giữa các cấp học. Cách sắp xếp môn học tích hợp như Lịch sử – Địa lý, Khoa học tự nhiên tuy mang ý nghĩa khoa học, nhưng trên thực tế, nhiều trường vẫn phải tách ra để dạy do thiếu giáo viên đủ năng lực đảm nhận cả hai phần. Cần một cơ chế điều chỉnh mềm dẻo hơn, không áp dụng rập khuôn, tránh làm “đứt gãy” quá trình đổi mới.

Sau nhiều năm được bổ sung biên chế và cải thiện chính sách tiền lương, đội ngũ giáo viên đã dần ổn định về nhân lực, nhưng chất lượng nghề nghiệp lại trở thành thách thức mới. Chất lượng ở đây không chỉ được đo bằng trình độ đào tạo hay thâm niên công tác, mà là khả năng đổi mới tư duy, sáng tạo trong phương pháp dạy học và chủ động thích ứng với sự thay đổi của chương trình.

Một giáo viên giỏi thời kỳ mới không chỉ nắm chắc kiến thức, mà còn biết dẫn dắt học sinh tự học, tự khám phá, biết biến lớp học thành không gian tương tác chứ không phải nơi độc thoại. Đổi mới giáo dục vì thế không thể chỉ trông vào văn bản, thiết bị hay SGK, mà phụ thuộc trực tiếp vào chất lượng, tinh thần và bản lĩnh của người thầy — những người giữ vai trò trung tâm trong việc biến chính sách thành thực tiễn.

Từ đa dạng đến thống nhất có chọn lọc

Trước thực trạng đó, việc triển khai một bộ SGK thống nhất toàn quốc đã được đặt ra như yêu cầu cấp thiết. Nghị quyết 71-NQ/TW ngày 22.8.2025 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo xác định rõ, một trong những nhiệm vụ của Bộ GD&ĐT là “Rà soát, đánh giá việc triển khai thực hiện Chương trình giáo dục phổ thông; bảo đảm cung cấp một bộ sách giáo khoa thống nhất toàn quốc, phấn đấu tới năm 2030 cung cấp miễn phí sách giáo khoa cho tất cả học sinh”.

Một bộ SGK thống nhất dùng chung cho cả nước sẽ được triển khai ngay từ năm học 2026–2027

Thực hiện tinh thần của Nghị quyết, Bộ GD&ĐT đã công bố lộ trình chuẩn bị bộ SGK thống nhất áp dụng từ năm học 2026–2027. Tại Hội nghị tổng kết chương trình và SGK giai đoạn 2020–2025, Bộ trưởng Bộ GD&ĐT Nguyễn Kim Sơn cho biết, việc chuẩn bị một bộ SGK thống nhất dùng chung cho cả nước sẽ được triển khai ngay từ năm học 2026–2027; quá trình biên soạn, thẩm định, ban hành được thực hiện theo quy trình chặt chẽ, khoa học, kế thừa những kết quả đã đạt được, đồng thời khắc phục những bất cập của cơ chế “một chương trình, nhiều bộ sách” trước đây.

Một bộ SGK thống nhất không đồng nghĩa với khép kín. Mục tiêu cốt lõi là tạo nền chuẩn nội dung thống nhất, bảo đảm công bằng tiếp cận tri thức giữa các vùng miền, trong khi phương pháp tổ chức dạy học vẫn mở để nhà trường và giáo viên linh hoạt vận dụng theo điều kiện thực tế.

Cách tiếp cận này giúp khắc phục tình trạng phân tán, chênh lệch chất lượng dạy học do khác biệt học liệu; đồng thời thuận lợi cho công tác bồi dưỡng giáo viên, chia sẻ chuyên môn, kiểm tra, đánh giá và chuyển đổi số học liệu ở quy mô toàn quốc.

Tổng kết giai đoạn 2020–2025, có thể thấy chương trình và SGK mới đã mở ra một nền tảng cho mô hình giáo dục phổ thông hiện đại hơn, song yêu cầu về chất lượng và tính bền vững trong thực thi vẫn là trọng tâm của giai đoạn tới. Việc xây dựng một bộ SGK thống nhất, theo lộ trình nêu trên, là bước đi cần thiết để đổi mới đi vào thực chất.

HOÀNG HƯƠNG

Nguồn Văn hóa : http://baovanhoa.vn/doi-song/doi-moi-chuong-trinh-va-sach-giao-khoa-giao-duc-pho-thong-tu-ky-vong-den-thuc-tien-175836.html