Đổi mới phương pháp lập dự toán ngân sách

3 giờ trướcBài gốc

Đại biểu Trần Văn Lâm (Bắc Ninh). Ảnh: ST

Dự toán thấp: An toàn nhưng chưa bền vững

Đại biểu Trần Văn Lâm (Bắc Ninh) cho rằng báo cáo ngân sách những năm qua cho thấy công tác lập dự toán thu chưa sát với thực tế, khi dự toán thường thấp nhưng kết quả lại vượt thu cao. Theo ông, việc dự toán ở mức thấp là dễ hiểu, vì giúp đảm bảo hệ số an toàn về nguồn lực tài chính trong bối cảnh kinh tế nhiều biến động và khó dự báo. Tuy nhiên, thực tế này cũng kéo theo những hệ lụy trong quản lý, điều hành ngân sách.

Ngày 30/10, Quốc hội tiếp tục thảo luận tại Hội trường về tình hình thực hiện ngân sách nhà nước (NSNN) năm 2025, dự toán NSNN, phương án phân bổ ngân sách trung ương năm 2026 (trong đó có Kế hoạch tài chính - NSNN 3 năm 2026-2028; tình hình thực hiện kế hoạch đầu tư công vốn NSNN năm 2025, dự kiến kế hoạch đầu tư công vốn NSNN năm 2026; tình hình thực hiện kế hoạch tài chính năm 2025, dự kiến kế hoạch tài chính năm 2026 của các quỹ tài chính nhà nước ngoài ngân sách do Trung ương quản lý).

Quốc hội thảo luận về kết quả thực hiện các nghị quyết của Quốc hội về kế hoạch 5 năm giai đoạn 2021-2025: đầu tư công trung hạn; tài chính quốc gia và vay, trả nợ công; dự kiến các kế hoạch: tài chính 5 năm quốc gia giai đoạn 2026-2030; đầu tư công trung hạn giai đoạn 2026-2030.

Ông Lâm phân tích, khi dự toán thu thấp, nhiều địa phương có khoản vượt thu lớn, nhưng việc sử dụng phần vượt thu này lại thiếu căn cơ và chưa hiệu quả. Không ít khoản vượt thu được bố trí dàn trải cho các nhiệm vụ, công trình hoặc dự án chưa thật sự cấp thiết, thậm chí có dự án chưa nằm trong kế hoạch đầu tư công trung hạn. Hệ quả là khâu chuẩn bị dự án chất lượng thấp, dẫn đến chậm giải ngân, phải chuyển nguồn, nguồn lực đầu tư công bị phân tán, lãng phí, kém hiệu quả.

Từ thực tiễn trên, ông Lâm đề xuất trong nhiệm kỳ tới cần đổi mới khâu lập dự toán, bảo đảm dự toán được đặt ở mức an toàn nhưng có tính khả thi cao. Đồng thời, cần xác định trước phương án sử dụng nguồn vượt thu nếu điều kiện thuận lợi cho phép. Việc lập dự toán chi cũng phải được xây dựng đồng bộ với dự toán thu để có kế hoạch bố trí, ưu tiên rõ ràng ngay từ đầu, qua đó nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách và giảm bớt băn khoăn về chất lượng dự toán hằng năm.

Đại biểu Phạm Văn Hòa (Đồng Tháp). Ảnh: ST

Cần nâng cao chất lượng công tác dự báo thu - chi

Đại biểu Phạm Văn Hòa (Đồng Tháp) đánh giá, trong năm 2025, mặc dù còn nhiều khó khăn, Chính phủ đã điều hành thu - chi ngân sách và giải ngân đầu tư công đạt kết quả tích cực. Tổng thu ngân sách đạt 2,38 triệu tỷ đồng, vượt 421 nghìn tỷ đồng so với cùng kỳ. Tuy nhiên, dự toán thu lại được xây dựng ở mức thấp, thậm chí thấp hơn kết quả thực hiện năm 2024, cho thấy công tác đánh giá và dự báo thu ngân sách còn chưa sát thực tế.

Theo ông Hòa, việc vượt thu ngân sách là tín hiệu đáng mừng, thể hiện nỗ lực trong điều hành, nhưng vượt thu quá cao nhiều năm liền lại phản ánh hạn chế trong công tác lập dự toán. Nếu dự toán được xây dựng ở mức quá thấp so với khả năng thực hiện thì sẽ không còn phản ánh đúng năng lực thu thực tế, đồng thời gây khó khăn cho việc cân đối và điều hành chi ngân sách - đại biểu nêu rõ.

Ông đề nghị Chính phủ cần tiếp tục nâng cao chất lượng dự báo và xác lập dự toán phù hợp, có cơ sở thực tiễn và khoa học hơn, bảo đảm sự thống nhất giữa các cấp ngân sách, tránh tình trạng dự toán thấp, đồng thời giúp các Bộ, ngành và địa phương chủ động hơn trong phân bổ, sử dụng nguồn lực.

Báo cáo kiểm toán quyết toán NSNN năm 2023 của Kiểm toán nhà nước cho thấy, quyết toán thu NSNN là 1.770.776 tỷ đồng, bằng 109,3% (tương ứng vượt 150.032 tỷ đồng) dự toán giao (trong đó, thu nội địa vượt 11,2% dự toán giao; thu từ hoạt động xuất nhập khẩu đạt 86,7% dự toán giao; thu dầu thô vượt 47,6% dự toán giao).

Một số địa phương dự báo một số chỉ tiêu thu chưa sát dẫn đến ước thực hiện năm 2022 làm cơ sở xây dựng dự toán năm 2023 thấp so với thực hiện; lập dự toán thu nội địa chưa đảm bảo tính tích cực, thậm chí lập thấp hơn ước thực hiện năm 2022, chưa phù hợp với tốc độ tăng thu NSNN trên địa bàn hoặc tốc độ tăng trưởng kinh tế bình quân giai đoạn 2021-2025 trên địa bàn tỉnh theo Nghị quyết của Hội đồng nhân dân; lập dự toán một số chỉ tiêu thu chưa đầy đủ, chưa bao quát hết nguồn thu; chưa phù hợp khả năng thu…

Đại biểu Trần Văn Tiến (Phú Thọ). Ảnh: ST

Bảo đảm tính khả thi và bền vững của ngân sách năm 2026

Đại biểu Trần Văn Tiến (Phú Thọ) đánh giá cao sự nỗ lực của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, các Bộ, ngành, địa phương và cộng đồng doanh nghiệp trong điều hành NSNN năm 2025, với nhiều chỉ tiêu đạt và vượt kế hoạch. Chẳng hạn, tỷ lệ huy động vào NSNN đạt 18,7% GDP, trong đó thu thuế và phí chiếm 13,5% GDP; thu nội địa tăng 23,5% so với dự toán, nhiều khoản thu tăng cao như thu tiền sử dụng đất, thu cổ tức, lợi nhuận sau thuế, chênh lệch thu - chi Ngân hàng Nhà nước, thu hồi vốn đầu tư tại các tổ chức kinh tế và thu từ khu vực ngoài quốc doanh.

Tuy vậy, đại biểu cho rằng việc vượt thu quá lớn nhiều năm liên tiếp (năm 2024 tăng 19,8%, năm 2025 ước tăng 21,5%) cho thấy khâu lập dự toán thu ngân sách chưa sát thực tiễn, làm ảnh hưởng đến cân đối ngân sách và kế hoạch đầu tư công. Ngoài ra, vẫn còn nhiều khoản thu đạt thấp như thu từ doanh nghiệp nhà nước, dầu thô, viện trợ, thuế bảo vệ môi trường, trong khi nợ thuế tăng lên 239,2 nghìn tỷ đồng, chiếm 17,6% tổng thu 9 tháng đầu năm, vượt xa mục tiêu 5%. Cơ cấu thu ngân sách chưa thật sự bền vững khi phần tăng chủ yếu đến từ thu tiền sử dụng đất, một nguồn thu ngắn hạn.

Đối với dự toán năm 2026, ông Tiến cho rằng, tổng thu NSNN dự kiến chỉ tăng 5,88% trong khi tăng trưởng GDP đặt mục tiêu 10% trở lên là chưa hợp lý. Đại biểu đề nghị điều chỉnh mức tăng thu tương ứng với tăng trưởng kinh tế, đồng thời rà soát lại các chỉ tiêu quan trọng như tỷ lệ huy động vào NSNN, cơ cấu thu từ thuế, phí và các khoản thu chủ lực để bảo đảm tính bền vững.

Ông cũng lưu ý, tỷ trọng thu ngân sách trung ương đang có xu hướng giảm (từ 48,4% năm 2025 xuống 47,88% năm 2026), cần được xem xét điều chỉnh hợp lý để bảo đảm vai trò của ngân sách trung ương trong cân đối và hỗ trợ phát triển kinh tế - xã hội.

Từ các ý kiến của đại biểu, có thể thấy yêu cầu đổi mới phương pháp lập dự toán ngân sách là rất cần thiết. Dự toán cần bảo đảm vừa an toàn, vừa khả thi, sát với thực tế thu - chi, có tính dự báo cao, góp phần sử dụng hiệu quả nguồn lực và tăng tính bền vững cho ngân sách nhà nước./.

THÙY ANH

Nguồn Kiểm Toán : http://baokiemtoan.vn/doi-moi-phuong-phap-lap-du-toan-ngan-sach-43977.html