Đón sóng đầu tư khoáng sản hiếm giữa căng thẳng địa chính trị toàn cầu

6 giờ trướcBài gốc

Trong bối cảnh căng thẳng thương mại Mỹ - Trung đẩy giá khoáng sản hiếm lên mức cao kỷ lục, một số công ty khai thác khoáng sản ở Việt Nam có thể tận dụng cơ hội sẵn sàng đáp ứng nhu cầu toàn cầu.

Công ty công nghệ quốc phòng Govini đã đưa ra cảnh báo rằng gần 78% hệ thống vũ khí của Bộ Quốc phòng Mỹ có nguy cơ gián đoạn nếu Trung Quốc hạn chế xuất khẩu các loại khoáng sản chiến lược.

Với trữ lượng khoáng sản phong phú cùng khung pháp lý ngày càng hoàn thiện, Việt Nam đang đứng trước cơ hội lớn để định vị mình trong chuỗi cung ứng toàn cầu, trong khi căng thẳng địa chính trị liên tục tạo ra những khoảng trống nguồn cung chưa từng có.

Bối cảnh thương mại đầy biến động

Chiến tranh thương mại Mỹ - Trung đã vượt xa phạm vi tranh chấp thuế quan thông thường và trở thành cuộc đua kiểm soát các nguồn tài nguyên chiến lược.

Theo báo cáo mới đây từ các chuyên gia phân tích tại Công ty CP Quản lý quỹ Trí tuệ Việt Nam (IVAM), Trung Quốc hiện đang thống trị chuỗi cung ứng khoáng sản hiếm, kiểm soát hơn 90% công suất sản xuất đất hiếm toàn cầu và chiếm thị phần lớn với các kim loại quan trọng như antimon, vonfram, bismuth, florit và titan.

Trung Quốc vẫn là nhà xuất khẩu khoáng sản hiếm hàng đầu vào Mỹ. Ảnh: IVAM

Động thái siết chặt xuất khẩu từ Bắc Kinh, đặc biệt từ cuối năm 2024, đã tác động mạnh mẽ đến thị trường. Tháng 12/2024, Trung Quốc chính thức cấm xuất khẩu antimon sang Mỹ và từ tháng 2/2025, áp đặt các biện pháp kiểm soát nghiêm ngặt đối với vonfram, bismuth, tellurium, molybdenum và indium.

Dù không áp dụng lệnh cấm hoàn toàn, những quy định mới khiến quy trình xin giấy phép xuất khẩu trở nên phức tạp hơn, đẩy giá khoáng sản tăng vọt. Vonfram tăng hơn 13% chỉ trong vài tháng, trong khi florit đạt mức 507 USD mỗi tấn khô trong quý I/2025.

Hậu quả là các quốc gia phụ thuộc vào nguồn cung từ Trung Quốc như Mỹ, Nhật Bản, châu Âu và Hàn Quốc phải đối mặt với tình trạng thiếu hụt nghiêm trọng.

Báo cáo “Critical Mineral Resources” do Quốc hội Mỹ công bố tháng 2/2025 đã chỉ ra 19 loại khoáng sản có mức độ rủi ro cao do phụ thuộc vào nhập khẩu, trong đó Trung Quốc chi phối phần lớn nguồn cung.

Đáng chú ý, có tới 80.000 bộ phận trong hệ thống vũ khí Mỹ phụ thuộc vào các nguyên tố như antimon, gallium và germanium. Nếu Trung Quốc tiếp tục mở rộng các biện pháp hạn chế, hơn 75% chuỗi cung ứng quốc phòng Mỹ có thể bị gián đoạn.

Không chỉ lĩnh vực quốc phòng, nhiều ngành công nghiệp then chốt như chất bán dẫn, năng lượng tái tạo và viễn thông cũng chịu ảnh hưởng.

Trung Quốc hoàn toàn có khả năng leo thang kiểm soát nguồn cung theo ba bước: hạn chế xuất khẩu đất hiếm, chuyển một số khoáng sản từ diện kiểm soát sang cấm xuất khẩu hoàn toàn và bổ sung thêm các khoáng sản khác vào danh sách kiểm soát. Điều này buộc Mỹ và các đồng minh phải gấp rút tìm kiếm nguồn cung thay thế.

Việt Nam, với trữ lượng vonfram chiếm khoảng 4,6% toàn cầu, cùng nguồn antimon dồi dào tại Hà Giang và trữ lượng titan phong phú ở Bình Định, đang trở thành ứng viên sáng giá trong cuộc đua này.

Đặc biệt, Luật Địa chất và khoáng sản 2024 đã tạo ra hành lang pháp lý minh bạch, khuyến khích đầu tư nước ngoài và giúp Việt Nam sẵn sàng nắm bắt thời cơ.

Cơ hội cho các doanh nghiệp tiên phong

Trong bối cảnh đó, Công ty CP Cơ khí và khoáng sản Hà Giang (HGM) là một trong những doanh nghiệp hưởng lợi từ lệnh cấm xuất khẩu antimon của Trung Quốc.

Mỏ Mậu Duệ do HGM khai thác có trữ lượng ước tính khoảng 1 triệu tấn quặng, cho phép công ty sản xuất antimon tinh luyện đạt độ tinh khiết 99,85%, đáp ứng yêu cầu khắt khe của các thị trường như Nhật Bản, Mỹ và châu Âu.

HGM hưởng lợi lớn từ giá Antimon tăng mạnh từ giữa năm ngoái. Ảnh: IVAM

Trong năm 2024, HGM ghi nhận doanh thu tăng hơn 110% và lợi nhuận sau thuế tăng 235%, đạt 183 tỷ đồng, chủ yếu nhờ giá antimon tăng kỷ lục do tình trạng thiếu hụt toàn cầu.

Tuy nhiên, công suất luyện antimon của HGM hiện chỉ đạt khoảng 65%, do gặp khó khăn trong việc khai thác sâu và hạn chế diện tích bãi đổ thải.

Dù vậy, trữ lượng còn lại tại mỏ đủ để công ty tiếp tục khai thác trong vòng 30 năm. HGM cũng đang hoàn thiện thủ tục gia hạn giấy phép khai thác đến sau năm 2026.

“Trữ lượng còn lại đủ để HGM hoạt động lâu dài,” báo cáo của IVAM đánh giá. Với chính sách kiểm soát sản lượng khoáng sản của Chính phủ, HGM có thể lập kế hoạch sản xuất ổn định, từ đó tận dụng được mức giá antimon cao để củng cố vị thế trên thị trường quốc tế.

Trong khi đó, Masan High-Tech Materials (MSR) là đi đầu với tiềm năng phát triển ngành khoáng sản hiếm tại Việt Nam.

Mỏ Núi Pháo mà công ty sở hữu cung cấp khoảng 30% sản lượng vonfram toàn cầu ngoài Trung Quốc, với trữ lượng khoảng 83 triệu tấn quặng, đủ để khai thác thêm ít nhất 12 năm.

MSR không chỉ sản xuất vonfram mà còn khai thác florit và bismuth, phục vụ các ngành công nghiệp điện tử, hàng không vũ trụ và năng lượng.

Năm 2021, sau thương vụ mua lại mảng kinh doanh vonfram của H.C. Starck, sản lượng vonfram của MSR tăng tới 97%.

Tuy nhiên, đến giai đoạn 2023 - 2024, hoạt động khai thác bị gián đoạn do khó khăn trong việc nổ mìn tại mỏ. Mặc dù vậy, MSR vẫn hưởng lợi lớn từ việc giá vonfram tăng mạnh do Trung Quốc siết xuất khẩu.

Đáng chú ý, mảng florit của công ty đạt biên lợi nhuận gộp 65,3% trong quý I/2025 và đóng góp tới gần 90% lợi nhuận gộp, dù chỉ chiếm 9,3% tổng doanh thu. “Florit là trụ cột then chốt bảo vệ hiệu quả tài chính của MSR,” IVAM nhấn mạnh.

Tháng 12/2024, MSR đã bán cổ phần tại H.C. Starck cho Mitsubishi Materials với giá trị 135 triệu USD, qua đó giúp giảm nợ từ 670 triệu USD xuống còn 490 triệu USD. Động thái này tạo nền tảng tài chính vững chắc để công ty tập trung khai thác hiệu quả mỏ Núi Pháo và duy trì các hợp đồng dài hạn với đối tác chiến lược.

Ngoài ra, Công ty CP Khoáng sản Bình Định (BMC) đang nổi lên trong lĩnh vực khai thác titan, loại khoáng sản đóng vai trò quan trọng trong các ngành quốc phòng, hàng không vũ trụ và sản xuất chip bán dẫn.

Với mỏ sa khoáng Cát Thành có trữ lượng ước tính khoảng 1,5 triệu tấn, BMC hiện sản xuất ilmenite và xỉ titan, đạt công suất 80.000 tấn ilmenite mỗi năm, dù mới chỉ vận hành 27% công suất dây chuyền sản xuất xỉ titan.

Nhờ quy trình sản xuất hiện đại, BMC có thể tối ưu hóa tỷ lệ thu hồi khoáng sản, tạo lợi thế cạnh tranh dài hạn. Trong giai đoạn 2011 - 2013, công ty đã tăng trưởng mạnh mẽ khi thị trường titan toàn cầu khởi sắc và thuế xuất khẩu được điều chỉnh giảm.

Tuy nhiên, từ năm 2014, BMC gặp khó khăn khi thuế tài nguyên tăng và nguồn cung titan từ Trung Quốc trở nên dồi dào.

Nếu trong thời gian tới Trung Quốc áp dụng biện pháp hạn chế xuất khẩu titan, BMC hoàn toàn có thể hưởng lợi từ xu hướng giá tăng và nhu cầu toàn cầu mở rộng. “BMC có tiềm năng mở rộng thị phần nếu titan trở thành ‘con bài’ chiến lược của Trung Quốc,” IVAM nhận định.

Thách thức đan xen cơ hội

Mặc dù cơ hội đang rộng mở, ngành khoáng sản hiếm của Việt Nam vẫn đối mặt với nhiều thách thức. Việc khai thác thiếu bền vững, công nghệ lạc hậu và nguy cơ ô nhiễm môi trường là những rào cản lớn cần được giải quyết.

Quá trình tinh luyện antimon của HGM hiện vẫn tạo ra khí thải độc hại như SO2 và chất thải chứa kim loại nặng, đòi hỏi đầu tư mạnh vào hệ thống xử lý môi trường.

Trong khi đó, MSR đã gặp khó khăn khi mỏ Núi Pháo tạm gián đoạn hoạt động, còn BMC cần nâng cấp dây chuyền để tăng sản lượng xỉ titan.

Chính phủ đã ban hành Luật Địa chất và khoáng sản 2024 và Quyết định 866/QĐ-TTg, trong đó nhấn mạnh đến mục tiêu khai thác bền vững và kiểm soát sản lượng.

Tuy nhiên, mức thuế tài nguyên dao động từ 12-25% đối với đất hiếm và từ 5-25% với khoáng sản kim loại đang tạo áp lực tài chính lớn cho các doanh nghiệp.

Những công ty quy mô nhỏ gặp khó khăn trong việc đáp ứng yêu cầu về vốn và công nghệ, trong khi các doanh nghiệp lớn như HGM, MSR và BMC đang nắm lợi thế cạnh tranh rõ rệt.

Để tận dụng hiệu quả cơ hội đang đến, Việt Nam cần đẩy mạnh đầu tư vào công nghệ chế biến sâu, tăng cường hợp tác quốc tế để nâng cấp dây chuyền sản xuất và đa dạng hóa thị trường xuất khẩu.

Các chuyên gia cho rằng HGM nên tập trung mở rộng công suất luyện antimon, MSR cần ổn định hoạt động khai thác tại mỏ Núi Pháo, còn BMC có thể chủ động nâng công suất sản xuất xỉ titan nếu thị trường phục hồi.

Dũng Phạm

Nguồn Nhà Quản Trị : https://theleader.vn/don-song-dau-tu-khoang-san-hiem-giua-cang-thang-dia-chinh-tri-toan-cau-d40738.html