Đồng bằng sông Cửu Long trước bước ngoặt phát triển và sinh kế

11 giờ trướcBài gốc

Đồng bằng sông Cửu Long đang đứng trước một bước ngoặt phát triển mang tính quyết định, khi biến đổi khí hậu không còn là rủi ro dài hạn mà đã trở thành lực cản trực tiếp đối với tăng trưởng, sinh kế và an sinh xã hội. Trong bối cảnh đó, lựa chọn con đường phát triển theo hướng kinh tế xanh, thích ứng chủ động với khí hậu được xem là chìa khóa để vùng đất này duy trì vai trò động lực nông nghiệp, đồng thời bảo đảm cuộc sống bền vững cho người dân.

Kinh tế Đồng bằng sông Cửu Long còn nhiều thách thức.

Nhận định này được Ngân hàng Thế giới (WB) nêu trong báo cáo “Ở lại hay di cư: Cuộc sống vùng Đồng bằng sông Cửu Long”, vừa được công bố mới đây tại TP Cần Thơ. Theo báo cáo, nếu không có các giải pháp thích ứng hiệu quả, những cú sốc khí hậu như hạn hán, xâm nhập mặn, lũ lụt, nắng nóng cực đoan có thể khiến tỷ lệ nghèo của vùng tăng mạnh vào năm 2050, ngay cả khi tăng trưởng kinh tế vẫn được duy trì.

Theo bà Mariam J. Sherman, Giám đốc WB tại Việt Nam, Campuchia và Lào, với gần 18 triệu dân, Đồng bằng sông Cửu Long từ lâu là trung tâm nông nghiệp chiến lược của Việt Nam và thuộc nhóm các vùng nông thôn năng suất cao trên thế giới. Tuy nhiên, lợi thế truyền thống này đang bị bào mòn nhanh chóng bởi biến đổi khí hậu và những giới hạn của mô hình phát triển cũ.

Những thành quả giảm nghèo từng đạt được trong nhiều năm qua trở nên mong manh khi các cú sốc liên tiếp xảy ra, từ hạn hán kéo dài, xâm nhập mặn đến đại dịch COVID-19. Cùng lúc, cơ cấu kinh tế của vùng đang chuyển dịch: nông nghiệp vẫn giữ vai trò thiết yếu nhưng không còn là động lực tăng trưởng chủ đạo; đầu tư tư nhân chậm hơn so với các vùng khác; lao động trẻ dịch chuyển sang dịch vụ và xây dựng nhưng chủ yếu là việc làm phi chính thức, thu nhập thấp.

Ứng phó với hạn, mặn, thiếu nước ở Đồng bằng sông Cửu Long. (Ảnh tư liệu)

Đáng chú ý, gần một nửa dân số Đồng bằng sông Cửu Long hiện sinh sống tại các khu vực dễ tổn thương trước lũ lụt, hạn hán, sụt lún và nước biển dâng. Sụt lún đất đang diễn ra với tốc độ nhanh hơn mực nước biển dâng, khiến rủi ro môi trường ngày càng trầm trọng, tác động trực tiếp đến nông nghiệp, nuôi trồng thủy sản, hạ tầng và sinh kế.

Trong bối cảnh đó, WB cho rằng câu hỏi “ở lại hay di cư” không phải là một lựa chọn đối nghịch, mà phản ánh yêu cầu cốt lõi: làm thế nào để người dân Đồng bằng sông Cửu Long có thể sống an toàn, ổn định và có cơ hội phát triển, dù họ ở lại quê hương hay di chuyển để tìm kiếm sinh kế mới. Đây cũng chính là tinh thần của một chiến lược phát triển xanh, lấy con người làm trung tâm.

Từ góc độ trong nước, ông Nguyễn Phương Lam, Giám đốc VCCI Đồng bằng sông Cửu Long, cho rằng báo cáo của WB đã phác họa bức tranh toàn diện về những thách thức hiện hữu của vùng. Chính phủ đã và đang đầu tư rất lớn cho hạ tầng, đặc biệt là hệ thống cao tốc, nhằm tạo nền tảng thu hút đầu tư, phát triển doanh nghiệp và tạo việc làm. Tuy nhiên, hạ tầng mới chỉ là điểm khởi đầu.

Theo ông Lam, để chuyển sang mô hình tăng trưởng xanh và bền vững, Đồng bằng sông Cửu Long cần tiếp tục cải thiện logistics, hoàn thiện chính sách phát triển, đẩy mạnh cải cách thể chế, giảm thủ tục hành chính và tạo môi trường thuận lợi cho doanh nghiệp. Nông nghiệp vẫn đóng vai trò nền tảng, nhưng phải được tái cấu trúc theo hướng giá trị cao, gắn với chế biến sâu, thị trường toàn cầu và tiêu chuẩn xanh.

Nhấn mạnh yêu cầu chuyển đổi tư duy, ông Nguyễn Anh Tuấn, Phó trưởng Ban Chính sách, Chiến lược Trung ương, cho rằng các vấn đề sinh kế, giảm nghèo, di cư và rủi ro khí hậu ở Đồng bằng sông Cửu Long cần được nhìn nhận trong một tổng thể dài hạn. Đây không phải những thách thức riêng lẻ mà phản ánh những vấn đề mang tính cấu trúc của mô hình phát triển vùng.

Nghị quyết 13-NQ/TW đã đặt ra định hướng then chốt: chuyển từ cách tiếp cận theo từng ngành, từng địa phương sang cách tiếp cận tích hợp, liên vùng; từ ứng phó bị động sang chủ động thích ứng với biến đổi khí hậu; nhất quán coi con người là trung tâm của phát triển. Theo đó, phát triển kinh tế xanh không chỉ là giảm phát thải hay bảo vệ môi trường, mà là tái tổ chức không gian kinh tế – xã hội phù hợp với điều kiện tự nhiên đang thay đổi.

Thực tế cho thấy, giai đoạn 2010–2018, tỷ lệ nghèo ở Đồng bằng sông Cửu Long giảm nhanh hơn mức trung bình cả nước. Tuy nhiên, từ 2018–2022, tỷ lệ nghèo của vùng lại tăng mạnh hơn 9 điểm phần trăm – mức tăng cao nhất so với các khu vực khác. Thu nhập từ nông nghiệp của nhóm 20% hộ nghèo nhất giảm mạnh, cho thấy nông nghiệp truyền thống không còn đủ sức chống đỡ trước các cú sốc khí hậu.

Trong thập kỷ qua, gần 1,7 triệu người đã rời khỏi Đồng bằng sông Cửu Long, phần lớn để tìm kiếm việc làm. Di cư trở thành một chiến lược thích ứng sinh kế, đặc biệt với các hộ thu nhập thấp và các hộ làm nông nghiệp chịu tác động nặng nề của hạn hán, lũ lụt, xâm nhập mặn.

Từ những phân tích trên, WB khuyến nghị tương lai của Đồng bằng sông Cửu Long cần được xây dựng dựa trên chiến lược phát triển xanh, bao trùm và lấy con người làm trung tâm. Vùng cần ưu tiên đầu tư cho giáo dục, kỹ năng, nâng cao vốn nhân lực; hiện đại hóa nông nghiệp theo hướng phát thải thấp, thích ứng khí hậu; thúc đẩy di cư tự nguyện, an toàn; đồng thời xây dựng hệ thống an sinh xã hội linh hoạt, thích ứng với rủi ro môi trường.

Theo ông Nguyễn Anh Tuấn, giai đoạn tới, Đồng bằng sông Cửu Long cần tập trung vào ba định hướng lớn: hoàn thiện thể chế điều phối phát triển vùng; thúc đẩy chuyển đổi mô hình tăng trưởng theo hướng xanh, giá trị cao và bền vững; và đặt đầu tư cho con người ở vị trí trung tâm của chiến lược thích ứng và phát triển. Đây chính là nền tảng để vùng không chỉ vượt qua thách thức khí hậu, mà còn đóng góp mạnh mẽ hơn vào tăng trưởng bao trùm và bền vững của cả nước.

Hà Chi

Nguồn Kinh tế Môi trường : https://kinhtemoitruong.vn/dong-bang-song-cuu-long-truoc-buoc-ngoat-phat-trien-va-sinh-ke-104609.html