Động lực thúc đẩy ASEAN đầu tư vào AI

2 giờ trướcBài gốc

Những năm gần đây, mục đích chính của việc các nước ASEAN tích cực xây dựng chiến lược phát triển AI, đồng thời tăng cường cơ sở hạ tầng chuỗi sản xuất và tiến hành quản trị AI là để thúc đẩy phát triển kinh tế, bảo vệ an ninh quốc gia, cũng như chiếm ưu thế về chiến lược địa chính trị.

Xây dựng chính sách AI để thúc đẩy phát triển kinh tế

AI được coi là động lực quan trọng để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, nâng cấp ngành nghề và đổi mới sáng tạo. Trình độ hiện đại hóa của một số quốc gia ASEAN vẫn tương đối lạc hậu, chủ yếu được thể hiện ở cơ sở hạ tầng không hoàn thiện, thiếu nguồn lao động chất lượng cao và phát triển kinh tế không đồng đều. Mô hình kinh tế ở nhiều nước ASEAN còn đơn nhất, phụ thuộc vào tài nguyên thiên nhiên nhiên như dầu mỏ, than đá, dễ bị tác động bởi những biến động trên thị trường toàn cầu.

Công nghệ số đã trở thành công cụ quan trọng trong việc thay đổi cán cân quyền lực địa chính trị và tái cấu trúc cục diện chính trị - kinh tế toàn cầu.

Để đối phó với những thách thức này, các nước ASEAN đang thúc đẩy hội nhập khu vực và hợp tác trên nhiều lĩnh vực để tăng cường kết nối trong khu vực thông qua việc thảo luận về các vấn đề then chốt như kinh tế số, phát triển xanh, phát triển AI, ban hành Hiệp định khung về kinh tế số ASEAN. Cựu Tổng thống Indonesia Joko Widodo cho biết quốc gia nào kiểm soát được AI thì quốc gia đó sẽ thống trị thế giới. Quan điểm này không chỉ cho thấy tầm quan trọng chiến lược của AI trong thời đại số mà còn cho thấy nhu cầu cấp bách của Indonesia trong việc làm chủ công nghệ AI. Việc tăng tốc phát triển công nghệ AI không chỉ là chìa khóa để các nước ASEAN nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia, mà còn là sự đảm bảo quan trọng để chiếm lợi thế trong làn sóng công nghệ mới.

Trước tiên, AI đang mang đến những thay đổi lớn cho kinh tế, xã hội của các nước ASEAN. Theo báo cáo kinh tế số Đông Nam Á năm 2024 do Google, Temasek và Bain & Company công bố, doanh thu kinh tế số của ASEAN đã tăng vọt từ 12 tỷ USD trong năm 2016 lên 110 tỷ USD trong năm 2024 và dự kiến sẽ tiếp tục tăng trưởng với tốc độ 6% mỗi năm trong tương lai. AI trở thành động lực quan trọng để thúc đẩy sự phát triển nền kinh tế số của các nước ASEAN.

Về quy mô kinh tế, ASEAN với gần 700 triệu dân và khoảng 460 triệu người dùng Internet sẽ là mảnh đất màu mỡ cho việc phát triển và ứng dụng AI. Chính vì vậy, hiệp hội đã đề ra tầm nhìn đến năm 2050 trở thành cộng đồng kỹ thuật số và khối kinh tế hàng đầu thế giới. Về tiềm năng thị trường, dự kiến đến năm 2030, AI sẽ giúp tổng sản phẩm quốc nội (GDP) của các nước ASEAN tăng trưởng từ 10% đến 18% với tổng giá trị vào khoảng 1.000 tỷ USD, trong đó GDP của Singapore tăng trưởng nhanh nhất, với 18%, khoảng 110 tỷ USD; Malaysia tăng 14%, khoảng 115 tỷ USD; Thái Lan tăng 13%, khoảng 117 tỷ USD; Indonesia tăng 12%, khoảng 366 tỷ USD; Philippines tăng 12%, khoảng 92 tỷ USD. Tăng trưởng tương đối chậm là Brunei, Campuchia, Lào, Myanmar với mức tăng khoảng 10%, vào khoảng 41 tỷ USD.

Về tiềm lực kỹ thuật, các quốc gia ASEAN có nền kinh tế tương đối phát triển như Singapore, Malaysia và Indonesia có hạ tầng công nghệ thông tin khá hoàn thiện, công nghệ nghiên cứu và phát triển tiên tiến, cũng như nguồn nhân lực chất lượng cao, nên có thể nhanh chóng thúc đẩy đổi mới và ứng dụng công nghệ AI. Trong khi đó, sự phát triển về AI của Campuchia, Myanmar và Lào tương đối tụt hậu, nhưng vẫn là thị trường đầu tư của các doanh nghiệp xuyên quốc gia cỡ lớn nhờ vào nguồn lao động giá rẻ và tài nguyên thiên nhiên phong phú. Nhìn chung, sự phát triển kinh tế số và quá trình thúc đẩy ứng dụng AI của các nước ASEAN vẫn có không gian tăng trưởng tương đối lớn.

Ảnh hưởng của AI đối với quản trị doanh nghiệp và thị trường lao động của các nước ASEAN đang không ngừng mở rộng. Về quản trị doanh nghiệp, theo báo cáo “AI và tương lai của Đông Nam Á” của công ty McKinsey & Company, lợi nhuận mà doanh nghiệp của các nước ASEAN sớm sử dụng AI giành được cao hơn đối thủ, đặc biệt trong ngành sản xuất, tài chính dịch vụ, giao thông vận tải và logistic. Về lao động, AI đang từng bước nâng cao trình độ tự động hóa của các nước ASEAN, trong đó Thái lan khoảng 55%, Indonesia khoảng 52%, Malaysia 51% và Philippines khoảng 48%. Tổng tiền lương cho những công việc bị AI thay thế lên tới 900 tỷ USD.

Dù phần lớn ngành công nghiệp của các nước ASEAN vẫn nằm ở khúc thấp trong chuỗi sản xuất quốc tế, nhưng các nước này vẫn có vai trò rất quan trọng trong đó. ASEAN là nền kinh tế năng động, có nguồn lao động dồi dào, ưu thế về thị trường lớn và nguyên liệu thô. Đông Nam Á đang trở thành khu vực tiếp nhận dịch chuyển sản xuất trong bối cảnh cạnh tranh Trung - Mỹ và mắt xích quan trọng trong chuỗi sản xuất toàn cầu. Vì vậy, việc chính phủ các nước ASEAN tích cực phát triển AI cũng có thể nắm được quyền chủ động trong quá trình phát triển nền kinh tế xã hội và quản trị quốc gia của họ.

Phát triển AI là tất yếu để ứng phó với thách thức an ninh kiểu mới

Cùng với sự phát triển không ngừng của công nghệ số, không gian số đã và đang nhanh chóng thâm nhập và tái định hình cục diện địa chính trị toàn cầu. Các nước ASEAN đang đối mặt với những đe dọa an ninh truyền thống và phi truyền thống như chủ nghĩa đơn phương, khủng bố nổi lên và rủi ro tiềm tàng từ công nghệ AI. Hiện nay, việc Mỹ và các nước phương Tây chiếm ưu thế về công nghệ và quy tắc AI khiến các nước đang phát triển trong đó có các nước ASEAN ở thế bất lợi trong hệ thống công nghệ toàn cầu.

AI đang dần thay thế khoảng 1,6 triệu nhân viên chăm sóc khách hàng.

Về an ninh ngành nghề, AI có thể giúp nâng cấp ngành nghề, tăng năng suất và tạo động lực mới cho phát triển kinh tế. Tuy nhiên, do nền tảng kỹ thuật yếu, chất lượng lao động không đồng đều, các nước ASEAN khó cạnh tranh với các nước phát triển ở lĩnh vực công nghệ cao. Đồng thời, sự phát triển của AI cũng đang tăng tốc tự động hóa, có thể thay thế lao động giá rẻ - vốn là lợi thế của ASEAN.

Theo báo cáo “Công nghệ và việc làm ở ASEAN: Tác động của AI đối với người lao động tại 6 quốc gia ASEAN” do Công ty Cisco Systems của Mỹ đưa ra năm 2018, đến năm 2028, dự tính ASEAN sẽ có 6,6 triệu việc làm dư thừa. Đặc biệt là lĩnh vực trung tâm cuộc gọi chiếm 7,5% GDP của Philippines bị ảnh hưởng tương đối nặng nề. AI đang dần thay thế khoảng 1,6 triệu nhân viên chăm sóc khách hàng của ngành này. Điều này khiến vị thế của ASEAN trong chuỗi sản xuất AI toàn cầu trở nên yếu kém, đối mặt với rủi ro an ninh chuỗi sản xuất.

Về an ninh thông tin khu vực, do thiếu công nghệ lõi và doanh nghiệp công nghệ nội địa, các nước ASEAN khó có thể kiểm soát được các điểm then chốt trong không gian số. Sự thiếu hụt về công nghệ và ngành nghề này khiến ASEAN ít có ảnh hưởng và tiếng nói trong cục diện không gian số Đông Á và toàn cầu. Nếu không có chiến lược địa chính trị hợp lý, ASEAN có thể trở thành đấu trường của cuộc cạnh tranh chiến lược kỹ thuật số nước lớn. Điều này không chỉ khiến ASEAN mất đi nền tảng phát triển ngành nghề mà còn đối diện với mối đe dọa an ninh rất lớn.

Ngoài ra, sự nổi lên của AI làm tăng các vụ lừa đảo trên mạng ở Đông Nam Á. Theo số liệu của Tập đoàn IBM (Mỹ), các vụ lừa đảo trên mạng ở Đông Nam Á chiếm 31% toàn cầu. Vì thế, ASEAN cần xây dựng hệ thống quản trị AI hoàn chỉnh, đảm bảo công nghệ được sử dụng một cách có trách nhiệm, ngăn chặn lạm dụng thông tin. Đây không chỉ là thách thức về kỹ thuật, mà còn là bài toán lớn về quản trị và giám sát. Thông qua việc tăng cường hợp tác quốc tế, thu hẹp khoảng cách công nghệ và bồi dưỡng năng lực lãnh đạo, ASEAN có thể thực hiện được sự ổn định lâu dài và phát triển bền vững trong tương lai.

Phát triển AI như một chiến lược địa chính trị

Công nghệ số đã trở thành công cụ quan trọng trong việc thay đổi cán cân quyền lực địa chính trị và tái cấu trúc cục diện chính trị - kinh tế toàn cầu. Cùng với cuộc cạnh tranh kỹ thuật số Trung - Mỹ ngày càng gay gắt, Đông Nam Á đã trở thành khu vực trọng điểm để Mỹ cạnh tranh kỹ thuật số với Trung Quốc. Tháng 6/2021, Thượng viện Mỹ thông qua Đạo luật đổi mới và cạnh tranh, xác định ASEAN là nền tảng quan trọng để thúc đẩy công nghệ mới nổi và xây dựng đồng thuận về tiêu chuẩn công nghệ. Trong lĩnh vực AI, Mỹ thúc đẩy mạnh mẽ hệ thống đồng minh và đối tác như Liên minh Chip 4 gồm Mỹ, Nhật Bản, Hàn Quốc và Đài Loan (Trung Quốc). Liên minh Ngũ nhãn gồm Mỹ, Anh, Australia, Canada và New Zealand và Nhóm các nước công nghiệp phát triển hàng đầu thế giới (G7) nhằm kiểm soát chuỗi cung ứng chip ở châu Á.

AI được coi là động lực quan trọng để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, nâng cấp ngành nghề và đổi mới sáng tạo.

Tháng 3/2023, tại Hội nghị Thượng đỉnh vì dân chủ, Tổng thống Mỹ Joe Biden khi đó đã đề xuất thúc đẩy công nghệ vì dân chủ, nhằm thiết lập quyền phát ngôn về AI xoay quanh lợi ích của nước này. Tháng 9/2024, Bộ Thương mại Mỹ đưa ra quy định xuất khẩu chip AI mới, hạn chế các quốc gia cụ thể mua chip AI tiên tiến của các công ty như Nvidia... để kiềm chế sự phát triển công nghệ của những nước này. Chính phủ Mỹ quy định các quốc gia mua chip AI của doanh nghiệp nước này phải đưa ra cam kết sử dụng an toàn và các doanh nghiệp có liên quan cũng phải trải qua quá trình kiểm tra nghiêm ngặt. Từ đó có thể thấy Mỹ luôn ở thế áp đặt trong hợp tác AI, lấy cớ hạn chế xuất khẩu chip và an ninh để duy trì quyền bá chủ trong lĩnh vực AI.

Trước thực tế này, ASEAN công bố Hướng dẫn về quản trị AI và đạo đức, nêu rõ: “Không một quốc gia nào có thể chi phối ASEAN và cũng không quốc gia nào bị chi phối”. Nói cách khác, ASEAN đang tìm cách ngăn chặn bất kỳ quốc gia hay tập đoàn công nghệ lớn nào chi phối thị trường AI của khu vực này để duy trì cân bằng trong khu vực và phát triển tự chủ.

Mặc dù sức ép đến từ các nước phương Tây chắc chắn sẽ ảnh hưởng đến một số doanh nghiệp và dự án của các nước ASEAN, nhưng nhìn chung họ vẫn kiên trì lập trường và lợi ích của mình, không muốn bị cuốn vào vòng xoáy địa chính trị và trở thành quân cờ của nước khác. Theo báo cáo tình hình Đông Nam Á năm 2024 của Viện nghiên cứu Đông Nam Á (ISEAS - Yusof Ishak) có trụ sở tại Singapore, hơn 90% người dân Đông Nam Á được cho rằng chọn phe không phải là ưu tiên hàng đầu của ASEAN trước cuộc cạnh tranh Trung - Mỹ. ASEAN thường lựa chọn chiến lược cân bằng trong các vấn đề quốc tế và khu vực.

Trong lĩnh vực AI, các nước ASEAN tìm kiếm lợi ích từ cả Trung Quốc và Mỹ, như nâng cao vị thế và tầm quan trọng của ASEAN trong lĩnh vực AI, thu hút vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) và viện trợ nhiều hơn. Để tránh ảnh hưởng của các nước lớn, phần lớn các nước ASEAN đều giữ thái độ thận trọng đối với chính sách AI trong bối cảnh cạnh tranh nước lớn.

Huy Thông

Nguồn ANTG : https://antg.cand.com.vn/khoa-hoc-ky-thuat-hinh-su/dong-luc-thuc-day-asean-dau-tu-vao-ai-i778503/