'Đợt gió lạnh' báo hiệu 'mùa đông dài' trong quan hệ Nhật - Trung

một giờ trướcBài gốc

Thủ tướng Nhật Bản Sanae Takaichi và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình trong một cuộc gặp bên lề Hội nghị APEC ở Hàn Quốc cuối tháng 10/2025. Ảnh: Reuters/TTXVN

Căng thẳng ngoại giao hiện nay bắt nguồn từ một phát biểu của tân Thủ tướng Sanae Takaichi trong cuộc trả lời chất vấn tại Quốc hội rằng, một cuộc tấn công vào Đài Loan - hòn đảo mà Bắc Kinh tuyên bố chủ quyền - có thể dẫn tới phản ứng quân sự từ Nhật Bản.

Theo các quan chức Nhật Bản, câu trả lời của Thủ tướng Takaichi, đưa ra trong phiên chất vấn đầu tiên tại Quốc hội hoàn toàn không được chuẩn bị sẵn. Dù vậy, Tokyo cho biết, Thủ tướng không thể chấp nhận yêu cầu cốt lõi của Trung Quốc: Rút lại tuyên bố của mình.

Trung Quốc ngày 20/11 bác bỏ tuyên bố của Nhật Bản rằng lập trường Tokyo về Đài Loan “không thay đổi”, đồng thời tiếp tục yêu cầu Thủ tướng Takaichi Sanae rút lại phát biểu gây căng thẳng song phương.

Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc Mao Ning nhấn mạnh: “Việc Nhật Bản chỉ tuyên bố rằng lập trường của mình không thay đổi hoàn toàn không đủ để giải tỏa những quan ngại nghiêm trọng của Trung Quốc”.

"Cơn đau đầu" về thiệt hại kinh tế

Tuy nhiên, tuyên bố này khiến bà Takaichi phải đối mặt với "cơn đau đầu" về những thiệt hại kinh tế và ngoại giao, xuất phát từ các biện pháp trả đũa của Trung Quốc. Những động thái trừng phạt của Bắc Kinh trải rộng từ tẩy chay du lịch, đình chỉ nhập khẩu hải sản cho tới hủy hàng loạt sự kiện văn hóa và cuộc họp song phương.

Chỉ vài ngày sau khi Trung Quốc kêu gọi công dân không tới Nhật Bản vì tranh cãi ngoại giao, Công ty lữ hành East Japan International Travel Service tại Tokyo đã mất tới 80% lượng đặt chỗ còn lại trong năm, Reuters cho hay.

Đây là một công ty nhỏ chuyên tổ chức các tour du lịch nhóm chủ yếu cho khách Trung Quốc, nhưng đã trở thành một trong những nạn nhân chịu ảnh hưởng trực tiếp từ làn sóng tẩy chay, đe dọa tác động tiêu cực đến nền kinh tế lớn thứ tư thế giới.

Sau đó, hàng loạt chuyến bay bị hủy, cùng với đó là cổ phiếu ngành du lịch tại Nhật Bản lao dốc. "Đây là thiệt hại khổng lồ đối với chúng tôi", ông Yu Jinxin, Phó Chủ tịch East Japan International Travel Service chia sẻ.

Theo Hội đồng Du lịch & Lữ hành Thế giới, du lịch chiếm khoảng 7% GDP của Nhật Bản và là một trong những động lực tăng trưởng chính trong những năm gần đây.

Khách du lịch từ Trung Quốc đại lục và Hong Kong chiếm khoảng 1/5 tổng lượng khách đến Nhật Bản. Nomura Research Institute ước tính, làn sóng tẩy chay này có thể khiến Nhật Bản mất khoảng 2.200 tỷ yên (14,23 tỷ USD) mỗi năm.

Hiện đã có hơn 10 hãng hàng không Trung Quốc hoàn tiền vé các chuyến bay tới Nhật Bản đến hết 31/12, với ước tính khoảng 500.000 vé đã bị hủy. Một nhân viên ngân hàng nhà nước Trung Quốc tiết lộ, nhân viên được thông báo tạm thời không được phép đi du lịch Nhật Bản.

Không chỉ du lịch, các lĩnh vực xuất khẩu cũng chịu tác động. Trung Quốc đã thông báo sẽ nối lại nhập khẩu hải sản Nhật từ tất cả các tỉnh ngoại trừ 10 tỉnh, nhưng đến nay chỉ 3 trong số gần 700 doanh nghiệp Nhật được cấp phép xuất khẩu. Hải sản từ Trung Quốc từng chiếm hơn 1/5 tổng xuất khẩu của Nhật, đặc biệt là sò điệp và hải sâm.

Các cuộc thăm dò cho thấy, tranh cãi không ảnh hưởng đến mức độ ủng hộ hiện đang rất cao của bà Takaichi trong nước. Văn phòng Thủ tướng khẳng định lập trường của Chính phủ không thay đổi và Tokyo vẫn sẵn sàng đối thoại dưới nhiều hình thức với Bắc Kinh.

Trong bối cảnh kinh tế Nhật Bản vốn đang gặp khó, tác động từ làn sóng tẩy chay có thể kéo theo hệ quả sâu rộng. GDP Nhật Bản quý III vừa qua giảm 1,8% so với cùng kỳ năm trước - lần đầu tiên trong 6 quý tăng trưởng âm.

So với quý trước, GDP giảm 0,4%. Tiêu dùng - chiếm hơn một nửa GDP chỉ tăng 0,1% so với quý II, trong khi đầu tư doanh nghiệp tăng 1%, chi tiêu công tăng 0,5% và xuất khẩu giảm 1,2%.

Các chuyên gia cảnh báo rằng, nếu tình hình tranh cãi ngoại giao tiếp tục leo thang, Nhật Bản sẽ phải đối mặt với áp lực kép từ du lịch sụt giảm và xuất khẩu trì trệ, khiến triển vọng phục hồi kinh tế trở nên khó đoán hơn.

"Mùa đông dài" phía trước

Trong nhiều năm, lãnh đạo Nhật Bản luôn tránh đề cập trực tiếp đến Đài Loan khi bàn về các kịch bản an ninh, duy trì sự mơ hồ chiến lược tương tự cách tiếp cận của đồng minh Mỹ.

Jeremy Chan, chuyên gia tại Eurasia Group nhận định: “Thủ tướng Takaichi vô tình tự đặt mình vào thế bí, và gần như không có lối thoát trước mắt”. Là cựu nhà ngoại giao Mỹ từng làm việc tại Trung Quốc và Nhật Bản, ông Chan dự đoán quan hệ hai nước sẽ trải qua một “mùa đông dài” cho tới thời điểm có thay đổi lớn về chính trị.

Trung Quốc cũng loại trừ khả năng tổ chức cuộc gặp “phá băng” giữa bà Takaichi và Thủ tướng Lý Cường tại hội nghị G20 ở Nam Phi cuối tuần này.

Một số nhà phân tích so sánh, rạn nứt lần này với cuộc khủng hoảng năm 2012, khi Tokyo quốc hữu hóa các đảo tranh chấp, kích hoạt làn sóng biểu tình rầm rộ chống Nhật tại Trung Quốc. Phải mất hai năm rưỡi lãnh đạo hai bên mới gặp lại.

Takahide Kiuchi, chuyên gia tại Viện Nomura cảnh báo, thiệt hại kinh tế với Nhật Bản có thể rất lớn nếu căng thẳng kéo dài. Ông ước tính riêng việc Trung Quốc tẩy chay du lịch có thể khiến Nhật Bản mất hơn 14 tỷ USD mỗi năm.

Một quan chức Nhật khác cho biết, mối lo lớn nhất là khả năng Trung Quốc hạn chế xuất khẩu các khoáng sản chiến lược - thành phần quan trọng trong sản xuất điện tử và ô tô. Dù đã nỗ lực đa dạng hóa, Nhật Bản vẫn phụ thuộc Trung Quốc tới 60% lượng đất hiếm nhập khẩu, theo dữ liệu của Capital Economics.

Marcel Thieliant, giám đốc khu vực châu Á của tổ chức này cho rằng, nếu Trung Quốc mở rộng tẩy chay hàng Nhật như năm 2012, doanh số của Nhật có thể sụt giảm tương đương 1% GDP, gây tổn hại nghiêm trọng đến ngành ô tô.

Cuộc gặp “lạnh giá” tại Bắc Kinh

Nỗ lực giảm căng thẳng của Tokyo càng làm lộ rõ khoảng cách giữa hai bên. Tại cuộc họp ở Bắc Kinh hôm 18/11, Thứ trưởng Ngoại giao Trung Quốc Lưu Kim Tùng mô tả trao đổi với phía Nhật là “trang nghiêm”, đồng thời cả hai đều nhấn mạnh những bất bình của mình.

Thứ trưởng Ngoại giao Trung Quốc Lưu Kim Tùng trong buổi tiếp xúc với người đồng cấp Nhật Bản Masaaki Kanai. Ảnh: THX

Trang phục của ông Lưu Kim Tùng - bộ vest năm nút không cổ, gợi lại phong trào sinh viên chống Nhật năm 1919, được truyền thông nhà nước mô tả như một biểu tượng thể hiện sự cứng rắn. Video ghi lại cảnh ông Lưu đứng xa người đồng cấp Nhật, tay đút túi quần, một hành động được cho là thái độ thiếu tôn trọng đối phương trong buổi tiếp xúc ngoại giao trang trọng.

“Trung Quốc thường xử lý ngoại giao sau cánh cửa đóng kín”, ông Chan nhận xét. “Việc họ làm điều này trước ống kính máy quay phim cho thấy họ muốn cả thế giới chứng kiến thái độ của họ".

Theo hai quan chức Nhật Bản, bế tắc hiện nay không có lối đi rõ ràng để phá băng. “Thậm chí chúng tôi chưa nhìn thấy điểm khởi đầu để cải thiện tình hình”.

Quỳnh Vũ

Nguồn Đại Biểu Nhân Dân : https://daibieunhandan.vn/dot-gio-lanh-bao-hieu-mua-dong-dai-trong-quan-he-nhat-trung-10396700.html