Dự án Luật Dân số: Tạo nền tảng pháp lý, điều chỉnh theo hướng phát triển bền vững

2 giờ trướcBài gốc

Việt Nam thuộc nhóm nước già hóa dân số nhanh nhất thế giới

Đó là nhận định của GS.TS. Nguyễn Đình Cử, chuyên gia dân số và các vấn đề xã hội tại Chương trình Giao lưu "Công tác dân số Việt Nam - nền tảng cho sự phát triển bền vững của đất nước" do Báo Đại biểu Nhân dân tổ chức.

Theo GS.TS. Nguyễn Đình Cử, Luật Dân số tập trung quy phạm hóa 4 chính sách lớn: Duy trì mức sinh thay thế; giảm thiểu mất cân bằng giới tính khi sinh; thích ứng với già hóa dân số và nâng cao chất lượng dân số. Đây là 4 thách thức rất lớn của công tác dân số hiện nay.

Thứ nhất, về mức sinh, theo Tổng cục Thống kê trong 20 năm qua có 15 năm dưới mức sinh thay thế, tức là dưới 2,1 con/cặp vợ chồng - yêu cầu tối thiểu để tái sản xuất, những năm gần đây tỷ lệ càng giảm sâu. Năm 2024 chỉ còn 1,93 con/cặp vợ chồng.

GS.TS. Nguyễn Đình Cử, chuyên gia dân số và các vấn đề xã hội chia sẻ tại buổi giao lưu.

Đầu tiên, phải đạt được mức sinh thay thế. Nhìn chung các quốc gia trên thế giới có tính quy luật "càng phát triển thì mức sinh càng thấp", đặc biệt thấy rõ ở các nước phát triển hiện nay. Thực tế, nước ta đã giảm xuống dưới mức sinh thay thế yêu cầu; TP. Hồ Chí Minh là thành phố lớn nhưng mức sinh thấp nhất là 1,39 con/một cặp vợ chồng (số liệu năm 2024). Đây là một thách thức rất lớn trong việc nâng cao mức sinh để đạt và duy trì mức sinh thay thế ở Việt Nam.

Thứ hai là giảm thiểu mất cân bằng giới tính khi sinh. Việt Nam mất cân bằng giới tính khi sinh từ năm 2007, tỷ lệ sinh 100 cháu gái tương ứng 111 - 112 cháu trai. Trong khi tỷ số tự nhiên chỉ khoảng 104 - 106. Ngay khi phát hiện vấn đề, năm 2016, Chính phủ đã Phê duyệt Đề án Kiểm soát mất cân bằng giới tính khi sinh giai đoạn 2016 - 2025 với mục tiêu đến năm 2025 đưa tỷ số này về mức 107 cháu trai, tương ứng 100 cháu gái. Sau đó Ban Chấp hành Trung ương Khóa XII đã ban hành Nghị quyết 21-NQ/TW ngày 25/10/2017 về công tác dân số trong tình hình mới đưa ra mục tiêu khả thi hơn là đến năm 2030 đưa tỷ số này về dưới 109 cháu trai, tương ứng với 100 cháu gái. Song, nếu không nỗ lực thì mục tiêu cũng khó đạt được.

"Nhu cầu sinh con trai là văn hóa kết tinh hàng ngàn đời nay của Việt Nam. Trong bối cảnh tỷ lệ sinh ít chỉ 1 - 2 con, người ta thường lựa chọn giới tính nam. Trong khi đó, kinh tế tư nhân phát triển, công nghệ và lợi nhuận rất cao. Vì vậy, chính sách pháp luật về dân số đã cấm hành vi lựa chọn giới tính thai nhi từ năm 2003 nhưng rất khó đạt được. Đây là một thách thức rất lớn" - GS.TS. Nguyễn Đình Cử chia sẻ.

Thứ ba là Việt Nam cũng không nằm ngoài xu hướng già hóa dân số của thế giới nhưng tốc độ già hóa dân số của Việt Nam rất nhanh, thuộc nhóm nước già hóa dân số nhanh nhất thế giới. Cụ thể, nước Pháp có 115 năm để nâng từ 10% người cao tuổi lên 20%. Trong khi đó nước ta chỉ mất khoảng 27 năm, tức là từ năm 2001 đến năm 2038. Như vậy, thời gian chuẩn bị của chúng ta là rất ít.

Về mặt an sinh xã hội, đến năm 2023 chỉ có khoảng 13% người cao tuổi có lương hưu và trợ cấp từ bảo hiểm xã hội rất thấp. Dự báo là đến năm 2060, cũng chỉ có 38% người cao tuổi Việt Nam có lương hưu. Như vậy vấn đề an sinh xã hội, thu nhập thường xuyên của người cao tuổi đặt ra là vấn đề rất cấp bách.

Thứ tư, về chất lượng dân số nước ta tính chung theo chỉ số phát triển con người lại đạt kết quả khá. Năm 2023, nước ta đã thuộc nhóm các nước có chỉ số phát triển con người cao nhưng luật tập trung vào chất lượng dân số đầu đời, trẻ em sinh ra phải khỏe mạnh, không có dị tật bẩm sinh. Những yếu tố như không tảo hôn, không kết hôn cận huyết, khám sức khỏe trước hôn nhân đặc biệt là phải tầm soát trước sinh là vấn đề mới. Việc lo từ sớm, từ xa cho chất lượng dân số cho thấy chúng ta đang nỗ lực xoay chuyển những tập quán đã kết tinh hàng nghìn năm ở Việt Nam. Điều này rất khó thực hiện ngay.

“Gỡ khó” bài toán dân số và phát triển

Đề cập tới giải pháp khuyến khích sinh con, GS.TS. Nguyễn Đình Cử cho biết, thứ nhất là về chính sách, Việt Nam đã gỡ bỏ chính sách hạn chế sinh chỉ một đến hai con, đấy là một giải pháp đột phá.

Thứ hai, sinh con là bài toán rất lớn về mặt kinh tế, phải tính đến chi phí và lợi ích. Chi phí bao gồm cả chi phí vật chất và chi phí về tinh thần, trong đó chi phí tinh thần rất lớn. Trước hết phải chia sẻ với cặp vợ chồng nuôi con nhỏ về mặt kinh tế và tài chính. Trẻ em sinh ra là hạnh phúc của gia đình, và cũng mang lại lợi ích cho cộng đồng, doanh nghiệp và là tương lai của đất nước. Vì vậy, đất nước và cộng đồng, doanh nghiệp phải cùng chia sẻ chi phí này.

Chương trình Giao lưu "Công tác Dân số Việt Nam - Nền tảng cho sự phát triển bền vững của đất nước".

Thứ ba là tạo điều kiện cho cặp vợ chồng có con nhỏ được thăng tiến về mặt hoạt động kinh tế, chính trị, xã hội, khoa học, đặc biệt là đối với phụ nữ bởi mang thai, sinh con và nuôi dạy con mất rất nhiều thời gian, rất nhiều sức lực. Nếu xã hội không chia sẻ thì mức sinh sẽ thấp. Phụ nữ ngày nay trình độ học vấn cao và chiếm 40 % lực lượng lao động của cả nước. Việc tạo điều kiện hài hòa giữa công việc gia đình và công việc xã hội là một bài toán lớn.

Kỳ vọng từ sự thay đổi về chính sách

Nhằm khắc phục hạn chế của Pháp lệnh Dân số trong tình hình mới, Dự thảo Luật Dân số có những điểm sáng được kỳ vọng sẽ phát huy hiệu quả khi thực thi.

Thứ nhất, Dự thảo Luật Dân số đặt riêng một chương về truyền thông dân số, đây được xem là giải pháp đột phá.

Thứ hai là đã gỡ bỏ những chính sách cũ, trao quyền quyết định sinh con cho các cặp vợ chồng tự quyết định.

Thứ ba là từ "phạt" chuyển sang hỗ trợ. Những trường hợp vợ chồng sinh 3 - 4 con sẽ được hỗ trợ, đây cũng là giải pháp rất đột phá quan trọng.

Một điểm nữa là mức sinh thấp nhưng hiện chưa thấp đến mức cảnh báo nguy hiểm. Với định hướng trọng tâm chính sách từ kế hoạch hóa gia đình sang dân số và phát triển, coi dân số là trung tâm, GS.TS. Nguyễn Đình Cử nhấn mạnh, phải thực hiện Luật thật nghiêm, giám sát thật chặt chẽ và xử lý nghiêm minh thì luật mới thực sự đi vào cuộc sống. Từ đó, thay đổi xu hướng dân số của Việt Nam theo hướng có lợi cho sự phát triển bền vững của đất nước.

Hoàng Yến

Nguồn Đại Biểu Nhân Dân : https://daibieunhandan.vn/du-an-luat-dan-so-tao-nen-tang-phap-ly-dieu-chinh-theo-huong-phat-trien-ben-vung-10397328.html