Dự báo thế giới 2026: Tương lai trắc trở

9 giờ trướcBài gốc

Cảnh đổ nát do xung đột tại Dải Gaza. Ảnh: THX/TTXVN

Kế hoạch của Mỹ được đánh giá là tham vọng nhất kể từ khi xung đột Gaza bùng phát, đặt mục tiêu chấm dứt giao tranh, trao trả con tin, mở rộng viện trợ, tái thiết và tiến tới đưa Gaza trở thành “khu vực phi xung đột”, thiết lập cơ chế giám sát quốc tế và tạo cấu trúc quản trị dân sự mới theo hướng kỹ trị. Ba giai đoạn chính của kế hoạch gồm: Ngừng bắn, trao đổi con tin, mở hành lang nhân đạo; Giải giáp Hamas, phi quân sự hóa Gaza, rút lực lượng Israel, triển khai Lực lượng Ổn định quốc tế (ISF) gồm Mỹ – các nước Arab – châu Âu, đào tạo lực lượng cảnh sát Palestine, thành lập cơ quan kỹ trị điều hành Gaza dưới sự giám sát quốc tế và cuối cùng là Tái thiết, phục hồi kinh tế – xã hội, định hình cơ chế chính trị dài hạn và củng cố nền tảng hòa bình bền vững.

Giai đoạn một đạt kết quả rõ ràng nhất: giao tranh tạm ngừng và hai bên trao đổi con tin – tù nhân. Hamas đã trao trả 20 con tin còn sống cùng hài cốt của nhiều nạn nhân, trong khi Israel phóng thích khoảng 1.900 tù nhân Palestine và cho phép một lượng hạn chế viện trợ nhân đạo vào Gaza.

Tuy nhiên, từ khi lệnh ngừng bắn có hiệu lực ngày 10/10, các bên liên tục cáo buộc lẫn nhau vi phạm hơn 730 lần, khiến hàng trăm người thiệt mạng và hoạt động viện trợ chưa thực sự thuận lợi. Israel chưa đồng ý mở cửa khẩu Rafah – điểm sống còn để tiếp tế cho vùng đất bị tàn phá. Các nhà quan sát quốc tế đánh giá việc thiếu cơ chế giám sát hiệu quả khiến thỏa thuận dễ bị phá vỡ bất cứ lúc nào. Câu hỏi lớn được đặt ra là liệu giai đoạn hai có thể bắt đầu?

Mỹ tuyên bố giai đoạn hai sẽ sớm được công bố, với trọng tâm là giải giáp Hamas, thiết lập chính quyền kỹ trị và triển khai ISF hỗ trợ duy trì an ninh. Washington muốn xây dựng một chính quyền Palestine có khả năng điều hành Gaza trong giai đoạn chuyển tiếp, giảm ảnh hưởng của các nhóm vũ trang và tạo môi trường để tái thiết.

Tuy nhiên, triển vọng này đang bị phủ bóng bởi nhiều yếu tố. Thứ nhất, Hamas kiên định lập trường trong khi Israel giữ “lằn ranh đỏ”. Hamas không chấp nhận yêu cầu giải giáp hoàn toàn, coi đây là điều không thể chấp nhận trên phương diện quyền tự quyết và an ninh của người Palestine. Ngược lại, Israel coi giải giáp là điều kiện tiên quyết để tránh xung đột tái diễn. Khoảng cách giữa hai lập trường này gần như không thể thu hẹp nếu không có nhượng bộ chiến lược. Thứ hai là bế tắc trong mô hình quản trị Gaza hậu xung đột. Trong khi Israel yêu cầu Hamas không được tham gia điều hành Gaza thì Hamas lại muốn duy trì vai trò chính trị nhất định. Ngoài ra, Mỹ đề xuất Hội đồng Hòa bình do Washington dẫn dắt, nhưng Hamas chưa chấp thuận. Việc lựa chọn mô hình quản trị nào cho Gaza sau chiến tranh đang là bài toán chưa lời giải. Thứ ba là những tranh cãi về rút quân và kiểm soát biên giới. Hamas đòi Israel rút hoàn toàn khỏi Gaza trong khi Israel muốn duy trì hiện diện quân sự ở một số khu vực chiến lược để đảm bảo an ninh biên giới. Hai mục tiêu gần như không dung hòa nếu không có sự bảo đảm quốc tế có tính ràng buộc. Cuối cùng là vai trò của các yếu tố khác trong khu vực như Iran, Hezbollah và các nhóm vũ trang cực đoan. Bất kỳ sự leo thang nào từ khu vực cũng có thể phá vỡ tiến trình đàm phán. Đây là lý do khiến nhiều nhà phân tích nhận định giai đoạn hai sẽ là thách thức lớn nhất của kế hoạch hòa bình.

Thỏa thuận giai đoạn một là bước tiến quan trọng, nhưng vẫn chỉ là lệnh ngừng bắn tạm thời. Các vấn đề cốt lõi như quyền tự trị của người Palestine, kiểm soát biên giới, tương lai của Jerusalem, vai trò của Hamas trong cấu trúc chính trị tương lai, hay cam kết an ninh lâu dài của Israel… vẫn chưa được đề cập một cách đầy đủ và minh bạch trong bất kỳ khuôn khổ đàm phán nào. Để giai đoạn hai có thể bắt đầu, cộng đồng quốc tế cần tạo cơ chế giám sát mạnh hơn, bảo đảm an ninh đa phương và thúc đẩy các nhượng bộ chính trị có tính then chốt từ cả hai phía. Không có những điều này, bất kỳ thỏa thuận nào cũng có nguy cơ sụp đổ ngay từ khi khởi động.

Do vậy, năm 2026 được xem là giai đoạn bản lề quyết định số phận kế hoạch hòa bình Gaza, khi nhiều động lực mới có thể tác động mạnh đến tiến trình đàm phán. Trên thực địa, an ninh dự báo tiếp tục bất ổn: Israel nhiều khả năng duy trì hiện diện quân sự ở phần lớn Gaza và đẩy mạnh truy quét để giảm năng lực chỉ huy của Hamas, kéo theo nguy cơ đụng độ lẻ tẻ phá vỡ lệnh ngừng bắn. Hamas, dù chịu sức ép từ Qatar, Ai Cập và Thổ Nhĩ Kỳ, khó chấp nhận giải giáp hoàn toàn và có thể chuyển sang mô hình tổ chức phân tán nhằm duy trì ảnh hưởng chính trị, khiến yêu cầu “phi quân sự hóa” của Israel càng xa vời.

Vai trò của Mỹ sẽ tác động trực tiếp đến triển vọng tiến trình. Chính quyền Tổng thống Trump có thể gắn hồ sơ Gaza với mục tiêu bình thường hóa quan hệ Israel – Saudi Arabia và chiến lược kiềm chế Iran. Nếu Washington giữ nhịp thúc đẩy đàm phán, năm 2026 có thể xuất hiện các đề xuất rõ hơn về ISF và mô hình chính quyền kỹ trị Palestine – nhưng tất cả phụ thuộc vào sự chấp nhận của Israel và mức độ linh hoạt của Hamas.

Cục diện khu vực cũng có thể tạo ra sức ép mới. Iran nhiều khả năng tiếp tục sử dụng ảnh hưởng với Hamas và các lực lượng ủy nhiệm để kiềm chế Israel, trong khi Hezbollah vẫn là biến số dễ kích hoạt leo thang ở biên giới phía Bắc. Ngược lại, khủng hoảng nhân đạo kéo dài có thể thúc đẩy sức ép quốc tế lớn hơn, đặc biệt từ Liên hợp quốc và châu Âu, nhằm tiến tới một cơ chế giám sát viện trợ và an ninh độc lập. Nếu giai đoạn hai của thỏa thuận được kích hoạt vào nửa cuối năm 2026, Gaza có thể bắt đầu tái thiết hạn chế, tạo nền tảng cho một mô hình quản trị dân sự mới từ năm 2027.

Dù vậy, kịch bản được đánh giá có khả năng cao nhất vẫn là tình trạng “ngừng bắn kéo dài nhưng không có đột phá chính trị”, khi các bên giữ lập trường cứng rắn và tiến trình hòa bình rơi vào trạng thái lửng lơ, đầy bất trắc.

Dù “khe cửa hòa bình” đã hé mở với việc thực thi giai đoạn một, con đường phía trước vẫn đầy chông gai. Bản chất xung đột không chỉ nằm ở lãnh thổ hay quân sự, mà ở những đòi hỏi chính trị và lịch sử chưa từng được giải quyết tận gốc.

Kế hoạch hòa bình 20 điểm của Mỹ có thể là khung giải pháp chi tiết nhất từ trước đến nay, nhưng để thành hiện thực, cả Israel và Hamas cần bước qua những “lằn ranh đỏ” của chính họ - điều mà cho đến nay, chưa bên nào sẵn sàng làm.

Nguyễn Trường (PV TTXVN tại Trung Đông - Bắc Phi)

Nguồn Tin Tức TTXVN : https://baotintuc.vn/the-gioi/du-bao-the-gioi-2026-tuong-lai-trac-tro-20251216071001589.htm