Theo Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP), dù phải gánh thêm phần thuế đối ứng khi xuất khẩu sang Mỹ, giá bán cá tra tại thị trường này vẫn duy trì ở mức khoảng 50–60 cent mỗi pound. So với nhiều loại cá trắng phổ biến như cá minh thái hay cá tuyết, đây là mức giá thấp hơn đáng kể.
Điều này cho thấy, cá tra Việt Nam tiếp tục giữ được lợi thế về giá thành trong bối cảnh người tiêu dùng Mỹ thắt chặt chi tiêu do tác động của lạm phát kéo dài. Sức cạnh tranh về giá không chỉ là điểm mạnh duy nhất, bởi cá tra còn có khả năng chế biến linh hoạt, phù hợp với nhiều phân khúc thị trường từ dịch vụ ăn uống, nhà hàng, bếp ăn công nghiệp cho đến hệ thống bán lẻ. Nhờ đó, sản phẩm này vẫn giữ được sự hiện diện ổn định tại Mỹ – không chỉ phục vụ người tiêu dùng gốc Á mà còn tiếp cận rộng hơn với đối tượng khách hàng phổ thông.
Thực tế, trong các giai đoạn trước đây khi giá cá tra cao hơn hiện nay, thị trường Mỹ vẫn duy trì nhu cầu tiêu thụ ổn định. Do đó, với điều kiện chuỗi cung ứng được tổ chức linh hoạt và hiệu quả, mức giá sau khi cộng thuế hiện tại vẫn có thể được thị trường chấp nhận.
Tuy nhiên, VASEP cũng chỉ ra rằng sự thiếu ổn định trong chính sách thương mại của Mỹ – đặc biệt trong các nhiệm kỳ như thời ông Donald Trump – đang tạo ra không ít rào cản cho việc xây dựng các kế hoạch kinh doanh dài hạn.
Dù vậy, ở chiều tích cực, VASEP nhấn mạnh rằng nếu doanh nghiệp Việt Nam chủ động thích ứng và có chiến lược bài bản trong việc giữ thị phần, cá tra hoàn toàn có thể tiếp tục khẳng định chỗ đứng tại thị trường Mỹ, như cách ngành đã từng vượt qua nhiều biến động trước đó.
Bên cạnh Mỹ, một số thị trường khác cũng đang mở ra những tín hiệu tích cực. Tại châu Âu, các yếu tố như chính sách tài khóa mở rộng, lạm phát thấp và sự mạnh lên của đồng euro được kỳ vọng sẽ thúc đẩy tiêu dùng, qua đó hỗ trợ nhập khẩu thủy sản, trong đó có cá tra.
Không chỉ vậy, việc nhiều quốc gia EU cắt giảm hạn ngạch khai thác các loài cá trắng như cá tuyết cũng tạo thêm cơ hội cho cá tra gia tăng thị phần. Người tiêu dùng tại châu Âu vốn quen thuộc với sản phẩm cá phi lê đông lạnh, sẽ càng dễ chấp nhận cá tra nếu giá cả và chất lượng được duy trì ổn định.
Theo VASEP, thách thức lớn nhất hiện nay không nằm ở giá bán hay thuế quan, mà là sự cẩn trọng quá mức trong việc kiểm soát tồn kho và quản trị rủi ro chuỗi cung ứng. Khi các cú sốc chính sách xảy ra liên tục, các nhà nhập khẩu buộc phải tính toán các kịch bản bất lợi nhất, dẫn đến việc đặt hàng ít hơn nhu cầu thực tế.
Vì thế, thay vì chỉ kỳ vọng vào sự ổn định chính sách từ bên ngoài, ngành cá tra cần chú trọng phát triển một chuỗi giá trị có khả năng chống chịu tốt hơn – từ khâu nuôi trồng, chế biến, vận chuyển đến hệ thống phân phối toàn cầu.
Câu chuyện thuế tại thị trường Mỹ cũng gợi nhắc lại bài học quen thuộc nhưng vẫn còn nguyên giá trị: không nên quá lệ thuộc vào một thị trường duy nhất. Trong khi đó, thị trường nội địa với gần 100 triệu dân, thu nhập tăng và thị hiếu tiêu dùng thay đổi đang ngày càng cho thấy tiềm năng lớn. Dù vậy, cá tra vẫn chưa tạo được vị thế xứng đáng trong nước.
Mặc dù sở hữu nhiều lợi thế như giá thành rẻ, giá trị dinh dưỡng cao và đảm bảo an toàn vệ sinh thực phẩm, sản phẩm cá tra lại đang gặp khó trong việc chiếm lĩnh kênh phân phối hiện đại. Lý do đến từ sự yếu kém về thương hiệu, thiết kế bao bì sơ sài và hệ thống phân phối chưa hiệu quả – khiến cá tra khó cạnh tranh với thịt, hải sản hoặc các sản phẩm thay thế khác.
Vasep đánh giá, để cá tra thực sự trở thành mặt hàng quốc dân, không chỉ "đủ sức vươn ra thế giới" mà còn "đứng vững trên sân nhà", cần có một chiến lược tổng thể, đồng bộ. Trong đó, vai trò của Nhà nước, doanh nghiệp và các hiệp hội là rất quan trọng trong việc nâng tầm sản phẩm, mở rộng thị trường và định vị lại giá trị của cá tra trong mắt người tiêu dùng trong nước lẫn quốc tế.
Trang Mai