Đừng để khu đất số 1 Lý Thái Tổ chỉ là nơi trồng cây, đặt ghế đá

2 giờ trướcBài gốc

Khu đất hơn 4 ha tại số 1 Lý Thái Tổ (phường Vườn Lài) đang được TP.HCM chỉnh trang để xây dựng công viên và Đài tưởng niệm nạn nhân Covid-19. Địa điểm này có nhiều biệt thự mang phong cách kiến trúc Art Deco và International Modernism, mang đậm dấu tích lịch sử.

Nhà nghiên cứu, nhà báo Trần Hữu Phúc Tiến (Hội Quy hoạch phát triển đô thị TP.HCM) cho rằng công viên không chỉ nên dừng lại ở không gian xanh mà cần trở thành một "khu phức hợp" về ký ức, văn hóa - lịch sử, sinh thái... để cộng đồng vừa tưởng niệm, tri ân những người hy sinh, không may qua đời hoặc có cống hiến cho thành phố trong đại dịch Covid-19, vừa học tập, giao lưu văn hóa và gìn giữ ký ức đô thị cho các thế hệ mai sau.

Trong cuộc trao đổi với Tri Thức - Znews, ông đưa ra nhiều đề xuất phát huy giá trị cảnh quan, lịch sử và công năng của khu số 1 Lý Thái Tổ. Ông Tiến là tác giả của nhiều công trình nghiên cứu về Sài Gòn - TP.HCM như Sài Gòn - Kinh đô sông nước, Kiến trúc Pháp Đông Dương, dấu tích Sài Gòn - "Hòn ngọc viễn Đông" (đạt giải vàng ấn phẩm Hội Quy hoạch và Phát triển Đô thị Việt Nam vào tháng 6/2025), Sài Gòn hai đầu thế kỷ...

Khu số 1 Lý Thái Tổ đậm đặc giá trị thiên nhiên, lịch sử và văn hóa

- TP.HCM đang chỉnh trang khu đất số 1 Lý Thái Tổ (phường Vườn Lài) để xây công viên và đài tưởng niệm nạn nhân Covid-19. Là một người nghiên cứu nhiều năm về Sài Gòn - TP.HCM, ông thấy khu này có phù hợp cho mục tiêu đó?

Tôi cho rằng việc xây dựng công viên và tượng đài tưởng niệm nạn nhân Covid-19 tại khu đất biệt thự số 1 Lý Thái Tổ thay vì xây nhà ở cao cấp hay trung tâm thương mại là một quyết định đúng đắn, đáp ứng nhiều nhu cầu của xã hội.

Trước hết, TP.HCM đang thiếu công viên, nhất là ở khu vực trung tâm khi mật độ xây dựng đã trở nên quá dày đặc. Nhiều cao ốc đồ sộ đang mọc lên khắp nội thành, dân số gia tăng gấp bội, trong khi diện tích cây xanh, công viên, ao hồ, kênh rạch lại giảm thiểu. Do vậy, hiển nhiên chúng ta đang rất cần có thêm những thảm xanh, lá phổi xanh, không gian thư thái.

Đài tưởng niệm nên đặt ở vị trí “mũi tàu” - đoạn giao giữa đường Lý Thái Tổ và Hùng Vương, nơi có không gian mở tự nhiên. Đồng thời, nên chọn một biệt thự gần tượng đài nhất để làm nhà lưu niệm, nơi lưu giữ chứng tích câu chuyện, hình ảnh, hiện vật về cuộc chiến với Covid-19 ở thành phố.

Nhà nghiên cứu Trần Hữu Phúc Tiến

Trong khi ấy, khu số 1 Lý Thái Tổ vốn là một khu đất lớn, nhiều cây xanh, tiếp giáp hai mặt đường (Lý Thái Tổ, Hùng Vương) và giao lộ lớn (ngã 6 Cộng Hòa) đồng thời, nó nằm giữa các khu dân cư đông đúc. Cho nên, khu này đủ điều kiện và rất cần thiết để chuyển đổi thành công viên phục vụ cộng đồng lớn hơn là phục vụ một nhóm dân cư nhỏ.

Mặt khác, việc đặt đài tưởng niệm nạn nhân Covid-19 tại đây cũng rất phù hợp. Bởi nơi đây vừa là vị trí kết nối giao thông giữa các quận 1, 3, 5, 10 (cũ), vừa nằm gần nhiều bệnh viện lớn như Bình Dân, 115, Nhi Đồng 1, An Bình, Nguyễn Trãi, Nguyễn Tri Phương, ĐH Y Dược, Chợ Rẫy… Đây là những nơi từng tập trung điều trị Covid-19. Ngoài ra, trong thời kỳ Covid-19, chung quanh nó, còn có nhiều cơ sở nhà cửa, trường học, sân vận động được sử dụng làm trung tâm cách ly. Tất cả các nơi đó đều chứng kiến sự ra đi của rất lớn nạn nhân Covid-19, kể cả những hy sinh, mất mát của nhiều cán bộ và nhân viên y tế. Vì thế, đặt tượng đài tưởng niệm tại đây không những hợp lý về không gian mà còn phù hợp về tâm linh!

Hơn nữa, khu số 1 Lý Thái Tổ còn nằm rất gần các trường trung học (Lê Hồng Phong, Thực Nghiệm, Bùi Thị Xuân, Năng khiếu...) và các Đại học Tự nhiên, Sư phạm, Sài Gòn..., cũng như các chợ Bàn Cờ, Vườn Chuối, Bà Hạt, Bàu Sen… Đặt công viên và đài tưởng niệm ở khu này, chắc chắn sẽ tạo thêm không gian giáo dục lịch sử, sinh hoạt thể chất và tinh thần cho các bạn trẻ, nhà giáo, dân cư, tiểu thương, người mua hàng đến từ nhiều nơi khác nhau.

- Theo ông, ngoài giá trị thiên nhiên, vị trí địa lý và yếu tố lịch sử liên quan Covid-19, Khu số 1 Lý Thái Tổ còn có các giá trị gì khác ?

Tôi sống hơn 40 năm ở xóm Bàn Cờ, đối diện khu số 1 Lý Thái Tổ nên biết đây là khu biệt thự dành cho các phái đoàn ngoại giao. Cụ thể từ 1955-1975, nó là nơi ở của các phái đoàn trong Ủy ban Kiểm soát Đình chiến quốc tế theo hiệp định Genève và sau đấy là hiệp định Paris. Sau chiến tranh, khu này trở thành Nhà khách Chính phủ trực thuộc Bộ Ngoại giao, dùng làm nơi ở của các nguyên thủ quốc gia và khách VIP nước ngoài trong các chuyến đến thăm thành phố.

Hiện, khu đất số 1 Lý Thái Tổ có 7 biệt thự phong cách Art Deco và International Modernism, được xây bởi gia tộc Hui Bon Hoa. Ảnh: Khương Nguyễn.

Từ cuối những năm 1980, khi đi làm báo tôi từng vào đây một số lần để phỏng vấn các nhà ngoại giao như Bộ trưởng Ngoại giao Nguyễn Mạnh Cầm, Thứ trưởng Vũ Khoan và cựu Đại sứ Trần Văn Thình của Ủy ban châu Âu (European Commission). Được biết, lãnh tụ Cuba - Fidel Castro cũng từng ở tại khu này vào giữa thập niên 90. Như thế, khu số 1 Lý Thái Tổ còn là chứng tích lịch sử ngoại giao trong cả thời kỳ chiến tranh và thời kỳ hòa bình.

- Các biệt thự cổ tại đây có giá trị như thế nào?

Tôi từng thấy và vào xem một số biệt thự trong số 7 tòa biệt thự còn tồn tại hiện giờ. Theo hiểu biết của tôi, khác với kiểu kiến trúc Tân cổ điển như nhiều dinh thự Pháp, điển hình là Tòa Thị chính (trụ sở UBND TP.HCM hiện nay), các biệt thự này mang phong cách Art Deco và International Modernism của thập niên 1930 trở đi. Kiểu dáng của chúng đồng dạng với Dinh 2 và Dinh 3 ở Đà Lạt.

Mỗi biệt thự có hai tầng, là một cấu trúc hoàn chỉnh có đủ phòng chức năng, sân trước và sân sau, rất tiện nghi. Loại biệt thự này ở Việt Nam giờ đây không còn nhiều. Tôi đề nghị sẽ có cuộc khảo sát đánh giá để công nhận các biệt thự tại đây là di sản kiến trúc - nghệ thuật chứ không nên phá bỏ hay làm biến dạng!

Đừng để công viên chỉ là nơi trồng cây và hoa

- Với giá trị lịch sử và vị trí đặc biệt của khu đất, theo ông, đài tưởng niệm nạn nhân Covid-19 nên được thiết kế và thể hiện ra sao để vừa phù hợp với không gian, vừa phục vụ cộng đồng hiệu quả?

Theo tôi, tượng đài tưởng niệm người đã khuất và tượng tri ân người hy sinh vì những mục tiêu cao cả là loại hình kiến trúc mang tính tôn nghiêm. Chung quanh tượng đài cần tạo cảnh quan tĩnh lặng, trang trọng, tránh xô bồ, vui chơi ồn ào.

Về mỹ thuật, nên thiết kế tượng đài phối hợp yếu tố truyền thống dân tộc với yếu tố hiện đại quốc tế, trở thành điểm nhấn hay đẹp trong không gian công viên và các ô phố chung quanh. Nhất thiết không nên làm tượng đài theo kiểu phô trương, lễ hội rình rang, chi phí tốn kém.

Công viên ngày nay không chỉ là nơi trồng hoa và cây xanh cùng các ghế đá để nghỉ ngơi. Công viên hiện đại trong không gian lớn ở đô thị còn có thể là một “phức hợp” (complex) bao gồm các công trình sinh thái, văn hóa, lịch sử và giải trí.

Nhà nghiên cứu Trần Hữu Phúc Tiến

Có lẽ đài tưởng niệm nên đặt ở vị trí “mũi tàu” - đoạn giao giữa đường Lý Thái Tổ và Hùng Vương, nơi có không gian mở tự nhiên. Đồng thời, nên chọn một biệt thự gần tượng đài nhất để làm nhà lưu niệm, nơi lưu giữ chứng tích câu chuyện, hình ảnh, hiện vật về cuộc chiến với Covid-19 ở thành phố.

Trong công viên nên có một số tiểu cảnh, tiểu tượng. Hàng rào chung quanh công viên được gỡ bỏ, bảo đảm thoáng rộng nhưng vẫn phải có cách đảm bảo việc giữ gìn trật tự, an ninh. Vào dịp Tết, công viên có thể là nơi trưng bày hoa, nối tiếp chợ hoa Hồ Thị Kỷ bên cạnh. Tôi mong chính quyền sớm có một cuộc thi ý tưởng thiết kế công viên và tượng đài ở khu số 1 Lý Thái Tổ để có được phương án thiết kế và thi công tốt nhất trước khi xây dựng.

- Theo ông, nên làm gì với các biệt thự còn lại để phù hợp với không gian công viên và tượng đài?

Trước nhất, chúng ta biết rằng công viên ngày nay không chỉ là nơi trồng hoa và cây xanh cùng các ghế đá để nghỉ ngơi. Công viên hiện đại trong không gian lớn ở đô thị còn có thể là một “phức hợp” (complex) bao gồm các công trình sinh thái, văn hóa, lịch sử và giải trí.

Nếu định dạng như thế, tại khu số 1 Lý Thái Tổ, ngoài cây xanh, hoa lá được bảo tồn và trồng mới theo thiết kế hài hòa với tượng đài, tạo cảnh quan thư thái, ta còn có thể tận dụng các biệt thự có sẵn để đáp ứng các nhu cầu phong phú.

Nhà nghiên cứu Trần Hữu Phúc Tiến là tác giả của nhiều công trình nghiên cứu về Sài Gòn - TP.HCM. Trên tay ông là tác phẩm mới nhất Sài Gòn - Kinh đô sông nước. Ảnh: Đức Trung.

Chẳng hạn, như đã nói, dành một biệt thự làm nhà lưu niệm cuộc chiến chống Covid-19. Kế đến một biệt thự làm nhà truyền thống lịch sử khu Ngã Bảy Lý Thái Tổ và Ngã 6 Cộng Hòa (đây là khu kết nối hai thành phố Sài Gòn và Chợ Lớn vào đầu thập niên 1930). Trong đấy, có góc giới thiệu lịch sử gia đình Hui Bon Hua - chủ nhân đầu tiên của khu này.

Một biệt thự khác làm nhà lưu niệm lịch sử ngoại giao. Hai biệt thự làm gallery tranh tượng, đồ gốm, đồ gỗ cổ truyền và đương đại của Sài Gòn. Hai biệt thự còn lại dành cho thư viện và sân khấu thính phòng âm nhạc - kịch nghệ và là nơi giao lưu văn hóa - nghệ thuật.

Tôi muốn nhấn mạnh đã là công trình công cộng thì phải phục vụ được nhiều đối tượng. Ưu tiên trước nhất là cư dân lân cận, người cao tuổi, học sinh - sinh viên và người lao động. Nếu làm tốt, tôi tin khu số 1 Lý Thái Tổ sẽ trở thành một điểm đến quan trọng, lan tỏa giá trị lịch sử - văn hóa - giáo dục - nhân văn của thành phố trong thế kỷ 21. Thêm nữa, đó còn là hình mẫu tham khảo cho việc xây dựng các công viên mới trong thành phố nay đã mở rộng.

Đức An - Khánh Linh

Nguồn Znews : https://znews.vn/dung-de-khu-dat-so-1-ly-thai-to-chi-la-noi-trong-cay-dat-ghe-da-post1601887.html