EU và cái giá của sự nhún nhường

6 giờ trướcBài gốc

1. Ngày 27/7/2025, tại câu lạc bộ golf Turnberry thuộc quản lý của gia đình Tổng thống Donald Trump ở Scotland, Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen và ông Donald Trump đã chính thức công bố một thỏa thuận khung về thuế quan mới. Theo đó, mức thuế suất 15% sẽ áp dụng cho hầu hết hàng xuất khẩu của EU sang Mỹ từ 1/8/2025.

Thỏa thuận này nhằm thay thế mối đe dọa trước đó của Mỹ áp mức thuế đến 30% lên hàng hóa châu Âu nếu không có giải pháp kịp thời. Đây là mức thuế trung bình mới rất cao, hơn hẳn con số trung bình khoảng 2-4% mà hai bên vẫn sử dụng với hàng hóa của nhau trong quá khứ.

Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen và Tổng thống Mỹ Donald Trump công bố thỏa thuận thuế quan mới.

Ngoài ra, thỏa thuận còn bao gồm các cam kết đi kèm. EU sẽ phải mua 750 tỷ USD năng lượng của Mỹ trong 3 năm tới và đầu tư thêm 600 tỷ USD vào nền kinh tế Mỹ, cùng các hợp đồng mua sắm quân sự khác. Một số mặt hàng chiến lược được miễn thuế theo nguyên tắc "zero-for-zero", gồm máy bay và linh kiện hàng không, một số hóa chất, thuốc generic, thiết bị sản xuất chip, nguyên liệu chiến lược... trong khi mức thuế thép và nhôm vẫn giữ ở 50% tạm thời và sẽ đàm phán để tiến tới hệ thống hạn ngạch trong tương lai. Ở chiều ngược lại, EU cam kết giảm hoặc xóa bỏ thuế cho hàng xuất khẩu Mỹ, trong đó nhiều ngành như ô tô, dịch vụ công nghiệp Mỹ được hưởng thuế 0% hoặc mức rất thấp, điều này tạo nên sự không đối xứng rõ ràng.

Trong thời gian dài, Mỹ luôn là thị trường xuất khẩu chính của EU với thặng dư trung bình gần 200 tỷ USD. Tuy nhiên, từ đầu năm 2025, chính quyền Tổng thống Trump đã liên tục đe dọa áp thuế cao nếu EU không giảm thâm hụt thương mại. Ông Trump đã đưa ra mức thuế 10% rồi đến 20%, 25%, thậm chí 50% cho nhiều nhóm hàng, đi kèm yêu cầu EU tăng nhập khẩu ô tô, năng lượng và vũ khí của Mỹ. Ban đầu, EU phản ứng bằng quyết định trả đũa thuế trị giá khoảng 21-28 tỷ USD đối với hàng hóa Mỹ nhưng sau đó tạm hoãn triển khai để tiến hành đàm phán. Tuy nhiên, trước áp lực về thời hạn sắp đến “Ngày giải phóng” 1/8/2025, khi mức thuế 30% của Mỹ sẽ chính thức có hiệu lực, EU buộc phải chấp nhận thỏa thuận mà Brussels gọi là “tốt nhất trong hoàn cảnh rất khó” .

2. Thỏa thuận hôm 27/7 tuy bảo vệ EU tránh khỏi mức thuế 30-50% nguy hiểm, nhưng đặt EU vào thế chịu thêm 15% thuế suất với khoảng 70% mặt hàng xuất khẩu sang Mỹ và chắc chắn sẽ làm giảm kim ngạch xuất khẩu. Nhiều nhà nghiên cứu đã lên tiếng chỉ trích và chỉ ra những vấn đề của thỏa thuận này.

Tiến sĩ kinh tế Cécilia Malmstrom, nguyên Ủy viên Thương mại EU nói: “Hiệp định giống như thuật ngữ tham khảo... 15% thuế mà EU phải chấp nhận là quá cao so với trước đây. Chúng ta đang đối mặt với mức thuế xuyên Đại Tây Dương cao nhất trong 70 năm”.

Nhà nghiên cứu Matthias Matthijs, chuyên gia về châu Âu tại Cộng đồng Quan hệ đối ngoại phân tích: “Dù tránh được chiến tranh thương mại, EU sẽ phụ thuộc sâu hơn vào thương mại với Mỹ”. Ước tính của tiến sĩ Jack Allen-Reynolds, Kinh tế trưởng tại Capital Economics thì thỏa thuận này sẽ làm giảm 0,5% GDP của EU.

Một số lãnh đạo châu Âu như Thủ tướng Đức, Ý hay Trưởng đoàn đàm phán thương mại của EU, ông Maros Sefcovic có những phản ứng hết sức thận trọng với thỏa thuận này và cho rằng thỏa thuận là “cần thiết để tránh một cuộc xung đột không cần thiết”. Nhưng, nhiều ý kiến từ chính trong nội bộ EU thì lại hết sức gay gắt.

Thủ tướng Pháp Francois Bayrou gọi đây là “ngày đen tối” với EU khi “lực lượng tự do đầu hàng” trước phe bảo hộ của Mỹ. Tại Đức, nhiều chính khách tỏ ra bất bình. Ông Fabio De Masi, nghị sĩ tại Nghị viện châu Âu tố: "Thỏa thuận tồi tệ này sẽ gây ra thiệt hại kinh tế to lớn cho châu Âu, đây là sự phản bội châu Âu. Bà von der Leyen nên từ chức vì thỏa thuận tồi tệ nhất từ trước đến nay này".

Các đảng phái chính thống chỉ trích rằng thỏa thuận có thể gây thiệt hại lớn cho xuất khẩu Đức, trong đó ngành ô tô là tâm điểm tổn hại kinh tế hơn 7 tỷ USD cho năm đầu tiên. Trong khi đó, Thủ tướng Hungary, ông Viktor Orbán cay nghiệt ví von rằng thỏa thuận không phải là ký kết mà là “Trump đã ăn von der Leyen cho bữa sáng”.

3. Các chuyên gia đều thừa nhận thỏa thuận hôm 27/7 là một “thất bại” với EU. Nhưng, thất bại đó không đến từ sự yếu kém của đoàn đàm phán do bà von der Leyen đứng đầu mà là hệ lụy từ sự yếu kém chung mà nền kinh tế EU đang gặp phải. Một trong những lý do sâu xa là EU thiếu khả năng đàm phán chung hiệu quả trước áp lực thời hạn và chiến lược thương mại song phương mạnh mẽ của Mỹ.

Các cơ chế quốc tế như Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) mà EU từng góp phần xây dựng đã bị “bỏ qua” nên Brussels không có đủ đòn bẩy để giải quyết tranh chấp. Các thành viên EU phân hóa về lợi ích với kế hoạch ngân sách và chính sách thương mại do EU điều phối nhưng không đủ linh hoạt để phản ứng nhanh trong đàm phán với Mỹ.

Ngành công nghiệp ôtô EU sẽ bị ảnh hưởng lớn do mức thuế mới

EU mong muốn giải quyết theo quy tắc quốc tế, nhiều bên, nhưng chính quyền của ông Trump đã áp dụng chiến lược song phương cưỡng ép, áp lệnh trừng phạt ngay nếu không sẽ phải chấp nhận thỏa thuận lép vế khiến họ bị động. Cùng lúc đó, EU rơi vào áp lực phải tránh chiến tranh thương mại vì biến động kinh tế toàn cầu, phí tổn lạm phát và suy giảm tăng trưởng nên không có thế mạnh đàm phán. Tình hình nội bộ EU cũng phức tạp. Đức, Ý và Bỉ chấp nhận thỏa hiệp để bảo vệ doanh nghiệp xuất khẩu, trong khi Pháp lại phản đối mạnh mẽ, tạo ra sự chia rẽ trong chính sách chung.

Mặt khác, EU không có đối tác thứ hai tương đương làm đòn bẩy chiến lược. Trung Quốc không sẵn sàng hỗ trợ EU trước Mỹ; Nga thì đã bị biến thành kẻ thù. EU vẫn phụ thuộc mạnh vào thị trường Mỹ, đặc biệt trong thương mại hàng hóa và dịch vụ. Ngay trước thời điểm kết thúc đàm phán, thỏa thuận thuế quan Mỹ-Nhật được công bố hôm 23/7/2025 ở mức 15% đã trở thành một bước ngoặt quan trọng, đặt ra một chuẩn thỏa thuận hợp lý mà EU có thể thương lượng. Điều này tạo sức ép về chính trị và chiến lược khiến EU phải có câu trả lời với Mỹ. Trước đó, chính EU và Nhật cũng đã lên kế hoạch về một liên minh để đương đầu với chính sách thuế quan của Mỹ. Sự “phản bội” này đã khiến EU càng phải gấp rút chấp nhận những đề nghị của Mỹ để tránh bị “bỏ rơi”.

4. Việc EU không còn giữ được vị thế của mình và gấp gáp ký thỏa thuận này được cho là sẽ dẫn đến những hệ lụy lâu dài. Trước hết, tính cạnh tranh của doanh nghiệp EU sẽ bị ảnh hưởng nặng nề. Các ngành như ô tô, hóa chất, máy móc xuất khẩu sang Mỹ vốn đã gặp áp lực từ giá trị gia tăng thấp và cạnh tranh từ Trung Quốc, nay lại bị đánh thuế cao hơn khiến khả năng duy trì thị trường bị suy giảm. Công ty vật liệu công nghệ hàng đầu của Bỉ là Syensqo công bố lợi nhuận quý II/2025 đã bị giảm 8% vì tác động tỷ giá và chính sách thuế mới từ Mỹ. Họ ước tính tổn thất từ thuế và tỷ giá mới có thể lên tới 100 triệu USD .

Lâu dài hơn, EU sẽ bị phụ thuộc vào chính sách thương mại và đầu tư của Mỹ nhiều hơn. Cam kết mua năng lượng, đầu tư tài chính và vũ khí Mỹ có thể khiến EU mất tính độc lập trong chiến lược năng lượng và công nghiệp, mất quyền đàm phán các vấn đề khác như khí hậu, an ninh hoặc luật số hóa. Đây là khuôn mẫu mà nhiều chính trị gia và chuyên gia coi là “đầu hàng dưới áp lực thương mại” của giới lãnh đạo EU trước ông Trump. Cùng với sự “cúi đầu” của EU, các nguyên tắc của hệ thống thương mại thế giới đa phương dựa trên luật lệ của WTO cũng gần như bị loại bỏ. Đây là tiền đề cho những thỏa thuận đơn phương trong tương lai mà các quốc gia mạnh hơn chèn ép đối tác gây bất ổn với hệ thống thương mại toàn cầu.

Hệ lụy đối với mối quan hệ đồng minh Mỹ-EU cũng đáng lo ngại. Một thỏa thuận rõ ràng mang tính áp đặt của Mỹ dành cho EU đã khắc sâu “cảm giác” bất bình đẳng trong liên minh. Điều này có thể làm xói mòn lòng tin chính trị về lâu dài và khiến EU khó tự khẳng định vai trò đồng đẳng nhiều vấn đề quan trọng khác. Nếu EU không nhanh chóng củng cố năng lực tự trị kinh tế và xây dựng liên minh mới nhằm giảm phụ thuộc, thì thỏa thuận 15% không chỉ là thỏa hiệp tức thời, mà có thể là bước ngoặt châu Âu đánh mất tính chủ quyền của mình.

Tử Uyên

Nguồn ANTG : https://antgct.cand.com.vn/chuyen-de/eu-va-cai-gia-cua-su-nhun-nhuong-i777663/