Gạo Séng cù Than Uyên: Hành trình gieo hạt giống no đủ trên đất nghèo

7 giờ trướcBài gốc

Gạo Séng cù Than Uyên là sản phẩm nông sản tiêu biểu, góp phần không nhỏ vào công cuộc xóa đói giảm nghèo, nâng cao thu nhập cho người dân. Bài học thành công đến từ việc biết tận dụng lợi thế thiên nhiên, gắn sản xuất với thương hiệu và thị trường, đặc biệt là phát triển mô hình liên kết nông dân - hợp tác xã.

Khơi nguồn từ hạt lúa đặc sản

Nằm giữa vùng lòng chảo Tây Bắc, huyện Than Uyên (Lai Châu) được thiên nhiên ban tặng những điều kiện lý tưởng để phát triển nông nghiệp. Trên diện tích tự nhiên hơn 170.000 ha, trong đó có hơn 18.000 ha đất nông nghiệp, Than Uyên nổi bật với vùng đất màu mỡ, khí hậu ôn hòa, nguồn nước trong lành. Những yếu tố này đã hội tụ, làm nên một đặc sản nức tiếng: gạo Séng cù Than Uyên.

Những năm qua huyện Than Uyên, tỉnh Lai Châu đã có nhiều giải pháp trong việc quản lý, giữ vững và phát triển thương hiệu "Gạo đặc sản Séng cù Than Uyên".

Séng cù là giống lúa thuần chủng từ lâu đời, từng được bà con dân tộc Thái, Mông canh tác nhỏ lẻ. Loại gạo này đặc biệt bởi độ dẻo thơm, để nguội vẫn giữ nguyên độ mềm và hương vị, điều mà ít loại gạo nào có được. Theo đồng bào nơi đây, chính thổ nhưỡng và khí hậu vùng đất Mường Than - cánh đồng lớn nhất Lai Châu và lớn thứ ba Tây Bắc - đã tạo nên vị ngon riêng của gạo Séng cù.

Dù thơm ngon là vậy, nhưng trước đây, giống Séng cù chưa được chú trọng phát triển vì năng suất thấp, chỉ được trồng phục vụ nhu cầu trong gia đình. Bước ngoặt đến vào vụ đông xuân 2009 - 2010, khi huyện Than Uyên cử đoàn đi học hỏi mô hình trồng lúa Séng cù tại huyện Mường Khương (Lào Cai). Sau chuyến đi, giống lúa Séng cù được đưa về gieo trồng thí điểm tại các xã Mường Cang, Hua Nà, Phúc Than và Mường Than - nơi có khí hậu và thổ nhưỡng tương đồng.

Những tín hiệu tích cực từ mô hình đã mở đường cho huyện Than Uyên triển khai Dự án “Ứng dụng tiến bộ kỹ thuật phát triển và tạo dựng nhãn hiệu chứng nhận gạo Séng cù Than Uyên” trong giai đoạn 2016 - 2017. Với tổng kinh phí hơn 2,6 tỷ đồng, dự án ban đầu được thực hiện trên 60 ha tại hai xã Hua Nà và Mường Cang. Huyện hỗ trợ 100% giống, phân bón, thuốc bảo vệ thực vật và chuyển giao kỹ thuật canh tác hiện đại. Để có giống tốt, huyện sử dụng giống Séng cù được phục tráng, đúng với giống gốc ban đầu và kỹ thuật gieo trồng giống lúa kế thừa của Dự án Nghiên cứu và Phát triển bền vững giống lúa Séng cù” thực hiện tại tỉnh Lào Cai từ năm 2011 - 2014.

Giống Séng cù có thời gian sinh trưởng từ 110 - 115 ngày, đẻ nhánh tập trung, bông to với 110 - 120 hạt/bông, năng suất đạt trên 5 tấn/ha. Đặc biệt, hiệu quả kinh tế từ giống lúa này vượt trội, gạo thương phẩm bán ra thị trường giá cao gấp 1,5 - 2 lần so với các giống lúa thường.

Nhờ chất lượng vượt trội, năm 2021, gạo Séng cù Than Uyên được công nhận là sản phẩm OCOP 4 sao. Đó không chỉ là minh chứng cho giá trị sản phẩm mà còn là tiền đề để xây dựng mô hình sản xuất bền vững, giúp người dân thoát nghèo ngay từ chính đồng ruộng của quê hương.

HTX - Đầu tàu sản xuất

Một trong những điểm sáng giúp mô hình gạo Séng cù lan tỏa mạnh mẽ chính là việc tổ chức sản xuất theo chuỗi giá trị khép kín, lấy hợp tác xã (HTX) làm trung tâm liên kết. Đặc biệt, mô hình này đã nhận được sự hỗ trợ thiết thực từ Liên minh Hợp tác xã Việt Nam và Liên minh Hợp tác xã tỉnh Lai Châu, tạo động lực quan trọng giúp các HTX nâng cao năng lực hoạt động và mở rộng quy mô sản xuất.

HTX Xây dựng Thanh Xuân (xã Mường Cang) là đơn vị tiên phong trong việc liên kết sản xuất giống lúa Séng cù với bà con nông dân. Không chỉ bao tiêu toàn bộ sản phẩm đầu ra, HTX còn chủ động hướng dẫn kỹ thuật: từ ủ giống, ngâm ủ, chăm sóc cây lúa đến thu hoạch và bảo quản, đặc biệt trong điều kiện thời tiết bất lợi. Nhờ vậy mà bà con nông dân yên tâm canh tác.

Song song đó, HTX đầu tư dây chuyền chế biến hiện đại: máy xay xát, giàn sấy, kho bảo quản, nhà xưởng đạt chuẩn an toàn thực phẩm. Nhằm mở rộng thị trường, đơn vị đưa sản phẩm lên các sàn thương mại điện tử. HTX cũng được Sở Công Thương trao địa chỉ trang web để giới thiệu, quảng bá sản phẩm.

Sản phẩm của HTX Xây dựng Thanh Xuân.

Nhờ mô hình liên kết với bà con tạo thành vùng sản xuất tập trung theo quy trình VietGAP, nhiều sản phẩm khác như nếp Tan Pỏm, gạo lứt Séng cù do HTX phát triển cũng đạt chuẩn OCOP.

Một mô hình tiêu biểu khác là HTX Thanh niên Mường Cang do chị Hà Thị Nhung làm giám đốc. Theo lời chị Nhung, HTX triển khai hình thức “hỗ trợ đầu vào – cam kết đầu ra”: ứng vốn, giống, vật tư đầu vụ và ký hợp đồng bao tiêu sản phẩm sau thu hoạch. Cách làm này giúp người dân yên tâm sản xuất, thay đổi dần thói quen canh tác nhỏ lẻ, manh mún.

Nhờ áp dụng những mô hình sản xuất theo chuỗi như gạo Séng cù, tỷ lệ hộ nghèo toàn huyện Than Uyên qua các năm giảm rõ rệt. Nếu như năm 2023 tỷ lệ hộ nghèo là 9,24%, thì đến hết năm 2024, con số này ước giảm còn 6,22% - đạt 112,4% kế hoạch đề ra. Một số xã vùng sâu như Mường Cang hiện chỉ còn trên 6% hộ nghèo.

Thu nhập bình quân đầu người tăng dần theo từng năm: từ 45,5 triệu đồng (2023) lên 48 triệu đồng (2024) và dự kiến năm 2025 sẽ đạt 50,5 triệu đồng/người. Những con số biết nói ấy chính là kết quả của việc gắn kết sản xuất với thương hiệu và thị trường.

Giữ vững thương hiệu, đưa sản phẩm vươn xa

Thành công của mô hình gạo Séng cù Than Uyên không chỉ nằm ở chất lượng sản phẩm mà còn đến từ cách mà địa phương bảo vệ và phát triển thương hiệu theo hướng bền vững.

Để bảo vệ và phát triển thương hiệu gạo đặc sản, huyện Than Uyên xác định rõ nguyên tắc: Sản xuất phải đi liền với quản lý thương hiệu và xây dựng chuỗi giá trị. UBND huyện là đơn vị sở hữu nhãn hiệu “Gạo đặc sản Séng cù Than Uyên” và cấp quyền sử dụng cho các doanh nghiệp, HTX đủ điều kiện theo quy chế.

Nhằm nâng cao nhận thức của người dân, huyện Than Uyên tích cực đẩy mạnh tuyên truyền về tầm quan trọng của thương hiệu nông sản và yêu cầu sản xuất đúng quy trình kỹ thuật. Người trồng lúa được hướng dẫn chi tiết từng khâu: từ sản xuất giống, chăm sóc, thu hoạch đến bảo quản và chế biến.

Cơ quan chức năng siết chặt việc quản lý nhãn hiệu chứng nhận, kiểm tra định kỳ các HTX, doanh nghiệp sử dụng thương hiệu “Gạo Séng cù Than Uyên” nhằm bảo đảm thương hiệu không bị sử dụng sai mục đích, xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm.

Song song đó, huyện cũng tập trung xây dựng các kênh tiêu thụ hiện đại, mở rộng thị trường từ trong tỉnh ra ngoài khu vực. Đây là bước đi chiến lược giúp nông sản Than Uyên “thoát ly” phụ thuộc thị trường truyền thống, vươn tới khách hàng ở các đô thị lớn, hướng tới xuất khẩu.

Đồng hành với địa phương và các HTX trong quảng bá thương hiệu, giới thiệu sản phẩm, tháng 5 vừa qua, Liên minh Hợp tác xã Việt Nam chủ trì, phối hợp với Cục Xúc tiến Thương mại (Bộ Công Thương) và UBND TP. Hà Nội tổ chức Hội chợ xúc tiến thương mại cho các HTX khu vực miền Bắc năm 2025. Đây là một sự kiện thường niên tạo nền tảng kết nối giữa các HTX với hệ thống phân phối, doanh nghiệp và người tiêu dùng. Hội chợ hỗ trợ các HTX quảng bá thương hiệu, giới thiệu sản phẩm đặc trưng đến đông đảo người tiêu dùng, doanh nghiệp, nhà phân phối và nhà đầu tư. Qua đó, tạo điều kiện mở rộng thị trường, thúc đẩy liên kết vùng và từng bước hướng tới xuất khẩu.

Tầm nhìn của huyện Than Uyên thời gian tới là tiếp tục mở rộng diện tích trồng lúa Séng cù tại các vùng có điều kiện phù hợp; nâng sao OCOP cho các sản phẩm chủ lực; đồng thời đầu tư sâu vào chế biến, đóng gói, quảng bá thương hiệu bài bản. Gạo Séng cù không chỉ là đặc sản, mà còn là “chìa khóa” giúp người dân vươn lên làm giàu trên chính mảnh đất quê hương.

Minh Khôi

Nguồn Vnbusiness : https://vnbusiness.vn//kinh-doanh-xanh/gao-seng-cu-than-uyen-hanh-trinh-gieo-hat-giong-no-du-tren-dat-ngheo-1107474.html