Giá điện minh bạch: Bảo đảm công bằng, thúc đẩy thị trường điện cạnh tranh

2 giờ trướcBài gốc

Ảnh minh họa: TTXVN

Việc điều chỉnh giá điện theo hướng công bằng, hợp lý và có trách nhiệm xã hội được đánh giá là cần thiết, đặc biệt trong giai đoạn hệ thống điện chuyển dịch mạnh sang năng lượng sạch và thị trường điện cạnh tranh.

Trong thời kỳ dịch COVID-19, nhà nước chủ trương giữ ổn định giá điện nhằm hỗ trợ người dân, doanh nghiệp vượt qua khó khăn, dù chi phí nhiên liệu toàn cầu tăng mạnh do bất ổn địa chính trị. Riêng Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) đã phải gánh khoản chi phí gần 45.000 tỷ đồng phát sinh từ biến động giá năng lượng, không đưa vào giá bán điện để tránh tạo thêm sức ép lên nền kinh tế.

Theo TS. Nguyễn Sĩ Dũng, nguyên Phó Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội, khoản chi này không phản ánh yếu kém trong quản trị mà thể hiện vai trò của doanh nghiệp nhà nước trong ổn định vĩ mô và bảo đảm an sinh trong khủng hoảng.

Ông Dũng nhấn mạnh rằng nguyên tắc “tính đúng - tính đủ” chi phí là điều kiện tiên quyết để duy trì sự bền vững của hệ thống điện, đồng thời yêu cầu mọi chi phí đưa vào giá bán điện phải hợp lệ, được kiểm toán độc lập và công khai.

Kinh nghiệm quốc tế cũng cho thấy điều chỉnh giá điện theo chi phí thực tế là thông lệ phổ biến. Thái Lan điều chỉnh phụ phí nhiên liệu Ft ( khoản điều chỉnh chi phí nhiên liệu được cộng/trừ vào giá điện theo biến động thực tế) mỗi bốn tháng; Hàn Quốc điều chỉnh theo quý; còn nhiều nước châu Âu áp dụng cơ chế hỗ trợ trực tiếp cho nhóm hộ dễ bị tổn thương khi giá năng lượng tăng cao.

Với Việt Nam, nguyên tắc minh bạch và tính đủ chi phí trong giai đoạn dịch bệnh vừa qua đã tạo cơ sở để Quốc hội và Chính phủ xây dựng lộ trình thay đổi cơ chế giá điện theo hướng thị trường hơn, giảm bù chéo và khuyến khích đầu tư vào lưới điện, năng lượng tái tạo và các nguồn điện mới.

Từ năm 2026, cơ chế giá điện hai thành phần sẽ được áp dụng, gồm giá công suất và giá điện năng. Đây là mô hình đã được nhiều quốc gia sử dụng nhằm phản ánh chính xác chi phí đầu tư hạ tầng và vận hành hệ thống điện. Trong bối cảnh nhu cầu tiêu thụ điện dự báo tăng 7,5 - 8% năm 2026, cao hơn mức tăng trưởng GDP khoảng 6,1%, việc chuyển đổi cơ chế giá được kỳ vọng giúp tối ưu vận hành và giảm áp lực đầu tư công suất đỉnh.

TS. Nguyễn Huy Hoạch, chuyên gia thuộc Hội đồng Khoa học Tạp chí Năng lượng Việt Nam phân tích rằng, cơ chế giá điện hai thành phần phù hợp với xu hướng phát triển của thị trường điện cạnh tranh.

Giá công suất áp dụng theo công suất cực đại của khách hàng trong tháng, còn giá điện năng phản ánh sản lượng tiêu thụ thực tế. Theo ông Hoạch, việc tách hai phần chi phí giúp minh bạch hóa giá điện, hạn chế tình trạng khách hàng có phụ tải dao động mạnh nhưng vẫn trả giá tương tự như các khách hàng sử dụng ổn định. Mô hình này đã được áp dụng tại Nhật Bản, Đức, Hoa Kỳ, Trung Quốc, Thái Lan, Indonesia… và là xu thế tất yếu trong bối cảnh tỷ trọng năng lượng tái tạo ngày càng tăng.

Phân tích tác động cho thấy mỗi nhóm khách hàng sẽ chịu ảnh hưởng khác nhau. Với hộ dân cư, do đặc điểm phụ tải thấp và biến động mạnh theo thời gian trong ngày, chi phí có thể tăng nhẹ nếu sử dụng nhiều thiết bị công suất cao vào buổi tối. Ngược lại, các hộ dùng điện ổn định sẽ không chịu nhiều tác động.

Đối với doanh nghiệp sản xuất công nghiệp - nhóm phụ tải ổn định nhất, mô phỏng cho thấy doanh nghiệp tiêu thụ 200.000 kWh/tháng và công suất cực đại 500 kW có thể giảm 4,55% chi phí, tương đương 20 triệu đồng/tháng so với giá điện hiện hành.

Các đơn vị thương mại - dịch vụ có phụ tải dao động mạnh có thể chịu chi phí cao hơn ở phần giá công suất, song đây cũng là nhóm có khả năng điều chỉnh phụ tải linh hoạt để giảm chi phí trong dài hạn.

Về phía hệ thống điện, việc áp dụng giá hai thành phần giúp EVN ổn định doanh thu, giảm rủi ro biến động sản lượng và phản ánh đúng chi phí duy trì công suất dự phòng để đáp ứng nhu cầu đỉnh.

Theo đánh giá sơ bộ của Viện Năng lượng, nếu triển khai rộng rãi cơ chế giá này cho nhóm khách hàng công nghiệp và thương mại, hệ thống có thể giảm 4.000 - 5.000 MW công suất cực đại, tương đương giảm nhu cầu đầu tư hàng chục nghìn tỷ đồng vào nguồn và lưới điện.

Giai đoạn thí điểm từ tháng 10/2025 sẽ do EVN thực hiện với nhóm khách hàng sản xuất tiêu thụ bình quân từ 200.000 kWh/tháng. Mục tiêu là kiểm chứng tính khả thi và hoàn thiện hệ thống đo đếm, cơ sở dữ liệu phụ tải, phần mềm hóa đơn cũng như công tác truyền thông với khách hàng. Thách thức lớn nhất là tránh hiểu nhầm khi trên hóa đơn xuất hiện thành phần “giá công suất”, vốn còn khá mới mẻ với phần lớn người dùng điện.

Để mô hình này đi vào thực tiễn hiệu quả, các chuyên gia nhấn mạnh ba yêu cầu: hạ tầng đo đếm thông minh; khung pháp lý minh bạch cho hợp đồng mua bán điện và công bố đầy đủ kết quả thí điểm để tạo niềm tin cho người sử dụng.

Về lâu dài, giá điện hai thành phần sẽ khuyến khích tiết kiệm điện có trọng tâm, đặc biệt là giảm phụ tải đỉnh - yếu tố chiếm phần lớn chi phí đầu tư hạ tầng hệ thống điện.

Trong bối cảnh Việt Nam hướng tới thị trường điện cạnh tranh, mở rộng các loại hình nguồn điện và tăng tỷ trọng năng lượng sạch, một cơ chế giá điện minh bạch, phản ánh đúng chi phí và bảo đảm công bằng cho tất cả các nhóm khách hàng sẽ trở thành động lực quan trọng để thu hút đầu tư, bảo đảm an ninh năng lượng và phát triển bền vững hệ thống điện quốc gia.

Văn Giáp (TTXVN)

Nguồn Tin Tức TTXVN : https://baotintuc.vn/kinh-te/gia-dien-minh-bach-bao-dam-cong-bang-thuc-day-thi-truong-dien-canh-tranh-20251120182747774.htm