Gia đình như đi trên vỏ trứng vì con đang cười bỗng trở nên cáu kỉnh

7 giờ trướcBài gốc

Hôm qua con bạn còn cười nói vui vẻ, hôm nay đã ủ rũ buồn bã thậm chí cáu kỉnh khó ưa, sự thay đổi tâm trạng đột ngột này khiến cả nhà hoang mang và mệt mỏi, phải không? Nhiều gia đình tâm sự rằng họ “đi trên vỏ trứng” mỗi ngày, không biết khi nào con vui, khi nào con buồn, chỉ dám rón rén chiều theo tâm trạng con, sợ làm gì đó “sai” khiến con lại chán nản. Thế nhưng đôi khi chẳng ai làm gì cả, con vẫn đột nhiên chuyển từ trạng thái vui tươi sang trạng thái trầm uất.

Sự thất thường này làm bố mẹ dễ suy diễn: “Hay tại hôm qua mình lỡ mắng con?”, “Hay tại hôm nay trời mưa nên nó buồn?”, “Hay tại uống thuốc kia không hợp?”… Chúng ta cố đi tìm một lý do cụ thể cho mỗi lần con “đổi tính”, nhưng nhiều khi chẳng thể tìm ra.

Không chỉ có riêng bạn lúng túng về tâm trạng thất thường của con đâu, các nhà khoa học cũng vậy, họ vẫn còn chưa nghiên cứu đầy đủ về vấn đề này. Trong lĩnh vực tâm thần học và tâm lý học, trầm cảm lâm sàng thường được mô tả qua tâm trạng chán nản kéo dài và dữ dội. Tuy nhiên, sự thay đổi thất thường của tâm trạng ở người trầm cảm lại ít được đề cập. Nguyên nhân của những biến động này có thể đến từ sự thay đổi nồng độ chất dẫn truyền thần kinh, những giai đoạn phát triển sinh lý trong cuộc đời, lạm dụng chất kích thích hoặc các bệnh lý khác.

Tâm trạng thất thường do trầm cảm có thể đến từ sự thay đổi nồng độ chất dẫn truyền thần kinh. Ảnh: tvN.

Trầm cảm thường được xem là hậu quả của mất mát hoặc căng thẳng, và người ta thường cho rằng người mắc bệnh này sẽ có tâm trạng “trầm”. Vì vậy, khi có dấu hiệu hưng cảm hoặc tâm trạng phấn chấn trong giai đoạn trầm cảm, chúng thường bị xem nhẹ hoặc quy về những rối loạn ít gặp như rối loạn lưỡng cực hay rối loạn nhân cách ranh giới (tỷ lệ khoảng 1%).

Sigmund Freud (1856 - 1939), cha đẻ của phân tâm học, cho rằng trầm cảm và quá trình đau buồn sau mất mát có nhiều điểm tương đồng và sẽ tự cải thiện theo thời gian. Ông cũng quan sát thấy một số người trầm cảm có thể nói nhiều hoặc tỏ ra hưng cảm, nhưng không lý giải rõ ràng nguyên nhân.

Những nỗ lực mở rộng khái niệm rối loạn lưỡng cực để giải thích cho sự thay đổi tâm trạng ở người trầm cảm thường bị phản đối mạnh mẽ. Nhà tâm thần học nổi tiếng người Mỹ Aaron T. Beck (1921 - 2021) nhận định trầm cảm xuất phát từ những suy nghĩ tiêu cực về thất bại và sự từ chối. Ông bác bỏ việc thay đổi tâm trạng là một đặc điểm phổ biến của trầm cảm. Tương tự, J.B. Watson (1878 - 1958), cha đẻ của thuyết hành vi, tuy chú ý đến sự bất ổn tâm trạng nhưng lại coi đó là yếu tố không quan trọng.

Tuy nhiên, Emil Kraepelin (1856 - 1926), một nhà tâm lý học người Đức, là trường hợp ngoại lệ khi ông nhấn mạnh rằng những bệnh nhân trầm cảm có thể trải qua những thay đổi tâm trạng ngắn hạn và biến động cảm xúc mạnh mẽ.

Nghiên cứu gần đây cũng xác nhận rằng những người mắc rối loạn tâm trạng có sự dao động cảm xúc rõ rệt, tương tự như trong giai đoạn hưng cảm của rối loạn lưỡng cực. Tuy vậy, sự bất ổn tâm trạng ở người trầm cảm vẫn chưa nhận được sự quan tâm đầy đủ. Dù DSM-5 đã đề cập đến khái niệm “các đặc điểm hỗn hợp”, trong đó có triệu chứng hưng cảm nhẹ ở bệnh nhân trầm cảm, nhưng đây vẫn chưa được xem là một đặc điểm phổ quát.

Năm 2012, Rudy Bowen (Đại học Saskatchewan, Canada) và cộng sự đã công bố một nghiên cứu tập trung vào sự bất ổn tâm trạng (mood instability - MI) ở bệnh nhân trầm cảm. Thay vì chỉ đo lường mức độ tâm trạng trung bình, nghiên cứu này còn đánh giá mức độ dao động tâm trạng. Kết quả cho thấy những người có triệu chứng trầm cảm không chỉ có tâm trạng trung bình thấp hơn mà còn có mức độ dao động tâm trạng lớn hơn so với những người ít triệu chứng hơn.

Trầm cảm không chỉ đơn thuần là trạng thái u buồn kéo dài mà còn là sự kết hợp phức tạp giữa những cung bậc cảm xúc đối lập và biến động nhanh chóng. Việc quan tâm đến sự bất ổn tâm trạng có thể giúp cải thiện hiệu quả điều trị. Tuy nhiên, thực tế lâm sàng hiện nay vẫn chưa tập trung vào việc đánh giá hay điều trị đặc điểm này.

Việc nhận diện và điều trị sự thay đổi tâm trạng ở người trầm cảm là rất quan trọng. Gia đình và người thân cần hiểu rằng sự dao động cảm xúc không phải lúc nào cũng có nguyên nhân rõ ràng mà là một phần của bệnh lý. Nhận thức này sẽ giúp họ bớt căng thẳng, tránh trách móc lẫn nhau và hỗ trợ người bệnh hiệu quả hơn.

PGS.TS Nguyễn Phương Hoa/AnBooks&NXB Phụ nữ Việt Nam

Nguồn Znews : https://znews.vn/gia-dinh-nhu-di-tren-vo-trung-vi-con-dang-cuoi-bong-tro-nen-cau-kinh-post1560189.html